Moskva “Dədə Qorqud”

filmində nəyə etiraz edirdi?

«Filmdə bir-birilə nişanlanan Tural və Günel gerçək həyatda bacı-qardaş idi»

Modern.az saytı “Kadrarxası” layihəsinin növbəti buraxılışını təqdim edir. Bu dəfə söhbət açacağımız ekran əsəri tarixi ənənələrimizdən, oğuz elinin şücaətindən bəhs edən “Dədə Qorqud” filmidir. Müsahibimiz xalq artisti Rasim Balayevlə birlikdə tarixin səhifələrini vərəqləyirik. 1975-ci ildə ekranlaşdırılan “Dədə Qorqud” Azərbaycan tarixindən bəhs edən müəkəmməl filmlər sırasındadır. Film dünya ədəbiyyatı xəzinəsinin nadir incilərindən sayılan, Azərbaycan xalqının keçmişini vəsf edən “Kitabi Dədə Qorqud” dastanının motivləri əsasında çəkilib.

Filmdəki hadisələrin mərkəzində xalq dayanır. Burada xalqın taleyi, tarixi proseslərdə rolu, uzaq keçmişi, adət və ənənələri barədə danışılır.

Filmdə baş rolda olan Dədə Qorqud saysız-hesabsız insan fəlakətlərinin, ardı-arası kəsilməyən müharibələrin şahidi olan və insanları başı bəlalı torpaqda azad əməyə səsləyən müdrik qocadır.

Ekran əsərində vətənə məhəbbət, dostluq, qardaşlıq, sədaqət kimi yüksək hisslər tərənnüm olunur.

Filmin ssenari müəllifi Anar, quruluşçu rejissoru Tofiq Tağızadə, quruluşçu operatoru Rasim Ismayılov, rejissoru Akif Rüstəmov, quruluşçu rəssamı Nadir Zeynalov, bəstəkarı Emin Sabitoğlu, direktoru Nazim Ələkbərovdur. Film ekranlara çıxandan sonra birinci kateqoriyaya layiq görülüb.

Rollarda Həsən Məmmədov, Rasim Balayev, Həşim Qadoyev, Givi Toxadze, Hamlet Qurbanov, Fərhad Yusifov, Dinarə Yusifova, Leyla Şıxlinskaya, Şəfiqə Məmmədova, Inarə Quliyeva, Mikayıl Mirzə və başqaları çəkilib.

“Rejissor Beyrək roluna Nodar

Şaşıqoğlunu çəkmək istəyirdi”

Möhtəşəm rolların təkrarolunmaz ifaçısı Rasim Balayevin “Dədə Qorqud” filmində rol almasına qarşı çıxanlar olub. Amma buna baxmayaraq bədii sovet məhz onu bu rola təsdiq edib.

Rasim Balayev: “Filmin rejissoru Tofiq Tağızadə Beyrək roluna Nodar Şaşıqoğlunu çəkmək istəyirdi. Çünki, bir neçə filmdə birgə çalışmışdılar, münasibətləri yaxşı idi. Buna baxmayaraq, sınaq çəkilişlərindən sonra bədii şura Beyrək roluna məni təsdiq etdi. Beləcə çəkilişlər başladı. Düzü mənim atla bağlı bir az qorxum vardı, bu da mənə problem yaradırdı. Buna görə də uzunmüddətli məşqlər etdik. Məşqlərdən sonra nisbətən at sürməyə alışdım”.

Filmin lentə alındığı məkanlara gəlincə, aktyor bildirir ki, çəkilişlərin hamısı Azərbaycan daxilində olub: “Film əsasən təbiət qoynunda çəkildi. Bazanı Pirquluda qurmuşduq, əsas çəkilişlər orda oldu. Yol uzaq, çəkilişlər uzunmüddətli olduğundan gəlib-getməmək üçün ordakı evciklərdə yaşayırdıq.

