Unudulmaz sənətkarın unudulmaz filmləri... .

7 yaşlı film qəhrəmanı

Azərbaycan kinosunun inkişafında böyük xidmətlər göstərmiş sənətkarlardan biri də rejissor, əməkdar incəsənət xadimi Lətif Səfərov olub. Lətif Səfərovun çəkdiyi filmlər bu gün də sevilir. Hələ 7 yaşında ikən Leo Murun “Gilan qızı” filminə çəkilən Lətif həmin filmin yaradıcı heyəti ilə Bakıya gəlir və studiyada ştata qəbul olunur. 1930-cu ildə çəkilən “Lətif” filmində də baş rol on yaşlı Lətifə tapşırılır və o, bu rolun öhdəsindən məharətlə gəlir.

Maraqlıdır ki, “Gilan qızı” filmində rejissor assistenti olan M.Mikayılov quruluş verməyə hazırlaşdığı filmə baş rola Lətifi dəvət edərkən balaca aktyorun şərəfinə əsərin adını dəyişib “Lətif” qoyur. Lətif Səfərov 1928-1931-ci illərdə “Sevil”, “Şərqə yol”, “Qızıl kol” filmlərində də uşaq rollarını ifa edib.

Lətif Bəşir oğlu Səfərov 1920-ci il sentyabrın 30-da Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. Onun kino ilə ilk tanışlığı 1927-ci ildə “Gilan qızı” filmindəki rolu ilə başlayır və bu tanışlıq onu həmişəlik olaraq kino sənətinə bağlayır.

Lətif Səfərov 1931-ci ildə Gəncə Pedaqoji Texnikumuna daxil olur və qiyabi təhsil alıb. Sonradan Bakıya qayıdır, əvvəlcə studiyanın dublyaj şöbəsində, sonra isə filmlərdə rejissor assistenti kimi çalışır.

1937-ci ildə studiyada yenicə fəaliyyətə başlayan dublyaj şöbəsində Lətif Səfərov “Çapayev”, “Biz Kronştatdanıq”, “Lenin oktyabrda”, “Lenin 1918-ci ildə” sovet bədii filmlərinin Azərbaycan dilində səsləndirilməsində həm rejissor köməkçisi, həm də aktyor kimi iştirak edir.

Artıq özü üçün həyat yolunu müəyyənləşdirən gənc Lətif Səfərov ali kino təhsili almaq məqsədilə 1940-cı ildə Moskvadakı Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutuna daxil olur məşhur rus kinorejissoru Qriqori Kozintsevdən sənətin sirlərini öyrənir. Lakin müharibənin başlaması ona təhsilini yarımçıq qoyur və o, Bərdəyə qayıdaraq 1941-1946-cı illərdə burada müəllimliklə məşğul olur. Müharibədən sonra 1946-cı ildə Moskvaya qayıdaraq təhsilini davam etdirir və 1950-ci ildə təhsilini başa vuraraq professional sənətkar kimi Bakıya dönür, kinostudiyada fəaliyyətə başlayır. Beləliklə, Lətif Səfərov Azərbaycan kinosuna peşəkar kinorejissor kimi gəlmiş və bir çox qiymətli filmlər yaratmışdır. L.Səfərov hələ Moskvada Kinematoqrafiya İnstitutunda təhsil alarkən 1947-ci ildə ilk dəfə müstəqil olaraq “Çağırışa cavab” adlı kinooçerk çəkmişdi.

Bəxti gətirən “Bəxtiyar”...

Lətif Səfərov həm də cəsarətli bir sənətkar idi. 1952-ci ildə Moskvada keçirilən kino işçilərinin Ümumittifaq müşavirəsində onun çıxışından bəzi məqamlara diqqət edərkən bunu aydınca görmək olur: “...Biz tələbə skamyası arxasında yanaşı oturmamışıqmı? Niyə bir parasının başdan-binadan hər şeyi var, o birisinin yoxdur. Bizim bazamızda rəngli film çəkmək cəhənnəm əzabıdır. Biz pis plyonka, köhnə aparatlar, ləng vuran ştativlər üzərində epizodu epizod dalınca itiririk. Biz xronika, respublikamız üçün təkrarolunmaz hadisələri çəkirik, bu qiymətli material texniki imkansızlıq ucbatından məhv olur. Bəs bunu lentə aldığımız adamlara necə izah edək? Onların gözünün içinə necə baxaq? Bizim nəhayət, soruşmağa haqqımız varmı, hamı üçün eyni cür şərait nə vaxt olacaq, nə vaxt?”.

Təbii ki, bu çıxış Lətif Səfərovun gələcək taleyində izsiz keçmədi. Buna baxmayaraq o, öz sözünü qorxmadan dedi.

