Ölkə iqtisadiyyatının neftdən asılılığını azaltmaq üçün görülən tədbirlər real nəticələr verir

Bu gün Azərbaycanda avtomobildən tutmuş kompüterəcən istehsal olunur

Neft və qaz təbii sərvət kimi həmin ehtiyatlara malik hər hansı ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına səbəb yox, təkan olmalıdır. Bu, proqressiv iqtisadçıların, uzaqgörən təhlilçilərin, təcrübəli idarəçilərin çoxdan gəldikləri qənaətdir. Baxmayaraq ki, bəzən bir neft-qaz quyusundan götürülən xeyir bəzən istismara verilməsi illərlə vaxt, ətək-ətək vəsait tələb edən zavodun verdiyi qazancdan çox və tez olur. Amma quyu müəyyən dövr ərzində sahibinə yalnız vəsait verir və o, həmin vəsaitdən səmərəli istifadə edə də, etməyə də bilər. Birinci halın nəticəsi inkişaf, ikincininsə qurumuş quyulardır. Elə müxtəlif ölkələrin adları ilə tanınan "sindrom"lar da məhz neft-qaz pullarından bu bir-birinə zidd iki cür istifadənin məlum təzahüründən yaranmışdır.

Azərbaycanın bu sarıdan bəxti üç qat gətirib. Əvvəla, ölkəmiz müstəqil şəkildə öz karbohidrogen ehtiyatlarına sahib olduğu vaxt artıq neft-qaz gəlirlərindən səmərəli istifadənin bir modeli var idi. Sonrası, ölkədə həmin modelə üstünlük verən hakimiyyət mövcuddur. Üçüncüsü də, "Azərbaycanın təbii sərvətləri xalqa məxsusdur" deyən Heydər Əliyevin qətiyyəti hesabına ölkədə neft-qazçıxarma sahəsi özəlləşdirilmədi, dövlətin inhisarında saxlanıldı ki, onun da üstünlükləri həmin addımı atmış bir çox ölkələrin analoji sahələri ilə müqayisədə göz qabağındadır.

Bu gün Azərbaycanda neft pullarından çox səmərəli istifadə edilir. Ətrafımızda baş verən yeniliklərə nəzər yetirmək kifayətdir ki, buna əmin olasan. Ölkənin yol infrastrukturu yenidən qurulur, illərdən bəri abadlıq görməyən şəhər və rayon mərkəzləri sürətlə simalarını dəyişir, istifadəyə verilən yeni stansiyalar hesabına sutkanın bir neçə saatı ərzində elektrik enerjisi alan yaşayış məntəqələrində indi işıq problemi yoxdur, hər yerə təbii qaz xətləri çəkilir, yerlərdə müasir müəssisələr, təhsil, səhiyyə ocaqları, idman kompleksləri tikilir, kəndlinin torpağa qayıtması üçün əməli tədbirlər görülür, vaxtı ilə ərzaqdan tutmuş sənaye mallarınacan xaricdən gətirilən Azərbaycanda bu gün kompüter, məişət texnikaları, hətta avtomobil istehsal olunur, ölkəmizin hərbi sənaye kompleksi yaradılır, minlərlə qaçqın və məcburi köçkünlərə evlər inşa edilir və sairə. Bütün bunlar ölkəyə neft vəsaitinin gəlməyə başladığı son 5-6 ildə mümkün olmuşdur.

Həm çox maraqlı, həm də önəmli faktdır ki, Azərbaycanda neft hasilatının "pik" vəziyyətdə olduğu indiki vaxtda ümumi daxili məhsul istehsalında qeyri-neft sektorunun çəkisi artır. Təkcə cari ilin 11 ayının nəticələrinə görə, ÜDM istehsalı neft sektorunda 2,6 faiz artdığı halda, bu göstərici qeyri-neft bölməsində 5,9 faiz olmuşdur. Göründüyü kimi, fərq 2 dəfədən də çoxdur. Yeri gəlmişkən bu yerdə bir məqamı da nəzərə çatdırmaq istərdik. Məlumdur ki, neft gəlirlərinin xeyli hissəsi ölkənin sosial infrastrukturunun (yolların çəkilişi və yenidən qurulması, kommunikasiyaların təzələnməsi, təzə qaz, su xətlərinin çəkilməsi, yol ötürücülərinin, körpülərin inşası və s.) müasirləşdirilməsinə sərf edilir ki, bunlar da böyük maliyyə tutumlu olsa da, əvəzində dividend verməyən sahələrdir. Amma dividend vermədiyi üçün həmin sahələrə vəsait yönəldilməsinmi, yaxud kənd və şəhərlərimizi işıqsız, qazsız, susuz vəziyyətdəmi qoymaq lazımdır? Təbii ki, yox! Deməli, sosial infrastruktura yatırılan investisiyanın dividendi əhalinin rahatlığı, normal məişət şəraitinə malik olmasıdır. Bu həm də neft gəlirlərinin insan kapitalına çevrilməsinin sadə formuludur.

