Nəğməkar şair

Tez-tez eşitdiyimiz bir cümləyə qəlbən alışmışıq: "Sözləri Zeynal Cabbarzadənindir". Uzun illərdir ki, bu şairin şeirlərinə yazılmış mahnılar elimizin, obamızın sərhədlərini aşaraq xarici ölkələrdə də müntəzəm səslənir. Zeynal Cabbarzadənin poeziyasında sözlərlə səsin düzümü, ahəngi elə cazibədar olub ki, çox müqtədir bəstəkarlar bu şairlə həvəslə əməkdaşlıq edərək əbədiyaşar mahnılar yaratdılar. Səid Rüstəmov, Cahangir Cahangirov, Tofiq Quliyev, Ağabacı Rzayeva, Emin Sabitoğlu kimi qüdrətli bəstəkarlar Zeynal Cabbarzadənin yaradıcılığına müraciət etməyi çox sevərdilər.

Hələ sağlığında korifeyləşən, çox erkən qocalan, bununla bahəm ucalan Zeynal Cabbarzadə cəmi 57 il yaşayıb. Bu az ömründə elə əsərlərə imza atıb ki, həmişə müasirimizdir, həmişə gələcəyə inamla yol gedir. Təsadüfi deyil ki, xalq şairi Rəsul Rza hələ ötən əsrin 60-cı illərində yazmışdır: "Zeynal bizim nəğmə yazan şairlər arasında birinci yer tutanlardandır". Unudulmaz Rəsul Rza Zeynal Cabbarzadənin yaradıcılığını həmişə təqdir edib, neçə kitabına ön söz yazıb. Onun fikirlərində bir səmimiyyət olardı: "Zeynalın elə şeirləri vardır ki, fikri, ifadə tərzi, obraz silsiləsi etibarilə təzə deyil, lakin olduqca sadə, səmimi, ürəyəyatandır... Bu şairin şeirlərində ifadə olunan hiss, fikir bizə tanışdır. Lakin Zeynal qələmi özünəməxsus elə bir intonasiya yaradır ki, onun şeirləri adilik və ümumilik qəlibindən çıxır".

Zeynal Cabbarzadənin poeziyası elə bir ilhamın məhsulu, yaradıcılıq pafosunun, poetik həyəcanının bəhrəsi idi ki, şeirləri şairin mövqeyini müəyyən edirdi, onu sevdirirdi. Həqiqətən də onun şeirlərini vərəqləyəndə istər-istəməz fikirləşirsən: bu şairin yazdıqlarının demək olar ki, çoxu öz-özlüyndə bir nəğmədir. Ona musiqi yazılsa da, yazılmasa da ahəngindəki ritmiklik insanı valeh edir. Ömrü boyu Azərbaycanı tərənnüm edən, onun dağına, dərəsinə, gölünə, çayına, zəhmətkeş insanlarına, yaradıcı şəxsiyyətlərinə şeir qoşan Zeynal Cabbarzadə həqiqi mənada nəğməkar şair idi. Özü də bu adı ilə fəxr edirdi:

Əsiri olmadım şöhrətin, şanın,

Demədim məndədir ağlı dünyanın.

Vətənim - bu gözəl Azərbaycanın

Nəğməkarı olub yorulmamışam.

Elə bu niyyətlə, bu istəklə də qısa ömrünü vətəninin poetik tərənnümünə həsr edən Zeynal Cabbarzadə həm də Azərbaycanda ilk əmək mahnılarını yaradan şair kimi tarixə düşüb. Onun Səid Rüstəmovla birlikdə yazdıqları "Sürəyya" uzunömürlü mahnılardan biri oldu. Əməyin təntənəsinə, insan həyatındakı yerinə toxunan, əhəmiyyətindən söz açan bu mahnıda olan coşqunluq onu dillər əzbəri etdi. İndi dünyada nə Sürəyya Kərimova var, nə Səid Rüstəmov, nə də ki Zeynal Cabbarzadə, "Sürəyya" mahnısı isə yaşayır! Elə sənətkarı da yaşadan, xatırladan ondan yadigar qalan mənəvi sərvətlərdir.

