Qarabağlı Keçəçioğlu Məhəmməd

Keçəçi Məşədi Xəlilin gözəl səsli oğlu

Milli musiqi mədəniyyətimizin inkişafında və zənginləşməsində misilsiz töhfələri olan görkəmli sənətkarlardan biri də Keçəçioğlu Məhəmməd olub. Xanəndəlik sənətinin sirlərini Şuşada Xarrat Qulunun məktəbində və məşhur xanəndə Məşədi İsidən öyrənən Keçəçioğlu Məhəmməd Qarabağ muğam məktəbinin görkəmli nümayəndələrindən biri kimi tanınıb. Bir xanəndə kimi o, nadir sənətkarlıq qabiliyyətinə, həm də gözəl səsə malik idi, olduqca aydın, rəvan və şirin oxuyardı. Onun zil muğamlarda vurduğu sürəkli zəngulələrin və uzun nəfəsinin misli-bərabəri yox idi.

1896-cı ilin yavaş-yavaş soyumağa başlayan payız günlərinin birində Şuşaya dincəlməyə gələnlər bu gözəl diyarla vidalaşırdılar. Camaat isə yenicə çəkilmiş su kəmərinin açılışına toplaşmışdı. “Borjomi mehmanxanası”ndan tutmuş “Kiçik Yarmaya” qədər hər yer bəzənmişdi. Yeni su kəmərinin açılışına ətraf yerlərdən çoxlu qonaq gəlmiş, yüzlərlə teleqram alınmışdı. Günortaçağı bu münasibətlə “İrəvan qapısı” ətrafında qonaqlıq təşkil edilmişdi. Qonaqlıqda şəhərin hər iki hissəsindən adlı-sanlı adamlar toplaşmışdı. Məclisə Şuşanın məşhur xanəndələri, çalğıçıları və aşıqları da dəvət olunmuşdu. Bir neçə musiqiçilər dəstəsi at belində su kəməri boyunca şəhərə buraxılan suyu incə bayatılarla müşayiət edirdilər. Xanəndələr arasında bir gəncin oxuduğu “Qarabağ şikəstəsi” ətrafdakı dağlara səs salmışdı. Gəncin sürəkli zəngulələri “Bazar başı”nda eşidilirdi. Həmin gözəl səsin sahibi “Keçəçioğlu” adı ilə məşhur olan Məhəmməd Məşədi Xəlil oğlu idi.

Məhəmməd Məşədi Xəlil oğlu 1864-cü ildə Şuşada anadan olmuşdur. Onun atası Məşədi Xəlil tanınmış keçə ustası idi və Məhəmməd də atasından keçəçilik sənətini öyrənmişdir. Ona görə də xalq arasında Keçəçi adı ilə məşhur olmuşdur.

“Bir gün görkəmli musiqişünas Xarrat Qulu keçəçi dükanının yanından keçərkən, ortaboylu, qırmızıyanaq bir gəncin keçə təmizləyə-təmizləyə zümzümə etdiyini eşidir. O, gəncin kim olduğunu öyrəndikdən sonra, onu öz məktəbinə dəvət edir. Məhəmməd burada Xarrat Quludan, xüsusilə məşhur xanəndə Məşədi İsidən xalq musiqisini mükəmməl surətdə öyrənir. Keçəçi oğlu hələ gənc ikən Şuşanın ”Şəmilin bağı", “Çanaxqala” və “Səkili bulaq” kimi səfalı yerlərində qurulan məclislərdə oxumuşdur. Seyid Şuşinski deyir ki, Keçəçi oğlunu görməyib uzaqdan səsini dinləyənlər elə bilirdilər ki, oxuyan Məşədi İsidir. Çünki Keçəçi oğlu oxuduğu muğamlarda Məşədi İsinin vurduğu xalları və guşələri çox ustalıqla təqlid edirdi. O, böyük xanəndənin yolu ilə gedirdi. Şuşada “Xandəmirovun teatrında” yazıçı Əbdürrəhimbəy Haqverdiyevin rəhbərliyi altında təşkil edilən teatr tamaşaları və musiqili səhnəciklərdə Keçəçi Məhəmməd də iştirak etmiş, tamaşaçıların hüsn-rəğbətini qazanmışdı"(Firudin Şuşinski).

Bakı tamaşaçıları qarşısında...

Keçəçioğlu Məhəmməd ilk dəfə Bakı tamaşaçıları qarşısında 1902-ci ildə çıxış etmişdir. Həmin konsertdə Keçəçioğlu Məhəmməd “Şüştər” muğamını çox böyük ustalıqla oxumuşdu. Həmin vaxtlar “Kaspi” qəzeti bu münasibətlə yaxşı rəylər dərc etmişdi. Bu rəylərdən birində deyilirdi: “Xanəndə Məhəmməd ”Şüştər" muğamını incə bir səslə və ürəkdən elə gözəl oxudu ki, dinləyicilərin məhəbbətini daha çox qazandı". Həmin konsertdə Məhəmməd Füzulinin “Leyli və Məcnun” poemasından bir parça da göstərilmişdi. Cabbar Qaryağdı oğlu və Keçəçioğlu Məhəmmədin deyişmələri böyük uğur qazanmışdı. Bu barədə mətbuatda yazılmışdı: “Ifaçılar kostyum geymişdilərsə də oynamır, yalnız oxuyurdular, gözəl oxuyurdular”.