Vaxtı ilə bütünlükdə xarici sərmayələrdən asılı olan Azərbaycan bu gün özü xarici ölkələrə investisiya qoyur. Gürcüstanı demirik, Qazaxıstan, Rusiya kimi imkanlı ölkələrdə dövlət layihələrini reallaşdıran, müxtəlif sahələrə sərmayə yatıran Azərbaycan şirkətlərinin sayı az deyil. İndi bizim iri, transmilli şirkətlərimiz var. Aralarında imkanlı özəl qurumlar da mövcuddur, hətta deyərdik ki, belələri sayına görə dövlət şirkətlərindən çoxdur. Təkcə bu faktın özü ölkədə sahibkarlığın inkişafı üçün yaradılan əlverişli şəraitdən, özəl sektora dövlət səviyyəsində göstərilən qayğıdan xəbər verir. Bu həm də neft-qaz bölməsinin inkişafı, neftdən asılı olmayan möhkəm təməlli, müxtəlif sahələrdən ibarət iri bir sektorun formalaşmasıdır. Təsadüfi deyil ki, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, cari ilin 11 ayı ərzində bütün maliyyə mənbələrindən əsas kapitala yönəldilən vəsaitin 76 faizdən çoxu daxili investisiyalardır. Ümumilikdə 7,7 milyard manat təşkil etmiş həmin vəsaitin yarıdan çoxu - 50,8 faizi məhsul istehsal edən obyektlərin inşasına sərf olunub. Təbii ki, söhbət qeyri-neft sektoruna aid obyektlərdən gedir.

Ölkədə belə obyektlərsə həm kəmiyyət, həm də təyinat sarıdan kifayət qədərdir. İndi qeyri-neft sənaye müəssisələrimizdə nələr istehsal edilmir - qida və kimya, tikinti, mebel və kağız məhsulları, metallurgiya və elektrik avadanlıqları, maşın və mexanizmlər, lift və pianolar. Yalnız bu ilin yanvar-noyabr aylarında Azərbaycanda 465 "Lifan" minik avtomobili, 617 "MAZ" yük maşını, 650 "Belorus" traktoru yığılıb. 10-15 il əvvəl - yer şumlamağa köhnə bir traktor tapılmadığı, xaricdən gətirilən işlənmiş avtomobillərə həsəd aparıldığı, sovetdən qalmış sınıq-sökük yük maşınlarının belə çatışmadığı bir vaxtda kimin ağlına gələrdi ki, az müddət sonra onları özümüz istehsal edəcəyik. Naxçıvan Avtomobil Zavodunda yığılan avtomobillərə Özbəkistanda maraq göstərirlər, yerli "MAZ" və "Belorus" da alıcı sarıdan korluq çəkmir. Bunlardan əlavə, cari ilin hesabat dövründə Azərbaycanda 103,7 milyon manatlıq kompüter, elektron və optik məhsullar, elektrik avadanlıqları istehsal edilib. Təkcə elektrik avadanlıqları istehsalında 83,2 faiz artım qeydə alınıb. Digər məhsullar istehsalı üzrə də artım faizi az olmayıb. Onu da qeyd edək ki, ümumilikdə istehsal olunmuş sənaye məhsullarının 81,6 faizi özəl bölmənin payına düşür.

Sənayedə çalışanların orta aylıq əməkhaqqı da ölkə üzrə analoji göstəricidən yüksəkdir. Cari ilin 10 ayının statistikasına görə, sənaye işçilərinin orta aylıq əməkhaqqı 457,5 manatdır ki, bu da keçən ilin müvafiq dövründəkindən 9 faiz çoxdur. Əsasən qeyri-neft sektoruna aid özəl sənaye müəssisələrində çalışanların orta aylıq əməkhaqları isə daha yüksəkdir - 584 manat.

Göründüyü kimi, dövlətin iqtisadi siyasətinin prioritet istiqamətlərindən olan qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün həyata keçirilən tədbirlər real nəticələr verir. Bu isə ölkənin neft və qaz amilindən asılılığını azaltmaqla bərabər, digər vacib istehsal və xidmət sahələrinin inkişafı üçün stimul yaradır.

Azərbaycan.- 2010.- 19 dekabr.- S. 1.