Azərbaycan elminə investisiya qoyulur

Bu yaxınlarda Azərbaycan alimlərindən ibarət nümayəndə heyəti Səudiyyə Ərəbistanının Kral Əbdüləziz adına Elm və Texnologiya Mərkəzinin dəvəti ilə bu ölkədə səfərdə olmuşdur. Səfər çərçivəsində mərkəzlə elmi əməkdaşlıq əlaqələri yaradılmış, həmin qurum tərəfindən maliyyələşdirilən qrant sazişləri imzalanmışdır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının iştirak edəcəyi layihələrdə nanotexnologiyalar, neft və polimer kimyası və kataliz sahəsində perspektiv işlərin aparılması planlaşdırılır.

Bakı Dövlət Universitetində həyata keçiriləcək layihələrdə nanoölçülü polifunksional polimer adsorbentlərin sintezi və onlardan neft hasilatında, çirklənmiş sənaye sularının ağır metallardan, neft və neft məhsullarından təmizlənməsində istifadəsi nəzərdə tutulmuşdur. Qrant sazişləri üzrə ayrılan vəsait hesabına AMEA və BDU-nun laboratoriyaları müasir avadanlıqlarla təmin olunacaq. Yeni avadanlıqların tətbiqi tədris prosesinə və elmi araşdırmaların yüksək səviyyədə aparılmasına xidmət edəcək. Ucuz və rəqabətə davamlı texnologiyaların işlənib hazırlanması gələcəkdə neft emalı, sement, boyaq maddələri, üzvi və qeyri-üzvi birləşmələrin istehsal müəssisələrində tətbiq edilə bilər. Bir çox ekoloji və su biznesi şirkətləri də layihələrin nəticələrinə maraq göstərə bilərlər.

Qeyd edək ki, Kral Əbdüləziz adına Elm və Texnologiya Mərkəzi 13 elmi-tədqiqat institutunu özündə birləşdirir. Elmi mərkəz həm də ölkə üzrə planlaşdırılan strateji əhəmiyyətli elmi-tədqiqat və texnologiya layihələrinin reallaşdırılmasına rəhbərlik edir.

Səfər zamanı nümayəndə heyəti Nanomaterialların Texnologiyası, Neft-Kimya Materialları, Atom Enerjisi, Kosmik Tədqiqatlar və Ətraf Mühitin Mühafizəsi institutlarına baş çəkmiş, onların fəaliyyəti ilə yaxından tanış olmuşdur. Ən müasir texniki avadanlıqlarla təmin edilmiş bu institutlarda çalışan mütəxəssislər, əsasən, ABŞ, İngiltərə, Fransa və Almaniyada elmi dərəcə almış yerli alimlərdir.

Azərbaycan elmi üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan səfərlə bağlı nümayəndə heyətinin üzvü, Bakı Dövlət Universitetinin rektoru, akademik Abel Məhərrəmovun təəssüratlarını öyrəndik.

- Abel müəllim, bu səfər Azərbaycan elminin beynəlxalq nüfuzunun daha bir göstəricisidir. Bu barədə fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı...

- Qürur hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, bu gün Azərbaycanın təkcə iqtisadiyyatına, təbii sərvətlərinə, sənayesinə və kənd təsərrüfatına deyil, həm də elminə sərmayə qoyulur. Bu isə Azərbaycanın dünyada öz inkişaf dinamikasına görə yaxşı mənada təəccübləndirən iqtisadiyyatı ilə yanaşı, elminin də inkişafının beynəlxalq ictimaiyyət üçün maraqlı olmasının göstəricisidir. Hazırda BDU dünyanın müxtəlif ölkələri ilə birgə 21 layihə həyata keçirir. Əsaslı maliyyə imkanları olan həmin layihələr bir məqsədə xidmət edir: universitetimizdə elm inkişaf etsin, tədqiqat işləri daha da gücləndirilsin. Bu günlərdə AMEA və BDU-nun əməkdaşlarının Səudiyyə Ərəbistanının Kral Əbdüləziz adına Elm və Texnologiya Mərkəzinin dəvətilə Ər-Riyad şəhərinə səfəri, mərkəzin vitse-prezidenti, doktor Turki Səud Məhəmməd al Saud ilə qarşılıqlı elmi əməkdaşlığı həyata keçirmək üçün bu qurum tərəfindən maliyyələşdirilən qrant sazişləri imzalaması məhz bu qəbildən idi.

