Davamlı tərəqqiyə təminat yaradan milli iqtisadi inkişaf modeli

Dünya iqtisadiyyatını ciddi sınaqlarla üz-üzə qoyan 2009-cu il Azərbaycan üçün də müəyyən çətinliklər yaratsa da, respublikada qlobal maliyyə-iqtisadi böhrana qarşı həyata keçirilmiş məqsədyönlü qabaqlayıcı tədbirlər sistemliliyi və səmərəliliyi ilə diqqəti çəkmiş, bütün makroiqtisadi parametrlər üzrə inkişafı təmin etmişdir. Hökumətin çevik və işlək fəaliyyət mexanizmlərinə əsaslanmaqla müəyyənləşdirdiyi sığortalayıcı mexanizmlərin hər bir mərhələ üzrə işə salınması, daxili maliyyə mənbələrinin bu destruktiv prosesə qarşı səfərbər edilməsi son nəticədə respublikanın qlobal böhrana potensial müqavimət əzmini gücləndirmişdir. Azərbaycan iqtisadiyyatının digər inkişaf edən ölkələrlə müqayisədə yüksək makroiqtisadi dayanıqlılıq nümayiş etdirməsi həm də ötən il qarşıya qoyulmuş bir sıra strateji layihələrin uğurla gerçəkləşdirilməsində özünü göstərir.

Çevik antiböhran tədbirləri nəticə verir

Ölkədə bazar münasibətlərinə söykənən liberal iqtisadi sistemin qurulmasının, vətəndaşların iqtisadi azadlığına, təşəbbüskarlığına geniş meydan verilməsinin, Azərbaycanın zəngin təbii sərvətlərindən səmərəli istifadə edilməsinin, respublikanın investisiya cəlbediciliyinin yüksəldilməsinin və digər konseptual əhəmiyyətli tədbirlərin nəticəsi olaraq 2009-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatı təkcə sürətli inkişafla deyil, eyni zamanda yeni keyfiyyət parametrləri ilə özünü təsdiqləmişdir. Ən müxtəlif iqtisadi mərkəzlər respublikanın davamlı iqtisadi yüksəlişi timsalında XXI əsrin yeni iqtisadi fenomenini görür, Azərbaycan modelinin mahiyyətini öyrənməyə çalışırlar. Dünyanın aparıcı maliyyə-iqtisadi qurumları məhz ötən ilin nəticələrinə görə Azərbaycan iqtisadiyyatının çətin sınaqdan üzüağ çıxdığını etiraf edirlər. Dünya Bankı, Ümumdünya İqtisadi Forumu, Beynəlxalq Valyuta Fondu, MDB Statistika Komitəsi, "Evrostat" və digər qurumlar 2009-cu ilin yekunlarını Azərbaycan üçün kifayət qədər uğurlu sayırlar. Bir müddət əvvəl Böyük Britaniyanın nüfuzlu "Ekonomist" jurnalında dərc olunmuş hesabatda da Azərbaycanın iqtisadi artım üzrə liderliyi xüsusi vurğulanmışdır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2009-cu ilin sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclası Avratlantik məkana inteqrasiya kursunu uğurla davam etdirən, transmilli enerji və kommunikasiya layihələrinin lokomotivinə çevrilən, demokratikləşmə yolunda atdığı ardıcıl addımlarla Cənubi Qafqazın ən nüfuzlu ölkəsi kimi tanınan respublikamızın iqtisadi sahədə də dinamik inkişaf etdiyini təsdiqləyir. Hökumətin fəaliyyətinin təhlili göstərir ki, 2009-cu ildə ölkədə makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması və bütün strateji əhəmiyyətli sahələr üzrə yüksək inkişaf göstəricilərinin əldə olunması, ilk növbədə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dünyadakı neqativ proseslərə çevik reaksiya əsasında müəyyənləşdirdiyi antiböhran siyasətinin nəticəsidir. Milli bankların dəstəklənməsi də daxil olmaqla, ciddi maliyyə monitorinqinin həyata keçirilməsi, kreditlərə və faiz dərəcələrinə, habelə inflyasiyaya nəzarətin gücləndirilməsi, real iqtisadiyyata daimi sərmayə axınının təmin edilməsi, sosial öhdəliklərin vaxtlı-vaxtında yerinə yetirilməsi, sənaye müəssisələrinin fəaliyyət istiqamətinin daxili bazara yönəldilməsi, ərzaq təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi bu tədbirlərin yalnız üzdə olan qismidir. Fiksal və monetar siyasətin səmərəliliyi hökumətin qarşısında duran vəzifələri həyata keçirməyə, iqtisadiyyatın inkişafı üçün zəruri maliyyə əsaslarının formalaşdırılmasına da əlverişli imkanlar yaratmışdır. Ötən ilin antiböhran paketinə potensial gəlirlərin vergiyə cəlb olunması, xərclərin daha şəffaf idarəsi, büdcədən maliyyələşən müəssisə və təşkilatlar üzrə maliyyə əməliyyatlarının beynəlxalq standartlara cavab verən mühasibat uçotu qaydalarına uyğunlaşdırılması, kommunal, istehlak, enerji, yanacaq, qaz, su sərfiyyatının qənaətlə aparılması, kommunal sektorda fəaliyyət göstərən təşkilatlar tərəfindən alınan materialların dəyərinin vaxtında və tam ödənilməsi kimi vacib məsələlər də xüsusi qeyd olunmalıdır.

