Davranış gözəlliyi şəhərin gözəlliyini tamamlamalıdır

Bakı dünyanın ən gözəl, müasir və yaraşıqlı şəhərlərindən birinə çevrilib. Bunu artıq biz bakılılar yox, şəhərimizə gələn minlərlə qonaq deyir. Onların arasında dünyanın tanınmış sənət adamları, ictimai-siyasi xadimləri və dövlət başçıları kifayət qədərdir. 30-40 il bundan əvvəl şəhərin darıxdırıcı görkəmi, hər yeri göbələk kimi bürüyən "xruşovka"lar və sovet heykəltaraşlığının nəhəng və bəsit nümunələri, yəqin ki, hamının yadındadır.

Müstəqilliyin sonuncu iki onilliyində sərvətlərinə sahib çıxan neft səltənətinin paytaxtı yeknəsəq mənzərələrdən və darıxdırıcı görkəmindən yaxa qurtardı. Müasir, yaraşıqlı göydələnləri, binaları və küçələri ilə gecənin sinəsində büllur çilçıraqlar kimi bərq vuran şəhəri, əlbəttə ki, köhnə Bakı ilə tutuşdurmaq mümkün deyil. Lakin şəhərlər də, insanlar kimi, zahirən nə qədər dəyişsələr də, əsrlərin yaddaşından sızıb gələn fərdi cizgilərini qoruyub saxlayırlar. Məhz belə cizgilər, çalarlar dünyada bütün şəhərləri bir-birindən fərqləndirməyə, ayırmağa imkan verir.

Söhbət Bakının qədim, lakin tədricən unudulan qaydalarından, yaşam tərzindən və mentalitetindən gedir. Vaxt var idi şəhərimizdə ictimai nəqliyyatda qadın ayaq üstə qalanda kişilərin oturması eyib sayılardı. Köhnə Bakı belə əxlaqı qəbul eləmirdi və bu şəhərə ayaq basan istənilən kəs müəyyən yaşam qanunlarına riayət etməyə borclu idi.

İndi biz heyrətamiz mənzərələrlə zənginləşən dəbdəbəli bir şəhərin sakinləriyik. Dəstələrlə küçələri gəzən, müxtəlif mənzərələrin gözəlliyindən zövq alan turistlərə rast gəlirik. Onlar qədim binaların, tarixi abidələrin qarşısında durur, şəkil çəkir və öz aralarında təəssüratlarını bölüşürlər. Lakin əcnəbilər üçün dövlətin birinci şəhərinin memarlıq nümunələri qədər də, insanların davranışı, şəhərin ümumi mədəniyyəti, bakılıların şəhər əxlaqına necə riayət etmələri diqqətçəkəndir

Kimsə başqalarına məhəl qoymadan qışqıra-qışqıra danışırsa, səliqəli və gözəl bağda oturub durmadan tum çırtlayaraq ətrafında zibillik yaradırsa, sinəsini arıtlayıb ciyərindəki tullantılardan asfalta "gül" düzürsə, bu, qonaqları təəccübləndirməyə bilməz. Axı dünyanın müasir meqapolislərində qəbul edilmiş davranış qaydaları mövcuddur. Arı pətəyi kimi uğuldayan şəhərdə harasa tələsən insan axını, küçələri başına götürən avtomobil karvanları şəhərlilərin əsəblərini gərginləşdirir, onları tez yorur, əsəb xəstəliklərinin yaranmasına, stress hallarının artmasına təkan verir. Bütün bu çətinliklər hər birimizdən müəyyən etik normalara riayət etməyi, başqalarını narahat etmədən nəzakətlə davranmağı tələb edir. Bu baxımdan milli adət-ənənələrimizdən şəhər etiketi ilə uzlaşan, ruhumuza sakitlik bəxş edən və rəğbət doğuran münasibətlər sisteminin harmonik inkişafı vacibdir.

