Dünya şərqşünaslığında silinməz iz qoymuş görkəmli alim

Elm aləmində nadir istedada malik elə şəxsiyyətlər var ki, onların gətirdiyi yeniliklər və çəkdikləri zəhmət zaman keçdikcə və elmi təfəkkür inkişaf edib zənginləşdikcə daha aydın dərk olunur. Görkəmli şərqşünas-alim, Azərbaycanda ərəbşünaslıq üzrə ilk qadın filologiya elmləri doktoru, professor Aida xanım İmanquliyeva belə alimlərdəndir. Aida İmanquliyeva ölkəmizdə şərqşünaslığın inkişafında böyük xidmətləri olan, eyni zamanda keçmiş İttifaq və dünya miqyasında onu layiqincə təmsil edən nüfuzlu alimlərdən idi. Dərin nəzəri biliyi, analitik təfəkkürü, geniş erudisiyası, zəngin mütaliəsi, bir neçə xarici dili bilməsi sayəsində apardığı tədqiqatlar və yazdığı əsərlər qısa vaxt ərzində ona nəinki keçmiş Sovetlər Birliyində, həm də bir çox xarici ölkədə böyük şöhrət qazandırmışdır.

Qısa ömür sürməsinə baxmayaraq, Aida İmanquliyeva özündən sonra zəngin elmi irs qoyub getmiş, fundamental tədqiqatları ilə təkcə Azərbaycan və sovet şərqşünaslığını deyil, eyni zamanda dünya şərqşünaslığını xeyli zənginləşdirmiş, inkişaf etdirmişdir. Rusiyada, Ukraynada, Almaniyada, İngiltərədə, Fransada, Özbəkistanda, Gürcüstanda, ərəb ölkələrində yaxşı tanınan, rəyi ilə hesablaşılan, əsərlərinə tez-tez istinad edilən Aida İmanquliyeva yeni və müasir ərəb ədəbiyyatının ən nüfuzlu, fundamental tədqiqatçılarından biri kimi şərqşünaslıq tarixinə əbədi daxil olmuş azsaylı mütəxəssislərdəndir. Onun ərəb məhcər (mühacirət) ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin həyat və yaradıcılığına həsr etdiyi tədqiqatlar öz orijinallığını, zənginliyini, nəzəri dərinliyini, konseptuallığını daim qoruyub saxlayan, buna görə də mütəxəssislərin stolüstü kitablarına çevrilmiş əsərlərdir. Cəsarətlə demək olar ki, Aida xanım ərəb məhcər ədəbiyyatının beynəlxalq miqyasda ən görkəmli, ən sanballı tədqiqatçısı idi. Bunu nəinki Azərbaycan və keçmiş sovet ərəbşünasları, hətta Avropa şərqşünasları və ərəblərin özləri belə etiraf edirlər.

Aida İmanquliyevanın yaradıcılığı Azərbaycan şərqşünaslıq elmində bir mayak, istinad mənbəyidir. Bugünkü gənc nəsil, tələbələr, xüsusilə şərqşünaslıq elmi ilə məşğul olan gənc alimlər Aida İmanquliyevanı görə bilməsələr də, onun yazdığı elmi kitabları, əsərləri oxumaqla Azərbaycanın elm, mədəniyyət və fikir tarixində yeri olan belə əvəzsiz alim haqqında geniş məlumat əldə edə bilir, öz sahələrində bilik və dünyagörüşlərini artırırlar. Aida İmanquliyevanın həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı müxtəlif kitabların işıq üzü görməsi, mətbuatda məqalələrin dərc olunması görkəmli alimin yaradıcılığının daha dərindən öyrənilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Bu günlərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasının elm və mədəniyyət xadimləri biblioqrafiyası silsiləsindən nəşr etdirdiyi Aida İmanquliyevanın həyat və yaradıcılığı barədə kitab diqqəti cəlb edir. Biblioqrafiya 1964-2009-cu illərdə Azərbaycan, rus, ingilis və digər dillərdə nəşr olunmuş monoqrafiya, məcmuə, elmi simpozium, sessiya və konfrans materiallarını, eləcə də dövri mətbuatda çap olunmuş məqalələri əhatə edir.