Milli iqtisadiyyatın dayanıqlı olmayan maliyyə seqmentlərinə deyil, real əmtəəyə, istehsala əsaslanması da qlobal böhrana qarşı etibarlı sipər rolunu oynamışdır. Daha dəqiqi, beynəlxalq fond birjalarında, dünya qiymətli kağızlar bazarında fəal iştiraka konservativ yanaşma siyasəti böhranın respublikamıza təsirlərini maksimum dərəcədə azaltmışdır. Təsadüfi deyildir ki, dövlət başçısı İlham Əliyev Azərbaycanın ötənilki uğurları sırasında bu məqamı xüsusi vurğulayır: "Bizim üstünlüyümüz ondan ibarət olmuşdur ki, dünya iqtisadiyyatına sürətlə inteqrasiya etməklə yanaşı, eyni zamanda öz milli maraqlarımızı heç vaxt unutmamışıq. Biz ancaq o sahələrdə inteqrasiya etmişdik ki, daxili iqtisadi sabitliyimizə problemlər yaratmasın. Hər halda son bir ilin təcrübəsi onu göstərir ki, Azərbaycanın seçdiyi yol uğurlu və düzgün yoldur".

MDB məkanında qlobal böhranla mübarizə sahəsində ən əlverişli potensialın Azərbaycanda olduğunu Ümumdünya İqtisadi Forumu (Davos forumu) tərəfindən açıqlanan "Qlobal Rəqabət Hesabatı 2010" adlı sənəd bir daha təsdiqləmişdir. Dünyanın 133 ölkəsini, o cümlədən postsovet dövlətlərini əhatə edən hesabatdan aydın olmuşdur ki, Azərbaycan qlobal rəqabətlilik indeksinə əsasən, 2008-ci illə müqayisədə 18 pillə irəliləmişdir. Belə ki, əgər 2008-ci ildə həmin indeks üzrə Azərbaycan 69-cu yerdə qərarlaşmışdısa, ötən il 51-ci pilləyə yüksəlmişdir. Dünya İqtisadi Forumu bunun səbəbləri sırasında ilk olaraq ölkədə mövcud olan güclü makroiqtisadi sabitliyə, habelə davamlı islahatlara diqqət çəkmişdir. Respublikanın dövlət borclarının azlığı, valyuta ehtiyatlarının artım tempi müsbət hal kimi xarakterizə edilmiş, ölkə bazarlarında, xüsusən əmək və əmlak bazarlarında həyata keçirilən islahatların effektivliyi yüksək dəyərləndirilmişdir.