Bu konsertdən sonra Bakının mədəni həyatı Keçəçi Məhəmmədi cəlb edir. O, 1904-cü ilin əvvəllərində Bakıya köçür. Keçəçi oğlu Məhəmməd burada məşhur tarzənlərdən Məşədi Zeynal, Mərdi Canıbəyov, sonralar isə Qurban Pirimov ilə əməkdaşlıq etmişdir.

F.Şuşinski yazırdı: “Respublikanın əməkdar artisti Cəlilbəy Bağdadbəyov öz xatirələrində Keçəçi oğlu Məhəmməd haqqında yazır: ”1905-ci ildə Bakı toylarının birində Keçəçi Məhəmməd oxuyurdu. Toy məclisi geniş bir həyətdə qurulmuşdu. Adam çox idi. Keçəçi oğlu “Üzzal” oxuyurdu. Mənim yanımda görkəmindən Bakı qoçularına oxşayan silahlı bir nəfər oturmuşdu. Xanəndənin çox ustalıqla oxuması bütün məclisi-məst etmişdi. Təkcə mənim yanımda oturan qoçu narahat idi. O, nədənsə hirslənir və tapançasını əlində oynadırdı. Keçəçi oğlu bu vəziyyəti görüb İran şairi Sədinin:

Ma degər kəs nəgereftim becaye to nədim,

Əlləh-əlləh to fəramuş məgon əhde-qədim –

rədifi ilə başlayan qəzəlini oxudu (tərcüməsi: Biz başqasını sənin yerinə özümüzə məhrəm götürmədik, sən də allah xatirinə keçmiş əhdi-peymanı unutma).

Mən qonşumun hərəkətlərindən narahat olaraq üzümü ona çevirdikdə o, bu vəziyyətdən istifadə edib dedi:

- Qardaş oğlu, Keçəçi oğlu nə oxuyur?

- Mən dedim ki, xanəndə “Üzzal” oxuyur və qəzəlin bu iki sətrini ona tərcümə etdim. Qoçu bığlarını eşib dedi:

- Eh, heç nə bilmirəm. Bircə onu bilirəm ki, Keçəçi oğlunun oxumağı mənim o qədər xoşuma gəlir ki, istəyirəm ayağa duram, hamını qıram".

Ritmik muğamların ustadı...

Keçəçi oğlu Məhəmməd klassik muğamlardan “Nəva”, “Mahur”, “Mani”, xüsusilə “Bayatı-Qacar”ı orijinal bir şəkildə, özünəməxsus fərdi xüsusiyyətlə ifa edirdi. Azərbaycan musiqi tarixində ritmik muğamları Keçəçi Məhəmməd kimi ustalıqla oxuyan və onun səsi kimi yüksək diapazona malik olan xanəndələr az olmuşdur.

Keçəçioğlu Məhəmməd öz sənətinə tələbkarlıqla yanaşar, öz üzərində yorulmaq bilmədən çalışardı. O, dinləyiciləri ələ almağı bacarar, öz sənəti ilə onları valeh edərdi.

O elə xanəndələrdən idi ki, istədiyi vaxt dinləyicini şənləndirər, “Zəminxarə”, “Humayun” kimi muğamlarla isə kədərləndirərdi.

1912-ci ildə bütün Qafqazda məşhur xanəndə kimi tanınan Keçəçioğlu Məhəmməd “Sport-Rekord” firmasının dəvəti ilə Varşava şəhərinə gedir. O, yolüstü bir neçə gün Moskvada qalır. Burada “Metropol” mehmanxanasının zalında Cabbar Qaryağdı oğlu, Məşədi Məmməd Fərzəliyev və Davud Səfiyarovun iştirakı ilə “Şərq konserti” verir.

Keçəçioğlu “Heyratı”, “Rahab”, “Kürdü-Şahnaz”, “Qarabağ şikəstəsi”, “Dəşti”, “Çoban bayatı”sı muğamları ilə birlikdə “Getdi, gəlmədi”, “Gülə-gülə”, “Xuraman”, “Axşam oldu” təsnif və mahnılarını vala yazdırır. Onun xüsusi bir zövq ilə oxuduğu “Leyli” təsnifi dillər əzbəri olmuşdur.

Varşavadan sonra Keçəçi Məhəmmədi 1914-cü ildə “Ekstrafon” firması Kiyevə dəvət edir. O, burada da bir çox muğam və el mahnılarını qrammafon valına yazdırır.

Keçəçioğlu Məhəmməd 1926-cı ildə Ü.Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına dəvət edilmiş və burada Cabbar Qaryağdı oğlu və Seyid Şuşinski ilə birlikdə gənc xanəndələrin yetişməsində əlindən gələni etmişdir.

Azərbaycan milli musiqi mədəniyyətinin inkişafında özünəməxsus xidmətləri olan görkəmli xanəndə Keçəçioğlu Məhəmməd 1940-cı ildə vəfat etmişdir.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 10 mart.- S.14.