Çoxşaxəli yaradıcılıq

Bəstəkar Tofiq Bakıxanov Azərbaycanda tanınan, musiqi sahəsində böyük xidmətləri olan bir nəslin nümayəndəsidir. Bəstəkarın ulu babası Abbasqulu Ağa Bakıxanovdur ki, tarixə dövlət xadimi, alim, şair kimi daxil olub. Atası Əhmədxan Bakıxanov Azərbaycanın xalq artisti, tarzən, muğam sənətinin, xalq musiqisinin mahir bilicisi kimi yaddaşlara yazılıb.

Uşaqlıq illərindən başlayaraq Tofiq Bakıxanov evlərində Azərbaycan xalq mahnı və rəqsləri, muğamlar və aşıq musiqisi nümunələri ilə tanış olur, o vaxtdan milli musiqiyə məhhəbəti yaranırdı. Ümumiyyətlə, Əhmədxan Bakıxanovun evində musiqiyə, ədəbiyyata, milli mədəniyyət dəyərlərinə xüsusi diqqət yetirilirdi ki, Tofiq Bakıxanovun bu cür mühitdə böyüməsi onun kamil və peşəkar sənətkar olmasında vacib göstəricidir.

Şübhəsiz ki, musiqini sevən gəncin qarşısında gələcəkdə kim olmaq sualı durmur və o, özünü yalnız musiqiçi kimi görürdü. Tofiq Bakıxanov Azərbaycan tarını sevsə də, atasının məsləhəti ilə Avropa musiqi aləti olan skripkanı seçir və musiqi məktəbinin skripka sinfində təhsil alır. Beləliklə, skripka onun həyatına, sözün tam mənasında, daxil olur.

T.Bakıxanov ilk musiqi təhsilini ifaçı (skripka) kimi professor A.Amitonun sinfində alır və 1953-cü ildə konservatoriyanı bitirir. Həmin il o, təhsilini davam etdirmək üçün Q.Qarayevin bəstəkarlıq sinfinə daxil olur və 1957-ci ildə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bəstəkar kimi birinci skripka konserti ilə bitirir. T.Bakıxanov ümumilikdə 6 skripka və simfonik orkestr üçün konsertin və 14 skripka və fortepiano üçün sonatanın müəllifidir.

Onun məşhur musiqiçi kimi formalaşmasında bir neçə amil əsas şərt hesab olunur. Təbii ki, öncə milli musiqimizin ümumi təsirini, onun ənənələrinin rolunu göstərməli və qeyd etməliyik ki, gənc musiqiçini bu yola istiqamətləndirən onun atası Əhmədxan Bakıxanov olub.

Bununla yanaşı, musiqiçinin həyatında akademik musiqi təhsili rolu olduqca vacibdir. Konservatoriyanı iki ixtisas üzrə bitirən T.Bakıxanov ciddi akademik bilikləri mənimsəyir və onun əsl peşəkar-skripka ifaçısına və bəstəkara çevrilməsində müəllimləri - professorlar C.Bretsniskinin və A.Amitonun (skripka sinfi) və Qara Qarayevin (bəstəkarlıq sinfi) xidmətləri olduqca böyükdür.

Nəhayət, Tofiq Bakıxanovun həyat və yaradıcılığında Üzeyir Hacıbəylinin rolunu qeyd etməliyik. Azərbaycan musiqisinin banisi Bakıxanovlar ailəsinə yaxın insan idi. Üzeyir bəy Əhmədxanı muğamı dərindən bilən bir musiqiçi kimi çox qiymətləndirirdi. Məlumdur ki, böyük sənətkar Tofiq Bakıxanovun ifaçı kimi ilk uğurlarına xüsusi diqqət yetirir və bu diqqət, qayğı, xoş münasibət yadda qalır və xatirələrdə daim yaşayır.

Tofiq Bakıxanov bir bəstəkar olaraq Üzeyir Hacıbəyli ənənələrinin davamçısı kimi çıxış edir. Ümumiyyətlə, onun yaradıcılığında Azərbaycan musiqisinin əsas qanunauyğunluqlarının təzahürünü aydın görmək olar. Burada Azərbaycan və Avropa musiqi ənənələrinin üzləşməsini, Şərq və Qərb münasibətlərinin maraqlı ifadəsini müşahidə edirik.

Tofiq müəllimin yaradıcılıq fəaliyyəti son dərəcə geniş və əhatəlidir: burada ifaçılıq, bəstəkarlıq və müəllimlik bir-birini tamamlayır. Musiqiçi öz fəaliyyətini ifaçı-skripkaçı kimi başlayır və bununla bağlı olaraq o, uzun müddət solist, ansamblın üzvü (dövlət triosunda) və Filarmoniyanın simfonik orkestrinin konsertmeystri kimi çıxış edir.

