Teatrımızda Muradov imzası

 

Qarapirimli soyunun davamçıları

 

Azərbaycan teatrının inkişafında mühüm xidmətləri olan ziyalılar sırasında Qarabağ torpağının yetişdirmələri xüsusi yer tutur. Bu şəxslər hələ peşəkar teatr formalaşmamışdan əvvəl yaranan həvəskar truppalarının oynadığı tamaşalarda yer almış, bir çox hallarda böyük fədakarlıq nümunələri göstərmişlər. Peşəkar teatrımızın bu çətin inkişaf yolunda örnək sayılan şəxslər sırasında Qarabağ torpağının yetişdirmələri olan Muradovlar da var.

Muradovlar da Azərbaycanın tanınmış soylarındandır onların da ölkənin tarixində böyük xidmətləri olan bir çox nəsillərlə sıx qohumluq əlaqələri mövcuddur.

Muradovlar soyunun ulu babası Seyid Vəli Qarapirimli sayılır. Mənbələrin yazdığına görə, onun ulu babası Qara Pirim Çələbi Əfəndi Hacı Qaraman Çələbi əfəndi Balım Çələbi Əfəndi ilə birlikdə Diyarbəkr yörəsindən gəlib. Bu soyun araşdırıcılarından olan Ə.Çingizoğlu yazır ki, Seyid Vəlinin Seyid Murad, Seyid Mahmud adlı oğulları olmuşdur. Cavanşir mahalının Qarapirim kəndində anadan olan Seyid Murad Ibrahimxəlil xan Sarıcalı-Cavanşirin öncə qatırçısı, sonra əmiraxuru olmuşdu. Dəyərli xidmətlərinə görə xandan bəylik almışdı. El arasında populyar olanHər oxuyan Molla Pənah, hər qatırçı Murad olmazdeyimindəki Murad da həmin bu şəxsdir.

Bu nəslin iki tanınmış nümayəndəsinin həyatı sıx şəkildə Azərbaycan teatrı ilə bağlı olmuşdur. Murad bəy Məmmədrza oğlu görkəmli aktyor, teatr xadimi olmuş bu sahədəki xidmətlərinə görə Azərbaycan SSR əməkdar artisti adını almışdır.

O, 1884-cü ildə Ağdam rayonunun Muradbəyli kəndində anadan olmuş, 1964-cü ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Ikinci qardaş Qaflan bəy Muradov da məşhur aktyor olmuş, Azərbaycan SSR əməkdar artisti adına layiq görülmüşdür. O da 1890-cı ildə Ağdamın Muradbəyli kəndində dünyaya göz açmışdır.

 

Teatr fədaisi olan iki qardaş

 

Murad Muradov öz dövrünün tanınmış simaları olan H.Ərəblinski, M.A.Əliyev, H.Sarabski, S.Ruhulla, C.Zeynalov görkəmli sənət fədailəri ilə peşəkar teatrımızın özülünü qoyanlardan sayılır. O, 1920-30-cu illərdə təbliğat briqadalarında, 1930-cu ildən isə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında çalışıb. Sənətkar 1907-ci ildən Ümumrusiya Teatr Cəmiyyətinin üzvü olub.

Muradovlar haqqında az yazılmış olsa da, mənbələrdə onlarla bağlı xeyli material var. 1950-ci ildə çapdan buraxılan Azərbaycan İncəsənət İnstitutununAzərbaycan incəsənətiburaxılışında da Murad Muradovun teatr tarixindəki xidmətlərindən söz açılır. Murad Muradovun xatirələrində Azərbaycan teatrının maraqlı məqamları əks olunur, bu sənətdə öz izini qoyan sənətkarlardan bəhs edilir.

İkinci sənətçi qardaş Qaflan Muradov da Azərbaycan teatr sənətində öz imzasını qoymuş aktyorlardandır. O, ilk illərdə daha çox oynadığı qadın rolları ilə xatırlanır. Onun teatrla ilk tanışlığı məktəb illərinə təsadüf edir. Hələ o illərdə məktəbin direktoru Əhməd bəy Abbasovun rəhbərliyi ilə məktəbdə ilk dəfə Nəcəf bəy VəzirovunYağışdan çıxdıq, yağmura düşdükkomediyası əsasında tamaşa hazırlanır. Bu tamaşada Yetər rolu məktəbin şagirdi Qaflan Muradova verilir. Həmin tamaşa böyük səs-küy yaradır: Əhməd bəy Abbasov başda olmaqla, tamaşanın yaradıcı heyəti qaragüruh tərəfindən hədəf götürülür. Gənc Qaflanı da küçədə məsxərəyə qoyur, “Qız Qaflan”, - deyə atmaca atırdılar. Amma bütün bu hədyanlar əngəllər onları yoldan döndərə bilmədi. Qrup üzvləri öz işlərini davam etdirməkdə israr göstərdilər.