Zeynal Cabbarzadə 1920-ci ilin dekabrında Bakıda dənizçi ailəsində anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra peşə məktəbində təhsil alan Zeynal Cabbarzadə 1937-ci ildə indiki Pedaqoji Universitetin ədəbiyyat fakültəsinə daxil olub. "Puşkin" adlı şeiri həmin il qəzetdə dərc edilmiş ilk mətbu əsəri sayılır. Təhsil ala-ala o dövrdə nəşr edilən "Balıq cəbhəsi" qəzeti redaksiyasında çalışıb. Tərcümeyi-halından məlum olur ki, həmin illərdə müxtəlif qəzet redaksiyalarında işləyən Zeynal Cabbarzadə bir müddət də Şamaxı rayonunun Mədrəsə kənd orta məktəbində ədəbiyyatdan dərs demişdir. Lakin o, burada pedaqoji fəaliyyətini uzun müddət davam etdirə bilməmşdir. İkinci Dünya müharibəsi başlanan il o da səfərbərliyə alınaraq piyada məktəbinə göndərilmişdir. Kiçik leytenant rütbəsi ilə 416-cı atıcı diviziyasında hərbi xidmətini davam etdirən Zeynal Cabbarzadə ağır döyüş yolu keçib. Dəhşətli müharibənin çox bəlalarını çəkən gənc şair 1943-cü ildə ağır döyüşlərin birində yaralanaraq eşitmə və görmə qabiliyyətini itirmişdir. Uzun müddət hərbi xəstəxanalarda müalicə alan Zeynal Cabbarzadə, nəhayət, baş leytenant rütbəsi ilə ordudan tərxis olunur. Müharibədən sonra Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında "Natəvan" adlı klubun müdiri, "Ədəbiyyat qəzeti"ndə ədəbi işçi və məsul katib vəzifələrində çalışır. "Pioner" jurnalında məsul katib işləyən Zeynal Cabbarzadə 1950-ci ildən ömrünün sonunadək bu dərginin məsul redaktoru olmuşdur. "Xaniman" adlanan ilk kitabı 1946-cı ildə işıq üzü görmüşdür. Bu kitabda onun cəbhə xatirələri toplanıb. Sağlığında 13 kitabı işıq üzü görmüş Zeynal Cabbarzadənin ölümündən keçən illərdə 3 kitabı (sovet dövründə), dövlət müstəqilliyimizi qazandıqdan sonra ölkə Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" sərəncamına uyğun olaraq "Seçilmiş əsərləri" çap edilmişdir.

Bir neçə il öncə görkəmli Azərbaycan şairi Zeynal Cabbarzadənin Bakı şəhərində yaşayıb yaratdığı ünvanda (Puşkin küçəsi, 12) memorial barelyefinin açılışı mərasimi oldu. Həmin tədbirdə çıxış edən mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev bildirdi ki, ölkə Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan Respublikasındakı monumental heykəltəraşlıq abidələri, xatirə memorial və memarlıq kompleksləri haqqında" sərəncamına uyğun olaraq Zeynal Cabbarzadənin də Azərbaycan ədəbiyyatında, mədəniyyətində, musiqisində xidmətləri nəzərə alınmış, onun yaşadığı evin fasadına memorial barelyefi vurulmuşdur.

Maraqlıdır ki, öz şeirləri və mahnıları ilə həm mədəniyyətimizə, həm də musiqimizə xidmət edən Zeynal Cabbarzadənin bir çox bədii filmlərimizdə də mahnıları əbədi personaja çevrilib. "Onu bağışlamaq olarmı?", "Koroğlu", "Magistral", "Ögey ana" kimi filmlərdə, eləcə də "Səndən mənə yar olmaz" operettasında ölməzlik libası geyinən mahnılar bu gün də sevilir və rəğbətlə qarşılanır. "Ögey ana" filmində "İsmayılın mahnısı" kimi məşhurlaşan coşqun nəğmənin xoş sədaları insanda gözəl hisslər yaradır. Gözlərimiz önündə vətənimizin ürək açan mənzərələri canlanır:

Quşlar, quşlar nə gözəl oxuyur,

Bəh, bəh, bəh, bəh,

Nə gözəl qoxuyur,

Yaşıl, əlvan, sarı gül-çiçəklər.

Dağların qarlıdır,

Bağların barlıdır,

Sevirəm mən səni

Gözəl kəndimiz!