Bank sektoruna zəruri likvidlik dəstəyi

Beynəlxalq Valyuta Fondunun məlumatına əsasən, 2009-cu ildə dünya iqtisadiyyatı 1,1 faiz, habelə beynəlxalq ticarət dövriyyəsi 11 faizdən çox azalmışdır. Böhranın dalğası Azərbaycanın yerləşdiyi bölgədəki ölkələri də sarsıdaraq onlarda iqtisadi vəziyyətin pisləşməsinə, ümumi daxili məhsulun həcminin azalmasına gətirib çıxarmışdır. MDB-nin üzvü olan əksər dövlətlərdə bu azalma 6 faizdən çox, Ermənistan kimi perspektivsiz ölkədə hətta 20 faiz olmuşdur. Böhran inkişaf edən və etməkdə olan dövlətlərdə resessiya ilə nəticələnmiş, dünya sənaye istehsalı, əmtəə dövriyyəsi, sərnişin və yük daşımaları azalmış, işsizliyin səviyyəsi yüksəlmiş, əhalinin real gəlirləri azalmışdır. Böhrandan ən çox əziyyət çəkən sahələr tikinti, emal və hasilat sənayeləri olmuş, bir çox ölkələrdə bankların, müəssisələrin və əhalinin kreditləşmə imkanları daralmış, son nəticədə investisiya fəallığı və istehlak tələbi azalmışdır.

Nazirlər Kabinetinin 2009-cu ilin sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclası deməyə əsas verir ki, respublikamız bu kimi təhdidlərə qarşı lazımi müqavimət göstərməklə, ümumi daxili məhsulda 9,3 faiz, sənaye istehsalında 8,6 faiz, kənd təsərrüfatında 3,5 faiz artıma nail olmuşdur. Adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi 7,9 faiz artaraq 3917 manata yüksəlmiş, illik inflyasiya 1,5 faizə enmişdir. Böhranla bağlı bir sıra ölkələrin ciddi tənəzzülə uğramasına rəğmən, Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatlarının 3 milyard dollar artaraq 20,4 milyard dollara çatması da mühüm fakt kimi vurğulanmalıdır. Bu artım nəticəsində Azərbaycanın valyuta ehtiyatları xarici borcunu 6 dəfə üstələmiş, 40 aylıq qeyri-neft idxalının maliyyələşdirilməsinə imkan yaranmışdır.

Dövlət başçısı İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin son iclasındakı təhlil xarakterli nitqində ötən il Azərbaycanın qarşıya qoyduğu bütün məqsədləri uğurla gerçəkləşdirdiyini, respublikamızın mövqeyinin beynəlxalq miqyasda nəzərə alındığını razılıqla qeyd etmişdir: "Əgər o vaxt bizə sərf etməyən məsləhətlərə qulaq assaydıq, bəlkə də bu gün başqa ölkələr kimi çətin anları yaşaya bilərdik - həm iqtisadi sahədə, həm siyasi islahatlar sahəsində. Biz ölkəmizin hərtərəfli inkişafında Azərbaycan xalqının maraqlarını təmin etdik, ölkəmizi gücləndirdik və bu gün bunun hesabına Azərbaycan ilə hesablaşırlar. Azərbaycanın maraqlarını heç kim inkar edə bilməz. Əgər Azərbaycanın maraqları müvəqqəti olaraq kiminsə fikrində kənara qoyulursa, dərhal hamı görür ki, Azərbaycanın maraqlarını təmin etmədən bölgədə nə iqtisadi, nə siyasi, nə heç bir başqa layihə və təşəbbüs icra oluna bilməz. Biz özümüzü təsdiq etdik, özümüzü göstərdik, ilk növbədə, ölkə qarşısında duran bütün vəzifələri icra etdik. 2009-cu il bu baxımdan tarixdə sınaq ili kimi qalacaq və Azərbaycan bu sınaqdan şərəflə çıxdı".

Hökumətin iclasında vurğulandığı kimi, 2009-cu ildə əsas səylər ölkədə maliyyə sabitliyinin qorunmasına yönəlmiş, iqtisadiyyatı geri salan, əhalinin sosial vəziyyətini pisləşdirən devalvasiya, defolt və inflyasiya kimi destruktiv iqtisadi meyillərə yol verilməmişdir. Bütün dünyada böhranın əsasən banklardan başladığı, nəticədə işgüzar maddi fəallığın azalması, istehlak, biznes kreditləşməsində ciddi problemlərin yaranması, istehlak tələbinin enməsi və digər amillər nəzərə alınmaqla, iqtisadiyyatın lokomotivi sayılan bu sektora dəstək gücləndirilmişdir. 2009-cu ildə hökumətin pul siyasəti daha aktiv olaraq makroiqtisadi tarazlığın və dayanıqlığın təmin olunmasına və eyni zamanda bank sistemində maliyyə sabitliyinin qorunmasına istiqamətlənmişdir.