Əslində, ictimai yerlərdə özünü yersiz aparan, əməlləri və səviyyəsi təəssüf doğuranlara qarşı hamımız barışmaz olmalıyıq. Axı 40 il bundan qabaq şəhərdə yaşlı adam istənilən gəncin yersiz hərəkətinin qarşısını alardı, iradını bildirərdi. Bir neçə gün bundan qabaq 96 nömrəli avtobus marşrutunda heç kimə məhəl qoymadan, avropasayağı bir-birlərinə hisslərini bildirən gənc oğlanla qızı utandırmağa çalışdım: "Özünüzü valideynlərinizin qəbul edəcəyi tərzdə aparın". Təsiri oldu.

Getdikcə gözəlləşən, müasirləşən şəhərimizin ictimai yerlərində, təəssüf ki, nəinki gənclərin, hətta yaşlıların belə saymazyana davranışları, milli mentalitetə sığmayan hərəkətləri mənəvi aşınmaların baş aldığından xəbər verir. Şəhər dəyişib, varlı, zəngin olub. Lakin bu dəbdəbələrin ümumi mənzərəsində bəzilərinin ictimai etiketi gözləməməsi daha çılpaq, daha sərt nəzərə çarpır. Zəngin şəhərlə cılız münasibətlər uyuşmur, bayram libasına vurulan yamaq təəssüratı yaradır. Evimizdə xalının üstünə ayaqqabı ilə çıxsaq, hay-küy qopar. Onda niyə gözəlliyinə və rahatlığına milyardlar xərclənən şəhərin sərvətlərinə layiq əxlaq nümayiş etdirməkdə acizik?

Avtobusa minirsən, səni heç kim görmək istəmir. Nə cavan oğlanlar "görür," nə də ki qızlar! Şəstlə oturublar yerlərində: kimisi telefonla oynayır, kimisi pəncərədən bayıra baxır, kimisi də özünü elə "fikirli" aparır ki, avtobusdan düşənədək heç kimi "görmür". Amma 30 il bundan qabaq yaşlı adam görən kimi bir neçə nəfər yerindən qalxardı, hörmətlə yer verərdi.

İndi isə cavan oğlan ağsaqqal adamı, yaşlı qadını "görmür", bir cavan qız gözünə sataşan kimi avtobusun o biri başından millənib yerindən elə qopur ki, baxanda xəcalət çəkirsən. İctimai nəqliyyatda yaşlı və ya hamilə qadına təsadüfi hallarda cavan qızlar yer verirlər. Məgər bu qızların hər biri ana olmağa hazırlaşanda elə mindikləri marşrutda sabah kimlərinsə yer təklif edəcəklərini gözləməyəcəklərmi? Şəhərdə bütün insanlar bir-birini tanımasalar da, yad olsalar da, min ilin adətlərini unutmalı deyillər! Böyüyü saymaq, kiçiklərlə nəzakətli davranmaq hər birimizə başucalığı gətirir və bir-birini tanımayan insanları mehriban edir. Gərək həmişə hərəkətinin kənardan necə göründüyünü düşünəsən. Özünü reklam etmək xatirinə ucadan danışmaq, ədalı və ya etinasız davranmaq artıq Bakının əxlaqı ilə uyuşmur.

Görünür, hər bir valideyn evində, müəllimlər isə məktəblərdə müasir şəhərlərdə davranışın etik normalarını uşaqlara öyrətməli, başa salmalıdırlar. Müstəqillik, azadlıq gözəl anlayışlardır, biz də bir xalq kimi, dövlət kimi formalaşdıqca qüsurlu vərdişlərdən, davranış tərzlərindən yaxa qurtarmalı, kamilləşməliyik. Paytaxtın gözəlliyi yalnız onun milli memarlığının zənginliyi, küçələrinin abadlığı və sayrışan işıqları ilə ölçülmür. İnsanların davranışı, bir-birlərinə hörmət qoymaları, şəhər nəqliyyatında, ictimai yerlərdə, parklarda başqalarının istirahətinə rəğbətlə yanaşmaları, əslində, bütün gözəllikləri tamamlayan vacib elementdir.

Bahadur İMANQULİYEV,

Azərbaycan.-2010.-17 dekabr.-S.7.