Deməli, o vaxt Moskva ikiseriyalı film çəkməyə icazə vermirdi. Belə olan halda biz bir seriyanın puluna iki seriya çəkmək qərarına gəldik. Sonra gördülər ki, nəticə yaxşı olmayacaq, ona görə də məcbur olub filmi iki seriya olaraq təsdiq etdilər. Yəni əvvəlcədən iki seriya vermədilər. Yaxşıdır ki, o vaxt bir neçə boyu iki seriyaya sığdıra bildik. Mən düşünürəm ki, “Dədə Qorqud” boylarını çəkmək üçün təkcə iki yox, bir neçə seriya, hətta serial da çəkmək olar. Amma indiki şəraitdə bu çox çətindir. Əvvəla yüksək xərc tələb edən filmdir, çünki, ordakı geyimlər, avadanlıq, dekorasiya və s. yaratmaq üçün kifayət qədər pul xərcləmək gərəkdir. Həm də nəzərə almaq lazımdır ki, indiki şəraitdə o dövrü, təbiəti tapmaq çətindir. Bu dəqiqə hər yerdə göydələnlər ucaldılıb, bəzi yerlər çox müasirləşib, bəzi yerlərdə hava ilə naqillər çəkilib. Bir sözlə o ab-havanı yaratmaq çox çətindir. Heç Pirqulu da o vaxtkı Pirqulu deyil. Indi orada o qədər villalar tikilib ki, orda nəinki tarixi bir film çəkmək, o qədimliyi təsvir etmək belə, mümkün deyil.

Çəkilişlərimiz Naxçıvanda, Şamaxının Pirqulu kəndində, Qobustanda, Bakıda kinostudiyanın pavilyonunda, həmçinin Fatmayi kəndində aparıldı. Naxçıvandakı çəkilişlər zamanı heç bir aktyorun iştirakı olmadı, yalnız mənzərələr çəkildi.

Film əsasən yaz, yay aylarında ekranlaşdırıldı. Düzdür, havalar isti idi, amma şəxsən mənim istiylə bağlı problemim olmurdu, çünki istidə özümü yaxşı hiss edirdim. Mənim problemim atla olub, elə indi də onun fəsadlarını hiss edirəm. O vaxt yıxılırdım, bir az ağrıyırdım, sonra keçirdi, fikir vermirdim. Amma indi onurğamda olan ağrılar həmin illərin fəsadlarıdır. Hər dəqiqə mənə ağrı, narahatlıq verir".

“Ceyran assistentin burnunu paraladı”

Sənətkar Beyrəyin ceyran ovuna çıxdığı səhnənin çəkilişlərindən xatırladığı maraqlı anları bizimlə bölüşür.

Rasim Balayev: “Ceyran çox cəld idi. Kənardan baxanda fikirləşirsən ki, nə qəşəngdir, balacadır, adamın xoşuna gəlirdi. Lakin ceyran heç də göründüyü kimi deyil. Onun çox iti, balaca buynuzları vardı. Çəkiliş prosesində ayaqlarını bağlayıb yerə yıxanda ceyran kəsiləcəyindən qorxduğu üçün yuxarı tullanırdı. Mən isə qorxurdum ki, tullananda buynuzu gözümə girər. Ceyran öz canının hayında idi, mən də öz canımın. Qıraqdan mənə deyirdilər ki, ”ə, yekə oğlansan ceyrandan qorxursan? Ceyranın nəyindən qorxursan?". Mən də özümü o yerə qoymurdum, deyirdim ki, “ceyrandan qorxmuram”. Bir belə, iki belə, axırda bir nəfər işçilərdən gəldi ki, “axı bunun nəyindən qorxursan eyyy?”. Elə bu an ceyran necə tullandısa buynuzu kişinin burnunun ortasına düşdü. Burnu iki yerə paralandı. Dedim “bax gördünüz, mən bundan ehtiyat edirdim”. Burnuna dəydiyinə görə, hələ yaxşı qurtardı, gözünə girsə necə olacaqdı... Sonra onun burnunu tikdilər, birtəhər özünə gəldi. Yazıq heyvanı yerə yıxan kimi qorxudan tullanıb qalxmaq istəyirdi. Amma uzaqdan baxanda deyirsən ki, ceyrandır da..".

“Dublların sayı artdıqca, həmin

ceyranın qorxudan ürəyi partladı...”

Sənətkar ceyranla bağlı daha bir maraqlı, həm də ürəkağrıdan məqamdan söhbət açdı.