Ötən il bir çox ölkələrin milli pul vahidlərinin xarici valyutalara nisbətdə kəskin ucuzlaşması müşahidə edilmiş, bu hal özünü yenə də postsovet dövlətlərində daha qabarıq şəkildə büruzə vermişdir. Məsələn, dollarla müqayisədə Qazaxıstanda milli valyuta olan tenge 25, Rusiya rublu 55, Ukrayna qrivnası 75, Belarus rublu 30,9, Estoniya kronu 24, Gürcüstan larisi 18, Ermənistan dramı 35 faiz ucuzlaşmışdır. Ümumiyyətlə, böhranın təsirləri altında milli valyutaların devalvasiyaya uğraması prosesi 2009-cu ilin ilk rübündən özünü qabarıq şəkildə büruzə verməyə başlamış, bir çox dövlətlərin milli valyutalarının məzənnəsini sabit saxlamaq cəhdləri iflasa uğramışdır. Qonşu dövlətlərdəki neqativ proseslərin psixoloji təsirinə rəğmən, qlobal iqtisadi böhranın təsirini minimum həddə endirən Azərbaycanın milli valyutası 2009-cu ildə postsovet məkanında ən dayanıqlı valyuta olmuşdur.

2009-ci ilin əvvəllərindən maliyyə böhranının ilk simptomlarını nəzərə alan Mərkəzi Bank respublika banklarının xarici borclanmasının idarəedilən təhlükəsiz səviyyədə saxlanılması üzrə konkret addımlar atmış və səmərəli nəticələr əldə etmişdir. Manatın sabitliyini qorumaq üçün Mərkəzi Bank valyuta bazarında tələb və təklifi vaxtında tarazlaşdırmış, nəticədə manatın məzənnəsinin kəskin ucuzlaşmasının qarşısı alınmışdır. Həyata keçirilən preventiv tədbirlər nəticəsində ötən il respublika bankları likvidlik problemi ilə bağlı istehlak və biznes kreditlərinin verilməsi prosesini dayandırmamış, perspektivli biznes layihələri maliyyələşdirilmişdir. Bu fakt həm də respublikanın dinamik sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı olaraq bank sektorunun fəaliyyətində səmərəliliyin əhəmiyyətli dərəcədə artımı ilə şərtlənir. Ötən il əhalinin pul gəlirlərinin 6 faizlik artımı adekvat olaraq banklarda saxlanılan əmanətlərin də artmasına yaxşı zəmin yaratmışdır. 2009-cu ildə bankların aktivləri 14 faiz, kreditlər 17 faiz, əmanətlər 23 faiz, bankların kapitalı isə 18 faiz artmışdır.

Bütün bunlar ölkənin bank sisteminin sabit idarə olunduğunu, qlobal böhran şəraitində belə vəziyyətin tam nəzarət altında saxlanıldığını göstərir. Milli bank sektorunun effektiv fəaliyyət göstərdiyini son illərin inkişaf dinamikasını əks etdirən statistik rəqəmlər də təsdiqləyir. Respublikamızın məcmu bank aktivləri Cənubi Qafqazın bank aktivlərinin təxminən 60 faizinə yüksəlmişdir. Respublika banklarının səhmlərinin dünya birjalarında dövriyyədə olmaması, dünyanın müflisləşən iri maliyyə qurumlarının səhmlərinə Azərbaycan banklarının portfel investisiyalarının yerləşdirilməməsi bu sektorun böhrandan ziyan çəkməsinin qarşısını almışdır. Ötən il Mərkəzi Bank ölkənin bank sektorunda tənzimləyici funksiya həyata keçirməklə, bankların likvidliyinin, kapitalın adekvatlıq parametrlərinin ardıcıl təhlilini aparmışdır.