Müəllimliyi də onun ifaçılığı ilə sıx bağlıdır. O, əvvəl A.Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda, sonra isə Ü. Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının Kamera-ansamblı kafedrasında müəllimlik peşəsinin sirlərini ardıcıl olaraq açmış olur. Bu günə qədər o, həmin kafedrada professor vəzifəsində çalışır.

Şübhəsiz ki, Tofiq Bakıxanovun yaradıcılıq fəaliyyətinin ən böyük və vacib sahəsi bəstəkarlıqdır. O, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin özünəməxsus sənətkarıdır və onu ilk növbədə bəstəkar kimi qəbul edirlər. Tofiq Bakıxanovun ümumi yardıcılığının mahiyyətini və mənasını açan da bəstəkar musiqisidir.

Tofiq Bakıxanov çalışqan və çox işləyən bəstəkarlardandır. Onun yaradıcılığı çoxşaxəliliyi ilə gözə çarpır. Hətta belə təəssürat yaranır ki, bəstəkar öz yaradıcılığında musiqinin bütün məlum olan janr və formalarından istifadə edib.

Bəstəkar öz yaradıcılığında, operanı çıxmaq şərtilə, musiqi-səhnə (balet, musiqi komediya), instrumental (simfonik, kamera ansamblı, solo musiqisi) və vokal (mahnı, romans, vokal silsilə, xor işləmələri) əsərlərini çox ətraflı şəkildə təqdim edir. Yaradıcılığı məzmun, forma və janr baxımından zəngin və rəngarəngdir. Demək olar ki, müəllif müraciət etdiyi hər bir janrı özünəməxsus tərzdə çatdırır. Bəstəkarın instrumental musiqiyə meyli istər-istəməz diqqəti cəlb edir və yəqin ki, onun ən böyük və gözəçarpan yaradıcılıq nailiyyətləri bu sahə ilə bağlıdır.

Bəstəkarın yaradıcılığında ənənə və ənənəvilik mühüm rol oynayan faktordur. Belə demək mümkünsə, bəstəkarın instrumental yardıcılığında öz əksini tapan simfoniya və solo konsert, kvartet və solo sonçi rapsodiya və kiçik pyes, bir sözlə, hər bir əsərində Azərbaycan və Avropa musiqi ənənələrinin maraqlı "toqquşmasını" izləmək olar. Tofiq Bakıxanov ənənəyə hörmətlə yanaşan sənətkardır. Bunu ümumilikdə bəstəkarı səciyyələndirən cəhət kimi vurğulamaq olar. Bununla belə, T.Bakıxanov hər zaman yeni yaradıcılığın hər mərhələsində müraciət etdiyi ənənəni (yaxud ənənələrini) kor-koranə yox, əksinə, şüurlu və özünəxas tərzdə istifadə edir.

Tofiq Bakıxanovun yaradıcılığında milli musiqi ənənələrinin tətbiqi də olduqca önəmlidir. Uşaqlıq illərindən yaranan Azərbaycan milli musiqisinə xüsusi münasibət bəstəkarın qəlbində daim yaşayır və təbii olaraq yaradıcılıq ənənəsinə çevrilir.

Tofiq Bakıxanovun yaradıcılığında olduqca əhəmiyyətli olan bir cəhət də diqqəti cəlb edir. Bəstəkarın hər bir əsərində onun məzmun, forma, janrdan asılı olmayaraq, milli musiqimizin birbaşa təsiri, onunla bilavasitə bağlılıq özünü büruzə verir.

Tofiq Bakıxanovun yaradıcılığında beş simfonik muğam ("Nəva", "Humayun", "Rahab", "Dügah", "Şahnaz") var və bu janra müraciət etməklə o, XX əsr Azərbaycan simfonizminin görkəmli sənətkarı olan Fikrət Əmirovun olduqca əhəmiyyətli ənənəsinin varisi kimi çıxış edir.

Digər tərəfdən bəstəkar milli musiqimizdən bəhrələnərək, onun üçün çox səciyyəvi olan lad, intonasiya, variantlıq, ritm, janr, forma kimi xüsusiyyətləri öz əsərlərində xüsusi ustalıqla canlandırır.

Tofiq Bakıxanovun bu ilin son ayında 80 yaşı tamam olur. Mənalı həyat və yaradıcılıq yolunda bəstəkar çox ciddi uğurlar qazanıb, daim axtarışda olub və tapıntılar əldə etməklə yanaşı, əhəmiyyətli hadisələrlə də üzləşib. Tofiq Bakıxanov bu gün də gənclik həvəsilə yaşayır və həmin coşqu ilə də yaradır. Bu nəğməli-musiqili səslər əsrləri aşacaq və dünyanın bütün qütblərini dolaşacaq...

Hökümə ƏLIYEVA,

Bakı Musiqi Akademiyasının dosenti,

sənətşünaslıq namizədi

Azərbaycan.- 2010.- 26 dekabr.- S. 6.