Meşələr əmanətdir

İlk dəfə ədəbiyyatda "təbiət abidələri" termini məşhur alman təbiətşünası və səyyahı Aleksandr fon Humbolt tərəfindən işlənmişdir. Azərbaycanda akademiklər Həsən Əliyev, Validə Tutayuk, Budaq Budaqov təbiət abidələrinə min bir naxış vurublar. Bu "təbiət memarları" Azərbaycan təbiətinin, xüsusilə meşələrin, qədim ağacların qorunması yolunda mücadilə aparıblar desək, yanılmarıq.

1982-ci ildə təbiət abidələrinin - qədim ağacların qorunması haqqında Mərkəzi Komitənin, Nazirlər Sovetinin qərarları qəbul edilmişdir.

Böyük dövlət adamı, ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi və iştirakı ilə respublikamızda yaşı yüzdən yuxarı 243 ağac - təbiət abidəsi qeydə alınıb, dövlət tərəfindən mühafizəsi təmin edilmişdir.

Meşələr tarixin dürüst və möhtərəm şahidləridir.

Xan ağac!

Xaqan ağac!

Əslində, meşələr haqqında gərək əlavə izahat verməyəsən. Ancaq insanın şahidi olduğu hadisələri kiminləsə bölüşmək ehtiyacı var.

Qəribə mənzərəsi var bizim dağların. Gah dağlar meşələri dövrələyib, araya alıb, gah da meşələr dağların başına dolanıb. Yolçular bir palıdın ətəyində bir çobanın sürüsünün kölgələndiyini çox görüblər. Onu da görüblər ki, günün altında çoban iti dişinin qırağı ilə qoca palıdın torpağın üstünə çıxmış köklərinin qabığını necə didir.

Meşənin sərin yeli ilin bütün fəsillərində nəfəsinizə dəyəndə adamın elə bil ayaqları yerdən üzülür. Özünü göyün yeddinci mərtəbəsində hiss edirsən. Meşənin suyunda, havasında min bir dərdin dərmanı var.

Tarixilik baxımından xüsusi statusu olan mədəniyyət və təbiət abidələri YUNESKO-nun qərarı ilə qorunur. Respublikamızın ərazisində 3000-ə qədər təbiət abidəsi var. AMEA-nın Botanika İnstitutunun əməkdaşları 2469 abidə-ağacı qeydə alıblar. Alimlər abidə-ağaclar haqqında müfəssəl elmi məlumatlar hazırlamışlar. Ağacın yaşı "illik həlqələri"nin sayılması yolu ilə müəyyən edilir. Respublikamızda ən qədim ağacın 2000 il yaşı var.

Xocavənd, Qubadlı (Xanlıq kəndi), Samux, Qəbələ, Şəki, Ağdaş (Qəsil kəndi), Lənkəran, Lerik və Gəncədə yaşı 600-1000 il arasında olan ağaclar var. Samux rayonunun Kolayır kəndindəki "Düldülü çinar" əsrlərdir ziyarətgaha çevrilib.

İndi dünya üçüncü minilliyin ilk on ilini başa vurur. Acısaq da, gileylənsək də, bu illər ərzində insan təbiətə elədiyini eləyib. Keçmiş olsun. Hazırda respublikamızın meşə fondunun ümumi sahəsi 1213,7 min hektardır. Bu fondun 82 faizi meşə ilə örtülüdür. Meşənin ailə üzvlərinin adlarını anmasaq, qəbahət etmiş olarıq: Palıd, Çinar, Qaracöhrə, Dəmirağac, Şümşad, Şabalıd, Qoz, Tut, Vələs, Fısdıq, Şam, Ardıc, Cökə, Göyüş, Dağdağan, Qovaq, Azat, Söyüd, Saqqız, Akasiya. Meşə kollarının, bitkilərin adlarını sayası olsaq, sözümüz uzanar.

İllər uzunu meşənin məhsulu dedikdə anındaca yadımıza gələn oduncaq olur. Meşələrə qənim kəsilən əlibaltalıların oduncaq "sevda"larını bilərəkdən çözmək istəmirik. Ümidliyik ki, regionlarımızın iqtisadi-mədəni cəhətdən inkişaf etdirilməsi, rayonların qazlaşdırılması, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin gördüyü işlər imkan verəcək ki, istilik üçün oduncaq adlı məhsulu daha istifadə etməyək, ona olan tələbat aradan qaldırılsın. Meşənin o qədər məhsulu var ki, bu sahə ilə bağlı sistemli fəaliyyət göstərilsə, yaxşı nəticələr əldə etmək olar.

Avropa şəhərlərinin dükanlarında ən çox satılan meşə meyvələrindən emal olunmuş məhsullardır. Əczaçılıqda da meşə məhsullarına üstünlük verilir. Respublikamızda da alıcılar meşə məhsullarını həvəslə alırlar. Bizim emal sənayesində meşə məhsullarının çəkisi çox azdır. Amma kəndlərdə, rayonlarda fəaliyyət göstərən ailə təsərrüfatlarında meşədən əldə edilmiş məhsuldan yaxşı istifadə edirlər. Bu işin bizdə həm də yaxşı ənənəsi var. Meşə məhsullarının təbliğ edilməsi bu sahənin həcmini və çeşidini artıra bilər. Nə yaxşı ki, indi bu işə sahibkarların marağı artıb. 2003-cü ildə "Azərbaycan Respublikasında meşələrin bərpası və artırılmasına dair" Milli Proqram qəbul olunub. Yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramının qəbul edilməsi də, heç şübhəsiz, meşələrin inkişaf etdirilməsinə, meşə məhsullarının istehsalına xüsusi təkan verəcək.

Havanın təmizliyi yaşıllıqlardan, meşələrdən çox asılıdır. Son illər dövlət səviyyəsində meşə ilə bağlı görülən işlər təqdir olunmalıdır. Hər il dövlət büdcəsindən yaşıl zolaqların salınması, yetişdirilməsi, bərpası, mühafizəsi işlərinə kifayət qədər vəsait ayrılır. Meşəçilik müstəqil elm kimi öyrənilir, elmi-tədqiqat işləri aparılır. Hazırda ölkəmizdə meşə turizmi, meşə təsərrüfatı, meşə məhsulu və s. adlı tanıtma nişanlarına, sosial reklamlara ictimai ehtiyacın olduğunu da yaddan çıxarmamalıyıq.

Vüqar TAPDIQLI

Azərbaycan.-2010.-16 dekabr.-S.5.