Böhran şəraitində bank sektorunun 1,2 milyard xarici borcunu qaytarması da məhz bu tədbirlərin nəticəsi kimi diqqəti çəkir. Eyni zamanda, kredit üzrə uçot dərəcələrinin aşağı salınması pul-kredit siyasətinin yumşaldılmasına istiqamətlənmiş addım olaraq maliyyə böhranının respublikanın bank sektoruna ciddi təsir göstərməsinin qarşısını almışdır. Mərkəzi Bank kommersiya bankları üçün maliyyə vəsaitlərinin ucuzlaşdırılması, habelə ehtiyatların azaldılması siyasətini irəli sürərək likvidlik probleminin aradan qaldırılmasına nail olmuşdur. 2008-ci ilin oktyabrından Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini 15 faizdən 2 faizə, məcburi ehtiyat normalarının isə 12 faizdən 0,5 faizə endirilməsi nəticəsində bank sektoruna 1,8 milyard manat həcmində likvidlik dəstəyi vermişdir. Real sektora dəstək olaraq 2009-cu ildən bank və sığorta təşkilatlarının mənfəətlərinin kapitala yönəldilən hissəsi də vergidən azad edilmişdir.

Sosialyönümlü siyasətə sadiqlik

Nazirlər Kabinetinin iclası göstərir ki, Azərbaycanda ən müxtəlif sahələrdə həyata keçirilən islahatlar vətəndaş maraqlarının etibarlı təminatına, eləcə də sosial problemlərin aradan qaldırılması yolu ilə əhalinin firavan, layiqli həyat tərzinin təmin olunmasına yönəlmişdir. Xalqa layiqli xidməti komandası qarşısında ciddi tələb kimi müəyyənləşdirən dövlət başçısı İlham Əliyev sosial-liberalizm xəttinə üstünlük verməklə keçid dövrü üçün xarakterik olan sosial problemlərin həlli istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirmişdir.

Bu siyasət eyni zamanda insan amilini nəzərdə tutan liberal bazar iqtisadiyyatı xəttini əsas götürür. Bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin cəmiyyətdə özünə dayaqlar tapması, özəl sektorun inkişafına yaradılmış şərait, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması sosial himayəyə ehtiyacı olan vətəndaşların maraqları ilə qətiyyən ziddiyyətə girmir. Əksinə, ölkənin iqtisadi inkişafından, yeni neft strategiyasının səmərəli nəticələrindən əldə edilən dividendlər insanların sosial problemlərinin həllinə, vətəndaşların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilir.

Azərbaycanın son illərdə büdcə zərfində sosialyönümlü xərclərin dominantlıq təşkil etməsi də iqtisadiyyatda bu sahənin dominantlıq təşkil etdiyini bir daha təsdiqləyir. Ümumilikdə, 2009-cu ilin dövlət büdcəsindən əhalinin sosial müdafiəsinə yönəldilmiş xərclərin məbləği 2003-cü illə müqayisədə 6 dəfə çox olmuşdur. 2008-ci ildə bu və digər sosial məqsədlər üçün ayrılmış vəsaitlər 2 milyard 312 milyon manat təşkil etmiş, bu da 2007-ci illə müqayisədə 38,4 faiz və ya 642 milyon manat çox olmuşdur. Qlobal böhranla müşayiət olunan 2009-cu ilin dövlət büdcəsində bütövlükdə sosialyönümlü xərclərin xüsusi çəkisi 33 faiz, yaxud 4 milyard 24 milyon manat təşkil etmişdir.

Ötən il orta aylıq əməkhaqqının 6,8 faiz artaraq 298 manata çatması, 800 minə yaxın vətəndaşın ünvanlı sosial yardım proqramından yararlanması, yeni açılan iş yerlərinin sayının 74 minə çatması sosial siyasətin praktik nəticələri kimi diqqəti çəkir. 2010-cu il üçün yaşayış minimumunun ölkə üzrə 87 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 96 manat, pensiyaçılar üçün 68 manat, uşaqlar üçün 72 manat məbləğində müəyyən olunması da sosial məsələlərin həllinin daim diqqət mərkəzində olduğunu göstərir. Eyni zamanda, ünvanlı dövlət sosial yardımının təyin edilməsi məqsədilə ehtiyac meyarı mərhələlərlə ölkə üzrə yaşayış minimumuna çatdırılır. Ehtiyac meyarının həddi 2008-ci il yanvarın 1-dən 45 manat, iyulun 1-dən 55 manat, 2009-cu il yanvarın 1-dən 60 manat, 2010-cu il yanvarın 1-dən 65 manat məbləğində təsdiq edilmişdir. Şübhəsiz, bütün bunlar vətəndaşların sosial müdafiə tədbirlərinin hökumət üçün nə dərəcədə mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini bir daha təsdiqləyir.