Layihələr 3 milyon ABŞ dolları dəyərindədir. İşin bir hissəsini AMEA, bir hissəsini də BDU yerinə yetirəcək. Bu faktın özü də Azərbaycan elminin dünya elmində gedən proseslərə inteqrasiyasını şərtləndirir. Çünki bütün dünyada elm akademiyalarda deyil, universitetlərdə təşəkkül tapır. Şanlı ənənələri olan AMEA kimi, ali məktəblərin də elm sahəsində uğurlar əldə etməsi beynəlxalq standartlara yaxınlaşmağımızdan xəbər verir. Qeyd edim ki, layihələrin bir hissəsi kimya sahəsi, digərləri nanotexnologiyalar, neft istehsalı, çirklənmiş suların təmizlənməsi işlərinin aparılması ilə bağlıdır. Layihələr iki ilə yerinə yetirilməlidir. Həmin müddət ərzində qrant hesabına ayrılan pulun 30 faizi cihazların alınmasına yönəldiləcəkdir.

Bütün sahələrdə, o cümlədən elmdə əldə etdiyimiz uğurların kökündə sağlam iqtisadi-siyasi kurs dayanır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin başladığı, Prezident İlham Əliyevin uğurla davam etdirdiyi həmin siyasi kurs Azərbaycan elminə, təhsilinə çox böyük fayda verməkdədir. Son illər ölkə başçısı elmin, təhsilin inkişafı istiqamətində müxtəlif sərəncamlar imzalamışdır. Həmin sərəncamlar göstərir ki, Azərbaycanda elm sahəsində məqsədyönlü islahatlar aparılır və bütün bunlar elmin strategiyasının formalaşmasına təkan verir. Atılan bütün addımlar, görülən işlər əməli fəaliyyətdə əksini taparsa, Azərbaycan elminə daha çox vəsait, investisiya qoyula bilər.

- Elmin strategiyasının formalaşmasından danışdınız. Yeri gəlmişkən, akademik Ramiz Mehdiyevin bu yaxınlarda elmin strateji məsələləri ilə əlaqədar keçirdiyi müşavirə və "Azərbaycan" qəzetinin 8 dekabr 2009-cu il tarixli nömrəsində çap olunan "İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış" məqaləsi ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Akademik Ramiz Mehdiyevin respublika ictimaiyyəti arasında böyük əks-səda doğurmuş həmin məqaləsində dövlətçilik ideologiyamızın strateji məsələləri, perspektivləri əks etdirilib. Ən vacibi də budur. Azərbaycanın iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf edir, dövlət möhkəmlənir. Bizim istəyimiz də budur ki, dövlət ideologiyası bütün bu proseslərin önündə getsin, inkişafı daha da sürətləndirsin. Yəni, kəmiyyətə yox, daha çox keyfiyyətə diqqət yetirmək lazımdır. Mən akademik Ramiz Mehdiyevin "İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış" məqaləsində bunu hiss etdim. İdeologiyanı hazırlayanlar ictimai elmlər üzrə mütəxəssislər, sosial sahədə, hətta fundamental elm sahəsində çalışan insanlardır. İdeologiyamız iqtisadiyyatın inkişafına daha böyük istiqamət verməlidir. Reallıq budur ki, Azərbaycan elmi ayrı-ayrı sahələrdə inkişaf edib. Əlbəttə, bütün elm sahələrində, xüsusən də, ictimai, sosial elmlər sahəsində, akademik Ramiz Mehdiyevin də qeyd etdiyi kimi, hələlik müəyyən problemlər var. Yəni, biz daha fəal olmalı, çox çalışmalıyıq. Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. Fundamental və təbiət elmləri sahəsində elmi uğurlarımız göz önündədir. Ancaq bu elmlərin inkişafı üçün dövlət səviyyəsində diqqət və qayğı artırılarsa, bundan faydalana bilərik, uğurlar daha da çox olar.

Obrazlı desək, əvvəllər Azərbaycanın elmi, təhsili okean sularına sovet gəmisi ilə çıxırdı. Azərbaycana, Türkmənistana, Ukraynaya və digər respublikaların da hərəsinə bir kayut ayırmışdılar. Amma gəminin sükanı Rusiyanın əlində idi. İndi isə okean sularına öz gəmimizlə, öz bayrağımızla çıxırıq. Təbii ki, böyük təcrübəmiz yoxdur. Müstəqilliyimizin 19 yaşı var. Bu illəri də ağrı-acı içində yaşamışıq. İndi bizim okean sularına çıxardığımız elm gəmimizi dünya müstəvisində qəbul etməlidirlər. Amma bəzi hallarda hələ də kayut prinsipi qalır: guya kimsə bizi idarə edəcək, yol göstərəcək. Amma hamı, xüsusən də, ziyalılar düşünməlidir ki, artıq proseslərə, dövlətçilik ideologiyasına sovet düşüncəsi ilə yanaşmaq olmaz.