Biblioqrafiyanın tərtibçiləri filologiya elmləri namizədi Aybəniz Əliyeva-Kəngərli və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü İsmət Səfərov, redaktoru akademik Vasim Məmmədəliyevdir. Biblioqrafiyaya daxil edilmiş materiallar bölmələr üzrə və xronoloji qaydada yerləşdirilmişdir. Biblioqrafik göstəricidə alimin fəaliyyətini əks etdirən oçerklər, həyatının əsas tarixləri verilmişdir.

Milli Məclisin deputatı, akademik Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Gövhər Baxşəliyevanın "Professor Aida İmanquliyevanın Azərbaycan şərqşünaslıq elminin inkişafında rolu" və AMEA-nın müxbir üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Səlahəddin Xəlilovun "Aida İmanquliyevanın yaradıcılığında fəlsəfi və ədəbi-bədii komparativistika" adlı məqalələri görkəmli şərqşünas alimin möhtəşəm şəxsiyyətini, alim qüdrətini oxuculara çatdırır.

"Görkəmli dövlət, elm və mədəniyyət xadimləri Aida İmanquliyeva haqqında" bölməsində Azərbaycanın tanınmış alimlərinin Aida xanım barədə fikirləri yer alıb.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Mahmud Kərimov: "Aida xanım öz yaradıcılığı ilə Şərqi Qərbə, Qərbi Şərqə qarşı qoymur, bu iki region arasında ümumi cəhətlər tapmağa, onların yaxınlaşmasına yardımçı olmağa çalışırdı. Onun bu yöndəki fəaliyyəti xüsusən indiki qloballaşma, müxtəlif mədəniyyətlərin yaxınlaşması və inteqrasiyası əsrində yenidən aktuallıq kəsb etməyə başlamışdır".

Akdemik Ziya Bünyadov: "Aida xanım İmanquliyevanın elmi fəaliyyətinin maraq dairəsi geniş və çoxşaxəli idi. Onun elmi əsərlərində Qərb və Şərq mədəni əlaqələrinin sintezi, yaradıcı üslubunun inkişafı və yeni bədii cərəyanların təşəkkül tapması tədqiq olunub ki, bu da nəinki ərəb ədəbiyyatının, həmçinin bütün yeni Şərq ədəbiyyatının gələcəkdə tədqiqi üçün çox mühüm zəmin yaratdı".

Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə: "Minilliyin dərinliyindən süzülüb gələn bəşəri nur sonradan onun bütün varlığına, yaradıcılıq yoluna işıq saçdı. Bəlkə də adına sadiqliyi idi ki, o məhz xalqımızın tarixinin, mədəniyyətinin minilliklər boyu dərin köklərə bağlı olduğu Şərq mədəniyyəti və ərəb ədəbiyyatının ilk tədqiqatçısı və ilk azərbaycanlı ərəbşünas qadın elmlər doktoru adını aldı. Aida xanım özündən sonra çağdaş ərəb ədəbiyyatının tədqiqində yeni bir səhifə, yeni bir yol açdı".

Professor Fatma Abdullazadə: "İnsan daim tarazlıq axtarır. Öz daxili aləmindəki tarazlığı axtarır. İnsanlarla ünsiyyətdə axtarır, təbiətlə təmasda axtarır. Aida xanım bu tarazlığın sirrini bilirdi. Bilməsəydi, o heç bu qədər müdrik, sakit, təmkinli də ola bilməzdi. Onun üçün həyatın ən dərin mənası öz daxilində idi".

"Əsərlərinin biblioqrafiyası" bölməsində alimin "Cübran Xəlil Cübran", "Qələmlər birliyi" və Mixail Nüaymə" və "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri" kitablarının, habelə ərəb ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri Mixail Nüaymə, Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər-Reyhani, Mişel Süleyman haqqında çox qiymətli kitab və məqalələrinin adları əks olunub.

Kitabın "Tərcümələri" bölməsində Mixail Nüaymənin "Buz əriyəcək", "İnsan və quş", "Qu-qu" saatı", Mahmud əz-Zahirin "Üsyan", Məhəmməd Dibin "Hasın dermək", Sahib Camalın "Yusif", Süheyl İdrisin "Azadlıq" və Qənəma Məcid Zeyyibin "Növbəyə dayanmaq" və alimin tərcümə etdiyi digər hekayələrinin adları verilmişdir.