2010-cu ilin ali maliyyə sənədində isə sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri üçün 1 milyard 192,3 milyon manat həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Ölkənin müəyyən edilmiş strateji iqtisadi siyasətinə uyğun olaraq bu il sosial müdafiə və sosial təminat xərclərinin, o cümlədən əhalinin yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasında müstəsna əhəmiyyət daşıyan minimum əməkhaqqının, yaşa görə əmək pensiyalarının baza hissəsinin, sosial müavinətlərin və digər sosial təyinatlı xərclərin, tələbələrin və aspirantların təqaüdlərinin sabit maliyyələşdirilməsi qarşıya məqsəd qoyulmuşdur. Eyni zamanda, pensiyaların baza hissəsinin yaşayış minimumuna yaxınlaşdırılması, dövlət büdcəsindən maliyyələşən müəssisələrdə əməkhaqqı sisteminin təkmilləşdirilməsi, ölkənin pensiya sistemində islahatların dərinləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Sosial sahədə həyata keçirilən siyasətin effektivliyi özünü həm də yoxsulluğun səviyyəsinin ildən-ilə azalmasında göstərir. Əgər 2003-cü ildə ölkə əhalisinin yarısı yoxsul vəziyyətdə yaşayırdısa, hazırda bu kateqoriyadan olan vətəndaşlar 11 faiz təşkil edir. Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin iclasındakı çıxışında yoxsulluğun, işsizliyin səviyyəsinin aşağı salınmasının hökumət üçün strateji əhəmiyyətli məsələ olduğunu bir daha vurğulamışdır: "...Hələ ki, işsizlik vardır və biz işsizliklə bundan sonra da mübarizə aparacağıq. Amma bu böyük sosial bəlanın əsas hissəsi həll olundu. Bunu göstərən həm son 6 il ərzində yaradılmış 840 min iş yeri, eyni zamanda, Azərbaycanda yoxsulluq şəraitində yaşayan insanların sayının azaldılmasıdır. Altı il bundan əvvəl Azərbaycan vətəndaşlarının təxminən 50 faizə yaxını yoxsulluq səviyyəsində yaşayırdı, bu gün bu göstərici 11 faizdir. Əgər 2008-ci ilin yekunları ilə müqayisə etsək, görərik ki, keçən il ərzində yoxsulluq 13,2 faizdən 11 faizə düşmüşdür. Bu da çox gözəl göstəricidir. Bu onu göstərir ki, hətta böhranlı ildə Azərbaycanda yoxsulluğa qarşı çox ciddi mübarizə aparılıb. Bu mübarizənin praktik nəticələri vardır və Azərbaycan vətəndaşları gündən-günə daha da yaxşı yaşamağa başlayırlar".

İnfrastruktur layihələri - dinamik inkişafa təminat

Qlobal böhran şəraitində Azərbaycanın davamlı inkişafının ən parlaq nümunəsi ötən il yüksək templə həyata keçirilmiş qlobal investisiya layihələridir. Müqayisə üçün bildirək ki, əgər 2007-ci ilin dövlət büdcəsində əsaslı dövlət investisiya qoyuluşlarına 1,5 milyard ayrılmışdısa, 2008-ci ildə 4,3 milyard, 2009-cu ildə 5,6 milyard vəsait ayrılmışdır. Son illərdə bu məqsədlə ayrılmış vəsaitlər regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuş məqsədlərin gerçəkləşdirilməsinə, ilk növbədə, sosial-mədəni infrastrukturun yeniləşdirilməsinə yönəldilmişdir.