- Azərbaycan dünyaya inteqrasiyada həm Şərq, həm də Qərb ölkələri ilə əməkdaşlığı eyni səviyyədə aparır. Elmin inteqrasiyası haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Qeyd etdiyim kimi, Azərbaycan elminin inkişafı üçün həm müəyyən vəsait ayrılır, həm islahatlar aparılır, həm də elmin və təhsilin tərəqqisi üçün müəyyən işlər görülür. Ölkədə 1900-ə yaxın elmlər doktoru var və bunların 600-ü AMEA-da, 1200-ə yaxını müxtəlif ali təhsil ocaqlarında, 100 nəfəri isə digər sahələrdə çalışır. Elmlər doktorları əsasən ali məktəblərdə fəaliyyət göstərirlər. Sovet təhsil sistemində universitetə təhsil ocağı kimi baxılırdı. Ancaq dünyada universitetlərin reytinqini müəyyən edəndə görürük ki, elmi uğurlar önə çəkilir. Biz də dünyaya inteqrasiya edir, qlobal cəmiyyətə qoşuluruq. Yəni, bizdə də universitet ilk növbədə, elmi mərkəz, sonra isə tədris ocağı olmalıdır. Elmsiz təhsil ola bilməz. Yalnız elmi biliklərlə, elmi işlərlə məşğul olanlar, elmin zirvəsinə qalxanlar yaxşı mühazirə oxuya bilərlər. Biz elmi inteqrasiyada həm Qərb, həm də Şərq ölkələri ilə əməkdaşlığı eyni səviyyədə aparırıq. Unutmaq olmaz ki, ölkəmiz Şərqlə Qərbin kəsişməsində yerləşir və bizim mili-mənəvi dəyərlərimizin formalaşmasında həm Qərb, həm də Şərq effekti var. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, "...biz iqtisadi potensialımızı intellekt kapitalına çevirməli və bu istiqamətdə çox böyük işlər görməliyik".

Bu günlərdə Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsində "Elm haqqında" qanun layihəsini müzakirə etdik. Layihənin parlamentin yaz sessiyasında müzakirəyə çıxarılacağı gözlənilir. Bayaq haqqında danışdığım 1900 elmlər doktorunu stimullaşdırmaq lazımdır. Əgər alimlər yaxşı çalışırlarsa, dövlət onlara proqram verir və həmin alimlər proqrama görə ikiqat maaş alırlar, eyni zamanda, beynəlxalq aləmə çıxırlar. Qrant, proqram elmin inkişafına çox böyük stimuldur, həmçinin alimin dünya miqyasına çıxması üçün güclü təkandır. Bütün dövlətlərdə proqram iki istiqamətdə nəzərdə tutulur. Ölkədaxili proqramları stimullaşdırmaq üçün imkan yoxdursa, xaricdən alimə müəyyən vəsait ayrılır və o, tədqiqat işinə cəlb edilir. Yaxud da həmin ölkənin cihaz, avadanlıq təminatı güclüdürsə, sifariş qəbul edir. Bizdə hələ ki bunların heç biri yoxdur. Ancaq ötən il ölkə rəhbəri dövlət proqramlarının qəbul olunması üçün təqribən 7 milyon manat vəsait ayırmışdır. 10 milyon manat isə cihazlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Həmin vəsaitdən isə cəmi iki milyonu xərcləndi. Təəssüf ki, BDU 20-yə yaxın qrant proqramında iştirak etsə də, bizə həmin maliyyə vəsaitindən heç nə verilmədi.

Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. Ölkədə elmin inkişafı, bu sahədə həyata keçirilən islahatların mərkəzində duran AMEA-nın mövqeyi birmənalı qiymətləndirilməlidir. Mən AMEA ilə BDU-nun əməkdaşlığını yüksək dəyərləndirirəm. Hər il AMEA-nın Rəyasət Heyəti qarşısında elmi hesabat veririk. Səudiyyə Ərəbistanına səfər və layihələr üzrə əməkdaşlıq da Milli Elmlər Akademiyası ilə birlikdə həyata keçirilmişdir. Səudiyyə Ərəbistanının ayıracağı 3 milyon ABŞ dolları məbləğində vəsaitin təxminən yarısı BDU-ya, yarısı isə AMEA-ya aiddir. Bu onu göstərir ki, biz həm ölkə daxilində inteqrasiyaya önəm veririk, həm də beynəlxalq proqramlar üzərində birgə işləyirik.

Bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, Səudiyyə Ərəbistanı kimi dünyanın bütün ölkələri ilə geniş əlaqələri olan bir dövlətin Azərbaycan elminə üz tutması, ondan bəhrələnməyə çalışması elmimizin dünya səviyyəsində dəyərləndirildiyini göstərir. Bu, ümumilikdə, Azərbaycan elminin beynəlxalq nüfuzunun artmasına dəlalət edir.

İ.ƏLİYEVA

Azərbaycan.- 2010.- 10 fevral.- S. 2.