Aktyor haqqında müxtəlif mənbələrdə maraqlı faktlara rast gəlmək olar. O dövrdə teatr tamaşalarının göstərilməsində xüsusi rolu olan Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev 1910-cu ildə Ağdamda yeni dram kollektivi yaradır. O, özünün “Ac həriflər”, “Dağılan tifaq”, Mirzə Fətəli AxundzadəninMüsyö  Jordan dərviş Məstəli şah  başqa əsərlər əsasında tamaşalar hazırlayır. Həmin tamaşalarda Qaflan Muradov da rol alır. Yenə qadın rolları, Sona Şəhrəbanu rolları Qaflan Muradova həvalə edilir. Bu yerdə böyük teatr fədaisi Cahangir Zeynalovun yaşadığı eyni hadisə xatırlanır. Bir zaman onun öz anasının paltarlarını oğurlayıb, səhnədə geydiyi kimi, gənc Qaflan da eyni təcrübədən çıxış edir. O, Sonanı ifa edəndə anasının, Şəhrəbanu obrazında isə böyük bacısının paltarını gətirib səhnədə geyinir...

 

Qadın obrazları ilə böyük sənətə... 

 

Qadın obrazlarını oynayan aktyorların tapılmadığı bir zamanda, Q.Muradov ardıcıl olaraq bu rollara dəvət olunur. O, “Məşədi İbad”da Sənəmi, “Evliykən subay”da Pərzadı, “Leyli Məcnun”da Məcnunun anasını başqa obrazları da məharətlə yaradıb. Murad Muradov da daha təcrübəli aktyor olaraq daim Qaflana onun sənət dostlarına  dəyərli məsləhətlərini əsirgəmir. Qardaşının vasitəsilə Qaflan Abbas Mirzə Şərifzadə, Ülvi Rəcəb, Mirzəağa Əliyev, Əbülhəsən Anaplı, Əli Qurbanov kimi sənətkarlarla tanış edir.

Sonralar böyük ədibimiz Ə.Haqverdiyev Şuşada Əhməd Ağdamski, Xosrov Mamayev, Hüseynqulu Sarabski, Qaragöz Zülfüqarov İsa Şuşinski kimi istedadlı səhnə həvəskarlarının qüvvəsi ilə maraqlı teatr kollektiv yaradan zaman da, Qaflan Muradov bir neçə ağdamlı sənət dostu ilə Şuşaya gəlir onlara qoşulur. O, bu teatrda məşhurlaşır mahir aktyor kimi tanınır.

Teatrın tarixində fərqli bir mərhələ olan sovetləşmə dövründən sonra Qaflan Muradov Ağdama qayıdır. O, fəhlə-kəndli klubunun nəzdində Cəmil Muradov, Xosrov Mamayev, Heydər Şəmsizadə, Baxış Kələntərli, Ayaz Köçərli, Ələsgər Məmmədov kimi istedadlı teatr fədailəri ilə birgə teatr kollektivi yaradır. Bu fədailər səhnədə N.Vəzirovun, Ü.Hacıbəylinin, F.Şillerin   M.F.Axundzadənin əsərlərini tamaşaya hazırlayır. Teatr truppası Qarabağın uzaq yerlərinə gedib çıxır, orada tamaşalar göstərir. 

Müəyyən müddətdən sonra, daha dəqiqi 1937-ci ildə Ağdamda Dövlət Dram Teatrı açıldı. O zaman Qaflan Muradov xalq arasında məşhurlaşmış bir sənətkar idi. Aktyor teatrda böyük həvəslə işə başladı. Elə Azərbaycanın Əməkdar artisti adını da o burada, teatrda üç il işlədikdən sonra aldı.

Qaflan Muradov ömrünün 80 ilindən 60 ilini teatra həsr etmişdi. Teatr onun həyat tərzinə çevrilmişdi. Bunu yazılı mənbələrdə yer alan bu hadisə sübuta yetirir. 1941-ci ildə aktyorun ailəsində ağır itki baş verir. Onun on doqquz yaşlı oğlu Tofiq qəflətən dünyasını dəyişir. Baş verən üzücü hadisədən 3 gün sonra aktyorLeyli Məcnuntamaşasında oynamalı idi. O zaman Məcnunun atasını oynayan Qaflan Muradov tamaşanın təxirə salınmasına yol vermir. Səhnəyə çıxır öz kədərini göz yaşları içində səhnədə ovutmağa çalışır.

Görkəmli aktyor 1970-ci ildə Ağdam şəhərində vəfat etmişdir.

 

Azadlıq.- 2013.- 22 avqust.- S. 14.