İnfrastruktur layihələrinə dövlət büdcəsindən ayırmaların ildən-ilə yüksək templə artması, ilk növbədə, dövlət başçısı İlham Əliyevin ictimai həyatın bütün sahələrində modernləşməyə nail olmaq istəyindən irəli gəlir. Sovet dövründən qalmış infrastrukturla müasir Azərbaycanın artan ehtiyaclarını təmin etməyin, iqtisadi inkişafda davamlı və sabit inkişafa nail olmağın qeyri-mümkünlüyü yaxşı məlumdur. Müasir tələblərə cavab verən infrastruktur yaratmadan sahibkarlığın, turizmin, qeyri-neft sektorunun inkişafından, mədəni-intellektual inkişafdan danışmaq qeyri-mümkündür. Dövlət investisiyaları hesabına əhəmiyyətli infrastruktur, kommunal və sosial obyektlərin inşası və yenidən qurulması qeyd olunan məqsədlərin gerçəkləşdirilməsi baxımından vacibdir. Ümumbəşəri sivilizasiyanın yüksək səviyyəyə çatdığı hazırkı şəraitdə Azərbaycan vətəndaşının normal yaşayışı üçün kommunal xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi, zəruri infrastruktur layihələrinin gerçəkləşdirilməsi, ilk növbədə, əhalinin fasiləsiz olaraq elektrik enerjisi, təbii qaz, içməli su ilə təminatı, yolların bərpası və yenidən çəkilişi, zəruri abadlıq işlərinin aparılması dövlətin bir nömrəli vəzifəsi sayılır.

Neftdən qazanılan vəsaitlərin müəyyən qisminin infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsi həm də respublikamızın milli inkişaf modelinin mahiyyətindən irəli gəlir. İnfrastrukturun yeniləşdirilməsi insanların firavan və rahat yaşayışı, sahibkarlığın dinamik inkişafı məsələləri ilə yanaşı, bu gün həm də ölkənin milli təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələdir. Təsadüfi deyildir ki, 2010-cu ildə də büdcə xərclərinin əsas istiqamətləri sırasında birinci yeri yenə də dövlət əsaslı vəsait qoyuluşları tutur. Bu təsnifat üzrə büdcədə 3 milyard 549 milyon manat və ya büdcə xərclərinin 31,5 faizi həcmində vəsait ayrılmışdır. Bu da kifayət qədər çətin bir mərhələdə büdcənin investisiyayönümlüyünün qorunub saxlanıldığını göstərir. 2010-cu ildə Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri, Taxtakörpü su anbarı, Samur-Abşeron su kanalı, Şəmkirçay su anbarı, Bakı Məişət Tullantıları Zavodu, Sumqayıt texnoparkı, "Cənub" Elektrik Stansiyası kimi qlobal layihələrin maliyyələşdirilməsi diqqət mərkəzində olacaqdır. "Ekologiya ili" çərçivəsində Bakıda ekoloji mühitin yaxşılaşdırılması, paytaxtda yeni körpülərin, yolötürücülərin, piyada keçidlərinin tikintisi, respublika əhəmiyyətli yollarda əsaslı yenidənqurma işlərinin aparılması, yeni təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, olimpiya-idman komplekslərinin inşası da nəzərdə tutulan işlər sırasındadır.

Dövlət başçısı 2010-cu ildə xüsusən də ekoloji məsələlərin diqqət mərkəzində olacağını vurğulamışdır: "Azərbaycanda "Ekologiya ili" elan edilmişdir. Bu da təsadüfi deyildir. Çünki bu sahəyə çox böyük əhəmiyyət verilməlidir. Bu, insanların sağlamlığına birbaşa təsir edən məsələlərdir. Azərbaycanda, ümumiyyətlə, ekoloji vəziyyət çox yaxşıdır. Bizim təbii şəraitimiz, gözəl təbii imkanlarımız vardır. Təmiz hava, təmiz bulaq suları, təmiz çaylar, bulaqlar. Ancaq sirr deyil ki, Abşeron yarımadasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına böyük ehtiyac vardır. Çünki uzun illər, əsrlər ərzində neft-qaz sənayesinin inkişafı nəticəsində Abşeronun böyük əraziləri həm neftlə, həm də neft tullantıları ilə çirklənmişdir. Yəni, biz böyük təmizlik işləri aparmalıyıq. Bu, böyük vəsait tələb edir, ancaq biz bunu etməliyik".

İnvestisiyalara "açıq qapı"

Müasir dövrdə ölkələrin milli iqtisadi inkişafının dünya iqtisadiyyatından təcrid olunmuş halda həyata keçirilməsinin qeyri-mümkünlüyü faktı xarici amillərin tam ciddiliklə nəzərə alınmasını tələb edir. Başqa sözlə, qapalı iqtisadi məkandan dünya təsərrüfatına inteqrasiya edilməsi artıq ümumbəşəri problemə çevrilmişdir. Azərbaycanda da iqtisadiyyata investisiyaların cəlb olunması məqsədilə hökumət "açıq qapı" siyasəti həyata keçirir. Xarici investisiyaların, müasir texnologiyaların və avadanlıqların, idarəetmə təcrübəsinin ölkə iqtisadiyyatına cəlb edilməsi yolu ilə yüksək keyfiyyətli, rəqabətqabiliyyətli məhsulların istehsal edilməsi dövlətin müəyyən etdiyi iqtisadi inkişaf strategiyasının mühüm tərkib hissəsidir.