Gənc rejissor sənətdə müəyyən maneələrlə rastlaşsa da, öz prinsiplərindən dönmədi. O, 50-ci illərin əvvəllərində bir neçə sənədli filmə quruluş verdi. 1955-ci ildə ona “Sevimli mahnı” (“Bəxtiyar”) filmini çəkmək həvalə olundu. “Bəxtiyar” bədii filmi quruluşçu rejissor L.Səfərovun kinoda ilk böyük müstəqil işi idi. Lətif Səfərov baş rola Rəşid Behbudovu dəvət etmişdi. Çünki filmin bəstəkarı Tofiq Quliyevin lirik mahnıları məhz belə bir müğənninin rola dəvət olunmasını tələb edirdi. Rəşid Behbudovun “Arşın mal alan” filmindəki uğuru onun özünü də kinoya bağlamışdı. Rəşid Behbudov bu filmi ilə özünün yeni bir ekran triumfunu etmiş oldu. “Bəxtiyar” filmi Azərbaycan kinosunda musiqili bədii filmin ən layiqli nümunəsi oldu. Tofiq Quliyevin ürək oxşayan musiqisi kinomuzda yeni ovqat yaratdı. Filmdəki “Zibeydə”, “Qızıl üzük”, “Bakı” mahnıları dillər əzbəri oldu. Rejissor bu filmdə həm də çox maraqlı bir aktyor ansamblı yarada bilmişdi. Rəşid Behbudovla yanaşı milli aktyor sənətimizin nəhəng simalarından olan Ağasadıq Gəraybəyli, Ağahüseyn Cavadov, Münəvvər Kələntərli və digərlərinin oyunu filmin uğurlu alınmasına xüsusi təsir göstərmişdi.

İki il sonra isə rejissor L.Səfərov yazıçı H.Seyidbəylinin “Kənd həkimi” povesti əsasında yazdığı ssenari üzrə “Qızmar günəş altında” bədii filminə quruluş verdi. 1958-ci ildə isə Lətif Səfərov yenidən sənədli kinoya qayıdaraq öz ssenarisi əsasında “Bakı və bakılılar” kinooçerkini yaratdı. Bu kinooçerk qədim Bakı haqqında şanlı bir salnamə kimi dəyərləndirilə bilər.

Beşillik fasilədən sonra Lətif Səfərov Yaxın Şərq ədəbiyyatında çox məşhur olan “Leyli və Məcnun” əfsanəsinə müraciət edir...

Kinoda böyük işlər görmək istəyirdi...

1958-ci ildə Lətif Səfərov Respublika Kinematoqrafçılar Ittifaqının sədri seçildi. Lətif Səfərov kino sənətini inkişaf etdirmək istəyirdi. 1961-ci ildə çıxışlarının birində belə deyirdi: “Yaradıcı adam indi ya kinematoqrafiyadan getməli, ya da nəyi isə partlatmalıdır. Kinematoqrafçı kinodan uzaqlaşa bilməz. Kino onun həyatıdır”.

Rejissor “Koroğlu” filmi üzərində işləyərkən də böyük əziyyətə qatlaşmalı oldu. Texnika sarıdan çətinliklər, studiyanın imkanları məhdud olması bunun səbəblərindən idi. Ancaq bu çətinliklərə baxmayaraq, Lətif Səfərov işləyirdi. O, bütün yaradıcı ömrünü kinonun inkişafı uğrunda mübarizəyə həsr etdi. Çoxlarını da özündən narazı saldı, çünki ətrafındakılara bu cür tələbkarlıq lazım deyildi...

1963-cü il 9 dekabr gecəsi məşhur kinorejissorun arzularını yarımçıq qoydu. Lətif Səfərov intihar etdi. Onun intiharının səbəbləri hələ də sirr olaraq qalır.

Lətif Səfərovun üzərində işlədiyi “Möcüzələr adası” filminin redaktoru Natalya Şneyer həmin günü belə xatırlayırdı: “Lətif qüvvəsindən, imkanından artıq yaşamağa və işləməyə can atırdı, əsəbləri tarıma çəkilmişdi... O xəstəydi (həqiqətən bir gün əvvəl titrətmə və qızdırması vardı), daxilən tənhaydı, didişmələrdən, yaradıcılıq uğursuzluqlarından yorulmuş, üzülmüşdü. Yenicə çəkməyə hazırlaşdığı ”Möcüzələr adası" filminin redaktoru idim. Dekabrın 9-da səhər saat 10-da kinostudiyada görüşməliydik. Lakin adətinin xilafına olaraq gecikirdi. Sonra eşitdik ki, Lətif özünə qəsd edib".

Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının ilk sədri kimi Lətif Səfərov vaxtilə kino işçilərinə müraciətlə demişdi: “Əl-ələ verək, çiyin-çiyinə duraq, başa düşək ki, əgər ürəyimizdə od varsa, bu odu sinəmizdən heç kəs qopara bilməz. Ancaq bir olanda qarşıda duran vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün, kinematoqrafiyamız üçün yaxşı işlər görə bilərik”.

Lətif Səfərov çox arzuları ürəyində aparsa da, onun xatirəsi ürəklərdə, gözəl filmləri isə gələcək nəsillərə yadigar qaldı...

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 15 yanvar.- S.14.