Rasim Balayev: “Yenə də Beyrəyin ceyran ovladığı səhnə çəkilirdi. Indi də yadıma düşəndə ürəyim parçalanır. Səhnə Pirquluda çəkilirdi. Çəkiliş qrupu həmin ceyranı Zooparkdan tapıb gətirmişdi. Axı hər səhnə bir dubla çəkilmirdi. Bəzən elə səhnə olurdu ki, onu çəkmək üçün bir neçə dəfə kamera qarşısına keçirdik. Ceyranla olan səhnə də bunlardan idi. Bu yazıq heyvan da nə bilirdi ki, film çəkirik. Hər dəfə onun ayağına ip salıb dartanda elə bilirdi öldürüləcək. 4-5 dubl çəkəndən sonra ceyranın ürəyi partlayıb öldü. Çünki hər dəfə onu yerə yıxıb başından tutub bağlayanda elə hiss edirdi ki, onu kəsəcəklər. Heyvan idi də. Başa salmaq olmurdu ki, bu sadəcə filmdir. Həmin vaxt ceyranın ölümünə çox pis olmuşdum...”.

Həşim Qadoyev “buğayla

döyüşdüm” deyib öyünürmüş...

Qazan xanın buğayla döyüşdüyü səhnədən söhbət düşərkən sənətkar o illəri belə xatırlayır:

Rasim Balayev: “Qazan xan rolunu tacik aktyor Həşim Qadoyev oyanayırdı. Deməli bu filmdən sonra mən Tacikistanda filmə dəvət almışdım. Həmin vaxt təsadüfən Həşimin məhz həmin səhnə barədə sonradan öz ölkəsində danışmasından xəbərdar oldum. Buğayla döyüş səhnəsi barədə gedib öz ölkəsində danışırmış ki, ”buğayla təkbaşına döyüşdüm". Sadəcə gülməli idi. Çünki o buğanı neçə adam ram edirdi. Bir tərəfi üstə yıxırdılar səhnə çəkilirdi, sonra o biri tərəfi üstə yıxırdılar. Beləcə səhnələr lentə alınır və montajla birləşdirilirdi. O da ağızdolusu “özüm buğayla tək döyüşmüşəm” deyirmiş. Köməksiz o heç nə edə bilməzdi. Buğanın ayaqlarını iplə bağlamışdılar. 5-6 nəfər onu dartırdı. Məgər buğa beləmi gücsüz heyvandır ki, aktyor onunla təkbaşına vuruşsun... Buğayla ispanlar döyüşür, o güclü heyvandır. Onun boynunu hər adam döndərə bilməz axı. Sadəcə kadrları elə çəkirdilər ki, guya buğanı yerə yıxır, döyüşür və qalib gəlir. Axırda da buğanı yerə yıxıb bıçağı çıxarır. Amma onu da deyim ki, həmin buğanı doğurdan da kəsdilər. Və filmdə Burla xatunun qarşısına qoyulan kəsilmiş baş məhz həmin buğanın başı idi...

Filmdəki bütün dekorasiyalar, çadırlar Bakıdan aparılmışdı. Hamısı kinostudiyanın idi. Burla xatunun qırx incəbelli qızla qara geyib, ağladığı səhnə dekorasiya idi, kinostudiyanın pavilyonunda qurulmuşdu. Beyrəyin tutulduğu səhnənin bir hissəsini Pirquluda, digər hissəsini isə pavilyonda lentə aldılar".

Xalq artisti deyir ki, Beyrəyin zindandan xilas olaraq el-obasına qayıtdığı yerdə sac üstündə yuxa bişirən qızlarla qarşılaşması, onlardan qarnını doyurmaq üçün yemək istəməsi səhnəsi Bakıda Fatmayi kəndində ekranlaşdırılıb. Beyrəyin atla gələrək qalaya daxil olduğu yer Ramana qalasının qarşısında, qalanın içərisi isə dekorasiyada-kinostudiyanın pavilyonunda lentə alınmışdı.

“Beyrəyin şirlə döyüşdüyü səhnəni də dekorasiyada çəkmişdik. Əslində ürəyimdən olan bir səhnə deyildi, açığı qorxurdum. Çünki, istər-istəməz nə qədər əhilləşdirilsə də vəhşi heyvan idi də. Bakıda yaşayan Berberovlar ailəsinə məxsus şir idi. Bildiyiniz kimi, o şir bir neçə filmdə çəkilib. Sonda da öz sahibinin oğlunu parçalamışdı. Hadisə yerinə çağırılan polislər də şiri güllələyərək öldürmüşdülər.