Biblioqrafik göstəriciyə Aida xanım İmanquliyevanın redaktə etdiyi əsərlər və dissertantlara elmi rəhbərliyi ilə bağlı məlumatlar da daxil edilib. Biblioqrafiyadan istifadəni asanlaşdırmaq məqsədilə ailimin əsərlərinin, müştərək müəlliflərin və haqqında yazan müəlliflərin əlifba göstəricisi də verilmişdir.

Aida İmanquliyevanın tədqiqat əsərləri və tərcümələri ədəbiyyat və mədəniyyət xəzinəmizi zənginləşdirmişdir. Qələmə aldığı bütün əsərlər onun əsl elm fədaisi, cəsarətli fikir və söz sahibi, kamil şəxsiyyət olduğunu təsdiq edir. Görkəmli şərqşünas olmaqla bərabər, Aida xanım həm də gözəl natiq, yazıb tədqiq etdikləri barədə fikirlərini ustalıqla auditoriyaya çatdıran mühazirəçi idi.

Aida İmanquliyeva 1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqünaslıq fakültəsini bitirdikdən sonra mütəxəssis kimi dövlət işlərində də çalışa bilərdi. Çünki o zamanlar şərqşünas kimi fəaliyyət göstərmək, SSRİ-nin Şərq ölkələrindəki səfirliklərində çalışmaq ən prestijli işlərdən hesab olunurdu. Fəqət Aida xanım bunların heç birini etmədi. Gələcək karyerasını elmdən ayrı təsəvvür etməyən, Şərqi öyrənmək və həm də öyrətmək arzusu ilə yaşayan Aida İmanquliyeva elə həmin il universitetin şərqşünaslıq fakültəsinin Yaxın Şərq xalqları ədəbiyyatı tarixi kafedrasında aspirant kimi fəaliyyətə başladı, tədqiqat obyekti olaraq ərəb məhcər ədəbiyyatını seçdi. Şərqşünas alim Rüstəm Əliyevin rəhbərliyi ilə "Qələmlər birliyi" və Mixail Nüaymənin yaradıcılığında onun rolu" mövzusunda namizədlik dissertasiyası üzərində işləməyə başladı.

XIX-XX yüzilliklərdə Şimali Amerikaya mühacirət etmiş Suriya və Livan ədiblərinin yaradıcılığına həsr olunmuş elmi işin əsas məqsədi ərəb məhcər ədəbiyyatının bu qatı ilə bağlı faktları toplamaq və həmin ədəbiyyatı yaradanları dünyaya tanıtmaq idi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Şimali Amerikada təşəkkül tapıb formalaşmış məhcər ədəbiyyatı, xüsusilə 1920-ci ildə təsis edilmiş "Qələmlər birliyi" ərəb ədəbiyyatı tarixində xüsusi çəkisi və mövqeyi olan ədəbi məktəbdir. Amma işin əhatə dairəsinin genişliyi, mənbələrin qıt olması gənc tədqiqatçını Bakını Moskvaya dəyişməyə məcbur etdi. SSRİ Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutuna ezam olunan Aida İmanquliyeva Şərqin bilicilərindən hesab olunan İosif Braginskinin rəhbərliyi ilə dissertasiyasını tamamladı. 1966-cı ilin martında Aida xanım namizədlik dissertasiyasını müdafiə edərək elmlər namizədi alimlik dərəcəsi aldı.

Beləliklə, Aida xanım İmanquliyeva şərqşünas alim kimi özünü təsdiq etdi. O öz istedadı və əməksevərliyi sayəsində qısa müddətdə keçmiş Sovet İttifaqında yeni ərəb ədəbiyyatının ən tanınmış mütəxəssislərindən biri oldu.

"Qələmlər birliyi" və Mixail Nüaymə" monoqrafiyasından sonra Aida İmanquliyevanın ikinci ən böyük əsəri 1975-ci ildə işıq üzü görmüş "Cübran Xəlil Cübran" monoqrafiyasıdır. Uzaq Amerikada, Nyu-Yorkda ərəb ziyalılarını bir araya gətirən ideya və məfkurə birliyindən söhbət açan Aida xanım Cübran Xəlil Cübranın qurucusu olduğu cəmiyyətin əhəmiyyətindən danışarkən qeyd edir: "Bu cəmiyyətin yaranması yeni ərəb mədəniyyətinin inkişafında görkəmli rol oynayan təzə və böyük ədəbi məktəbin meydana gəlməsi demək idi".