Zeynal Cabbarzadə şeirlərinin özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri də yadda qalmaq qüdrətinə malik olması idi. Şairin seçdiyi ifadələr, sözlər o qədər sadə, aydın, oynaqdır ki, onları oxuduqca baş sındırıb əzbərləməyə ehtiyac qalmır. Bu yurdun suyu, havası kimi adamın ruhuna hopur, yaddaşında lövbər salır. Bəlkə də bu qüdrətinə görədir ki, onun ölümündən 30 ildən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, nəğmələri bu gün də təzədir, seviləndir. Müəllifin onlarca mahnısı var ki, əsl müğənni nəfəsinin, avazının məlahətinə bələnərək müxtəlif ifaçıların yaradıcılığından bir sarı sim kimi keçdi. Bunlar bütöv bir nəslin formalaşmasında, yetişməsində rol oynadı. Etiraflar səslənir ki, biz bir müğənni kimi Zeynal Cabbarzadənin mahnılarını oxuyaraq məşhurlaşdıq. Bu sırada yada düşən retro mahnılarından "Nə olar" həmişə populyardır:

Sən ey könlümün dostu, sirdaşı,

Niyə küsürsən hər qədəm başı?

Gəl ətəyindən gözəl, tök daşı,

Mənim öz gülümsən,

Şeyda bülbülümsən,

Nə olar bir yol üzümə gül sən.

Yaxud da müxtəlif korifey sənətkarların coşqunluqla haray çəkdiyi: "Gəzdim Azərbaycanı, tapdım sənin kimi ceyranı. Gəl mənə naz eyləmə, olum gözlərinin qurbanı".

Bir məsələ də mütləq qeyd edilməlidir ki, Zeynal Cabbarzadə qələminin məhsulu olan elə nəğmələr də var ki, uzun illər onlar xalq mahnısı kimi oxunub. Yalnız son illərdə mütəxəssislərin araşdırmalarından və musiqişünasların söylədiklərindən bəlli olub ki, müəllifləri səslənməyən, xalq mahnısı kimi təqdim edilən bu nəğmələrin söz müəllifi məhz Zeynal Cabbarzadədir. Bu mahınlardan biri "Laylay" illər boyu televiziya ekranlarında, efirlərdə səslənməkdədir. Yalnız son kitabının "Nəğmələr" bölümünə düşmüş bu mahnının da öyrəndik ki, sözləri Zeynal Cabbarzadəyə məxsusdur:

Göydə bulud sovuşsun,

Kipriklərin qovuşsun.

Laylay quzum, a laylay,

İki gözüm, a laylay.

Həqiqətən də ana laylalarından su içmiş bu nəğmənin ahəngindəki gözəllik insanın qəlbinə qəribə bir rahatlıq gətirir. Avazındakı şirinlik şairin folklorumuzdan necə bəhrələndiyini, qaynaqlandığını nəzərə çatdırır.

Təkcə şairliklə deyil, həm də uzun illər publisistika ilə məşğul olan Zeynal Cabbarzadə, görünür, ağır müharibədən gətirdiyi dərdin nəticəsində uzun ömür sürmədi. Az yaşasa da, mükəmməl yazıb-yaratdı. Müxtəlif mövzularda qələmə aldığı şeirlər şairin mənəvi ömrünü uzatdı. Onun dillərə düşmüş nəğmələri, marşları bu gün də sevilə-sevilə oxunur. Uşaqlara ünvanlanmış şeirləri, lirik miniatürləri, poemaları ədəbiyyatımızın incilərinə çevrilib. Rəsul Rzanın gözəl bir fikri də var: "Zeynal Cabbarzadənin şeirləri ipi qırılmış köhnə muncuqlara bənzəyir, yumarlanaraq küncə-bucağa qısılıb". 1966-cı ildə söylənmiş bu poetik mündərəcəli münasibətdə dərin mənalar var. Həqiqətən də Zeynal Cabbarzadə şeirləri köhnəliyin içində həmişə təzədir, incidir, axtarılandır, tapılandır! Televiziyada, radioda, konsert salonlarında hələ çox eşidəcəyik: "Sözləri Zeynal Cabbarzadənindir!"

Flora XƏLİLZADƏ,

Azərbaycan.- 2010.- 25 dekabr.- S. 7.