Təbii olaraq çətin çəkilən səhnə idi. Indiki şəraitdə heç vaxt getməzdim o çəkilişə. Çünki əvvəlcə mənə dedilər ki, heç bir qorxusu yoxdur, şirin ayaqlarını iplə bağlayıblar. Yəni, əks gedən bir şey olsa, iplə bağlı ayaqlarını dartacaqlar. Mən buna inandım, amma çəkiliş zamanı anladım ki, tərs gedən bir şey olsa belə, şirin ayağını iplə dartmaq mümkünsüzdür. Mən onu qıcıqlandırırdım ki, üstümə gəlsin. Qıcıqlandırırdım, amma sonra görürdüm ki, şir həddindən artıq diqqət kəsilib mənə, çox qorxurdum. Vəhşi heyvan idi, elə bir cırmaq atmağı bəs idi ki, adamın gözü kor olaydı. Bir sözlə, çox təhlükəli səhnə idi. Amma şükürlər olsun ki, yaxşı qurtardıq. Dəqiq yadımda deyil, amma bilirəm ki, bu səhnə bir neçə dubla çəkildi. Bir məqam danışım sizə: deməli xarici aktyorların birinə deyibər ki, şirlə səhnədə çəkil, o da qorxduğu üçün çəkilməyib. Ona deyiblər ki, bəs evdə, südlə böyüyən bir şirdir. Aktyor da deyib ki, “nə olsun mən də evdə, südlə böyümüşəm, amma əti də məmnuniyyətlə yeyirəm...”.

“Bizimkilər gəlmə aktyorlara

qısqanclıqla yanaşırdı...”

Rasim Balayev: “Çox böyük, istedadlı aktyor heyəti qurulmuşdu. Bir birimizi çox gözəl anlayırdıq. Filmdə bir çox gəlmə aktyorlar da çəkilirdi. Məsələn, Qazan xanı Tacikistandan olan Həşim Qadoyev, Alp Aruzu Gürcüstandan olan Givi Toxadze oynayırdı. Inarə Quliyeva Moskvadan dəvət olunmuşdu, bir neçə filmlərdə çəkilmişdi. Gəlmələrlə yerli aktyorlar arasında heç bir narazılıq yox idi. Sadəcə bizim hamımızda bir qısqanclıq hissi vardı. Aktyoru yetişdirmək lazımdır. Yadımdadır, bizim aktyorlar hamısı etiraz edirdi ki, ”gedib ordan-burdan aktyor gətirirsiz, bəs bizdə necə aktyor yetişəcək?". Filmdəki narazılıq əsasən bundan ibarət idi.

Məsələ burasındadır ki, yerli aktyorlar institut bitirsələr də təcrübə, filmlərdə çəkilmək, püxtələşmək lazım idi. Ona görə də, həmişə etiraz edirdik, amma buna baxmayaraq, xaricdən aktyor çağırmaq istəyən onsuz da çağırırdı. Elə rejissorlar var idi ki, “kim olur-olsun xarici aktyor gəlsin” prinsilə işləyirdi. Amma rəhmətlik Rasim Ocaqov kimi rejissor elə-belə aktyor gətirmirdi.

O vaxt məşhur Kolyagini gətirmişdi. Kolyagin dahidir, ondan öyrənməli çox şey vardı, gətirməyə dəyərdi də. Amma bəzən gəlmə aktyorların Azərbaycan filmlərində çəkilməsi kütləvi hal alırdı. Hansı ki, bizim aktyorlar həmin gəlmələrdən daha gözəl obraz yarada bilərdilər.

Onu da deyim ki, Fərhad Yusifov (Tural ) və Dinarə Yusifova (Günel) bacı-qardaş idilər. Səhv etmirəmsə, Fərhad yaşamaq üçün Italiyaya getdi.

Əslində bu filmdə həm ssenari müəllifi, həm rejissor, həm də aktyorların əsas məqsədi tamaşaçılarda o dövrə aid təsəvvür yaratmaq idi. Türk dünyasının eposu olaraq Dədə Qorqud haqqında insanlarda fikir aşılamaq idi. Çünki, tamaşaçıların Dədə Qorqud barədə təsəvvürü belə, yox idi. Ayrı-ayrı tarixçilər, Nəsimişünaslar, Nizamişünaslar, Dədə Qorqud dastanının araşdırmaçıları, filoloqlar, yəni az bir qismin dövr barədə təsəvvürü vardı.

Əziyyətli, çətin, amma böyük bir marağa səbəb, geniş tamaşaçı auditoriyası toplaya bilən bir film ərsəyə gəldiyinə və mənim o filmdə rol almağıma dəyərdi...".

Azadlıq.- 2015.- 4 may.- S.14.