Ərəb məhcər ədəbiyyatı vaxtilə bir çox mütəxəssis, xüsusilə dünya şöhrətli ərəbşünas, akademik İ.Y.Kraçkovski tərəfindən qismən tədqiq edilsə də, son dövrdə bu sahənin ən görkəmli araşdırıcısı məhz Aida xanım idi. Rus tənqidi realizmindən, ingilis romantizmindən və Amerika transsendentalizmindən kifayət qədər təsirlənmiş, lakin bu təsiri mexaniki şəkildə deyil, ərəb zəminində, Şərq kontekstində qəbul etmiş məhcər ədəbiyyatı yeni ərəb ədəbiyyatının dünya miqyasında tanınması sahəsində böyük xidmət göstərmişdir. Şərq ruhunu Qərb düşüncəsi, Qərb analitizmi ilə birləşdirmiş Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər-Reyhani, Mixail Nüaymə, İlya Əbu Mazi kimi görkəmli sənətkarlar Şərq-Qərb ədəbi sintezi prosesində mühüm rol oynamışlar. Bütün bu ümdə məsələlərin tədqiqi Aida xanımın elmi yaradıcılığında öz əksini layiqincə tapmışdır. Aida İmanquliyevanın Şərq müdrikliyi ilə Qərb həssaslığını özündə cəmləşdirən ərəb məhcər ədəbiyyatının yaranması, inkişafı, sənətkarlıq xüsusiyyətləri, başqa ədəbi məktəblərdən fərqli cəhətləri, onu ədəbi cərəyan kimi səciyyələndirən məziyyətlər barədə mülahizə və fikirləri bu gün şərqşünaslıq sahəsində görkəmli mütəxəssislər tərəfindən bəyənilir və qəbul edilir.

Məhcər ədəbiyyatının əsas xüsusiyyətləri, onun çoxəsrlik zəngin ərəb ədəbiyyatı ilə oxşar və fərqli cəhətləri, Qərb və rus ədəbiyyatları ilə əlaqələri, bütövlükdə ərəb ədəbiyyatına gətirdiyi yeniliklər, müasir ərəb ədəbiyyatı üçün açdığı üfüqlər və digər məsələlər Şərq-Qərb sintezində öz doğru-düzgün elmi həllini məhz Aida İmanquliyevanın çoxsaylı fundamental tədqiqatlarında tapmış, onun gəldiyi nəticələr beynəlxalq elmi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilərək nüfuzlu elmi fikirlər kimi qəbul edilmişdir.

Bir məsələ də xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, bir vaxtlar Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin qarşılıqlı əlaqə və təsirinin tədqiqi hakim ideologiyanın tələblərinə uyğun olaraq ciddi təhriflərə məruz qalırdı. Lakin elə o dövrdə yetişən və alim kimi formalaşan nadir istedad sahibləri var idi ki, zamanı qabaqlayaraq problemə ideoloji konyunktur mövqeyindən deyil, universal modellər, ümumbəşəri dəyərlər müstəvisində yanaşırdılar. Aida İmanquliyeva məhz belə alim-tədqiqatçılardan idi. Bu mənada Aida İmanquliyeva Şərq-Qərb qarşılıqlı ədəbi əlaqə və təsiri problemini sistemli şəkildə araşdıran ilk azərbaycanlı alimdir. Azərbaycanda ilk dəfə məhz Aida xanım İmanquliyeva öz elmi mühitində irəliyə gedərək, zəmanəsini qabaqlayaraq olduqca aktual, gələcəyə yönəlmiş bir mövzu ətrafında tədqiqatlar aparmışdır. Ona görə də Aida İmanquliyevanın tədqiqatları şərqşünaslıqda yeni bir istiqamətin əsasını qoydu. Aida İmanquliyeva bütövlükdə Şərq miqyasından kənara çıxaraq yeni dövrdə bütöv bəşəriyyət miqyasında gedən proseslərin məğzini açıb göstərmiş, Şərq-Qərb münasibətlərinin xarakterini və perspektivlərini təhlil etmişdir. Görkəmli alim öz yaradıcılığında Şərqlə Qərb arasında ümumi cəhətlər tapmağa, birgə dəyərləri tədqiq etməklə onların bir-birinə yaxınlaşmasına yardımçı olmağa çalışmışdır. Aida xanım eyni zamanda Şərqin Qərbə bəxş etdiyi tarixi ədəbi-fəlsəfi, ictimai-siyasi ənənələrdən, gerçəkliklərdən ustalıqla söz açır, onun qüdrətli şəxslərinin Avropaya bəxş etdiyi uğurları xatırladırdı. Alim Şərqin və Qərbin elm mərkəzlərini birləşdirən müştərək ideyalardan, ədəbi-fəlsəfi fikir sistemlərindən danışaraq sübut edirdi ki, dünyanın siyasi mənzərəsini heç bir rejim dəyişə bilməz. Mühitin və quruluşun rəngini dəyişmək üçün düşüncə və təfəkkürdə yenilik gərəkdir. Mənəvi dəyərlərin aşınmasının təbii fəlakətlərdən, müharibələrdən daha dəhşətli olduğunu faktlarla sübut edərək dünyanın xilası naminə Şərqlə Qərbin öncə əməldə, ruhda, ədəbi-fəlsəfi baxışlarda birləşməsini zəruri sayırdı. Onun bu yöndəki fəaliyyəti xüsusən indiki qloballaşma, müxtəlif mədəniyyətlərin yaxınlaşması və inteqrasiyası əsrində yenidən aktuallıq kəsb etməyə başlamışdır.

Aida İmanquliyevanın tədqiqatları həm də yeni mahiyyətli və ünvanlı bir prosesin - Şərqdə təzə başlamış milli və ümumbəşəri özünüdərk prosesinin öyrənilməsinə yönəlmişdi. Bu isə tarix və filologiyadan daha çox, fəlsəfi qayəyə malik olan bir missiyadır. Aida xanımın elmə gətirdiyi yeniliyin miqyası elə böyükdür ki, o ancaq fəlsəfi kontekstdə, ümumbəşəri özünüdərk prosesinin araşdırılması ilə üzə çıxarıla bilər. Tədqiq etdiyi ədiblərin yaradıcılığı ilə bağlı elmi fikirlər irəli sürüb monoqrafiyalar yazmaqla yanaşı, Aida xanımın şərqşünas alim kimi ən böyük uğuru onda idi ki, o, dövrün, mühitin ictimai-siyasi xəritəsini çəkir, ədəbi-fəlsəfi mühitin mənzərəsini yaradırdı. Alim tədqiqat obyekti kimi Şərq dünyasının Qərbdə yazıb-yaradan üç böyük mütəfəkkirini - Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər-Reyhani və Mixail Nüayməni seçmişdi. Bu seçim bir tərəfdən professor Aida İmanquliyevanın ilk ixtisasına görə ərəbşünas olması ilə bağlı idisə, digər tərəfdən dünyaya fəlsəfi-romantik baxışlarını, dövrünə münasibətini ifadə etmək üçün daha əlverişli olması ilə bağlı idi. İdeyaları tədqiq olunan bu şəxsiyyətlər əslən ərəb ölkələrindən olub Amerika və Avropaya köçmüş, Şərq ruhunu Qərb düşüncəsi ilə birləşdirməyə çalışmışdılar.

Aida İmanquliyevanın bir çox xarici dillərə tərcümə edilmiş "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri" monoqrafiyası onun çoxillik gərgin tədqiqatlarının yekunu, ərəb məhcər ədəbiyyatı barədə yazılmış ən sanballı tədqiqat əsəridir. Kitab ərəb dilinə tərcümə edildikdən sonra ərəb alimləri arasında da geniş maraq doğurmuş, görkəmli mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Aida xanım bütün ömrünü həsr etdiyi bu monoqrafiya ilə yeni bir dünya - müasir ərəb ədəbiyyatı ilə bağlı dəyərli mənbə yaratmış oldu.

Aida İmanquliyeva namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə edib filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsini aldıqdan sonra elmi fəaliyyətini Azərbaycan EA-nın Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitutunda davam etdirmişdir. O, əvvəlcə "Ərəb ədəbiyyatı" qrupunda kiçik elmi işçi vəzifəsində çalışmış və 1972-ci ildən etibarən isə qrupun rəhbəri, 1976-cı ildən institutda yenicə yaradılmış "Ərəb filologiyası" şöbəsinin müdiri vəzifələrində işləmişdir. Şərqşünaslıq İnstitutunun elmi, ictimai həyatının fəal nümayəndələrindən olan Aida İmanquliyeva işgüzar elmi fəaliyyətinə görə 1988-ci ildə institun elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsinə təyin olunmuş, bir il sonra isə uzun illər üzərində işlədiyi doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru elmi dərəcəsi almışdır. Beləliklə, Azərbaycanda ərəb ədəbiyyatı üzrə ilk elmlər doktoru, ilk professor qadın olan Aida İmanquliyeva 1991-ci ildən ömrünün sonunadək akademiyanın Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru olmuşdur. O həm də dünya şərqşünaslıq elmində xüsusi rolu olan keçmiş SSRİ Şərqşünaslıq Cəmiyyəti Rəyasət Heyətinin, Şərq ədəbiyyatının tədqiqi üzrə Əlaqələndirmə Şurasının üzvü idi. Elmi ictimaiyyətin hörmətini qazanmış nüfuzlu elm xadimi ictimai həyatda da çox aktiv mövqe sahibi idi. 3 monoqrafiyanın ("Qələmlər birliyi" və Mixail Nüaymə", "Cübran Xəlil Cübran", "Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri") və 70-dən artıq elmi məqalənin müəllifi olan Aida İmanquliyeva həm də Şərq filologiyası sahəsində yazılmış bir çox elmi əsərlərin redaktoru olmuşdur. O, həmçinin Azərbaycan EA Şərqşünaslıq İnstitutunda fəaliyyət göstərən Asiya və Afrika xarici ölkə ədəbiyyatları ixtisası üzrə müdafiə şurasına sədrlik etmişdir.

Görkəmli alim, professor Aida İmanquliyeva öz xarakterində Azərbaycan qadınlarına xas olan ən nəcib keyfiyyətləri təcəssüm etdirirdi. Zərif, kövrək qəlbli alim əhatəsində olan hər bir insanın problemləri ilə maraqlanır, nəvaziş və qayğısını əsirgəmirdi. Çoxşaxəli yaradıcılığa malik, ictimai həyatda da geniş fəaliyyət dairəsinə sahib olan Aida xanım bütün bunların fövqündə ailə ocağının müqəddəsliyini, Şərq qadınına məxsus olan incə ruhu qoruyan gözəl həyat yoldaşı, övlad sevgisiylə yaşayan mehriban ana, qayğıkeş nənə, əsl xanım, zərif qadın idi. Yüksək vəzifələr, elmi titullar, ictimai həyatda fəallıq onu bu ümdə insani keyfiyyətlərdən əsla məhrum edə bilməmişdi. Şahanə gözəllik, qədd-qamət, zəriflik, yüksək zəka, zəhmətkeşlik, qayğıkeşlik, həssaslıq, dostcanlılıq, səmimiyyət, yüksək əxlaq - bütün bunlar Aida xanıma xas olan keyfiyyətlərin natamam siyahısıdır.

Söz yox ki, milli jurnalistikamızın patriarxlarından olan Nəsir İmanquliyev kimi bir ziyalının evində dünyaya göz açmış, Mir Cəlal kimi məşhur yazıçımızın, alimimizin və pedaqoqumuzun ailəsinə gəlin gəlmiş, taleyini, ömrünü akademik Arif Paşayev kimi gözəl bir insanla, dünya şöhrətli bir alimlə bağlamış, öz fəaliyyəti ilə cəmiyyətimizdə valideynlərinin şərəfli adını daha da ucaldan Mehriban xanım Əliyevanı və Nərgiz xanım Paşayevanı böyütmüş Aida İmanquliyeva elə bu cür də olmalı idi.

Aida xanımın xatirəsi qəlblərdən heç vaxt silinməyəcək. Çünki o, qısa ömründə ürəklərdə özünə abidə qoymuşdu, sağlığında ölməzlik qazanmışdı. Bütün müsbət keyfiyyətləri, boyük ürəyi, başqalarına təmənnasız yaxşılıqları ilə o yenə yaşayır. Əsərləri dönə-dönə oxunur, təhlil və tədqiq edilir, tərcümə olunur, yenidən işıq üzü görür. Nə qədər ki onun alim qələmi ilə uğrunda mübarizə apardığı ideya və amallar aktuallığını itirməyib, eləcə də Şərq və Qərb münasibətlərində tam anlaşma bərqərar olmayıb, insanlar dönə-dönə Aida İmanquliyevanın əsərlərinə müraciət edəcək və gələcək nəsillər onu daim minnətdarlıqla xatırlayacaqlar.

Rəşad CƏFƏRLİ

Azərbaycan.- 2010.- 6 aprel.- S. 6.