Respublikamızın müasir investisiya siyasətinin əsas xüsusiyyəti isə Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən asılılığının tamamilə azaldılması və bu sahədən qazanılan gəlirlərin qeyri-neft sektoruna yönəldilməsidir. 2008-ci ildə Dünya Bankının Azərbaycanı bir nömrəli "islahatçı ölkə" elan etməsi, 2009-cu ildə Ümumdünya İqtisadi Forumunun Azərbaycanı rəqabətqabiliyyətliliyinə görə bütün MDB ölkələrindən irəli - dünyada 51-ci hesab etməsi də məhz əlverişli biznes mühitinin nəticəsidir.

Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, son illərdə respublikanın maliyyə imkanlarının artması nəticəsində istifadə edilmiş ümumi investisiyaların strukturunda əhəmiyyətli dəyişiklik baş vermiş, daxili investisiyaların həcmi xarici investisiyaların həcmini əhəmiyyətli dərəcədə üstələmişdir. 2009-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına yatırılan 9,2 milyard investisiyanın 7,3 milyardı, yaxud 67 faizi daxili sərmayədir. Daxili investisiyaların həcmcə artımı ilk növbədə sahibkarlığın inkişafı naminə həyata keçirilən kompleks tədbirlər sistemi ilə şərtlənir. Ötən 6 ildə kiçik və iri sahibkarlara dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin həcminin ildən-ilə artırılması, iş adamlarının fəaliyyətinə süni müdaxilələrin aradan qaldırılması, antiinhisar və korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi, biznes subyektlərinin qeydiyyatı və lisenziya sisteminin sadələşdirilərək "vahid pəncərə" prinsipi əsasında aparılması, yerlərdə regional iqtisad məhkəmələrin formalaşdırılması, azad iqtisadi zonaların yaradılmasını nəzərdə tutan xüsusi qanunun qəbulu və digər tədbirlər bu sırada xüsusi vurğulana bilər. Kənd təsərrüfatı sahəsində çalışan fermerlərin lazımi texnika, gübrə və toxum məhsulları ilə təmin edilməsinə kömək məqsədilə "Aqrolizinq" Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması, onların gəlir vergisindən azad edilməsi, güzəştli şərtlərlə yanacaq və motor yağları ilə təmini də sahibkarlığa göstərilən qayğının mühüm tərkib hissəsi kimi xüsusi vurğulanmalıdır.

Ümumilikdə, ötən il Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına 2100 sahibkarlıq subyektinə 130 milyon manat güzəştli kreditlər verilmiş və bu da 2008-ci illə müqayisədə 1,5 dəfə çoxdur. Kreditlərin 70 milyon manatı dövlət büdcəsindən Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna ayrılmış vəsait hesabına təmin edilmişdir. 2010-cu il yanvarın 1-dən mənfəət vergisinin dərəcəsi 22 faizdən 20 faizə, fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin maksimal həddinin 35 faizdən 30 faizə, fərdi sahibkarlar üçün isə 35 faizdən 20 faizə endirilməsi, bir sıra fəaliyyət növləri üçün xüsusi razılıq (lisenziya) alınmasına görə dövlət rüsumunun məbləğinin azaldılması da qlobal maliyyə böhranı şəraitində yerli sahibkarlığa böyük dəstəkdir.

Bundan başqa, sahibkarlığa kömək tədbirləri çərçivəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının stimullaşdırılması, rəqabət qabiliyyətinin artırılması, əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatının yerli istehsal hesabına ödənilməsi və ixracının genişləndirilməsi məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər praktik nəticələr verir. İlk dəfə olaraq 2009-cu ildə rekord miqdarda - 3 milyon ton taxıl istehsal olunmuş, əhalinin əsas ərzaq mallarına tələbatı yerli istehsal hesabına təmin edilmişdir.

Nazirlər Kabinetinin son iclasında "Ölkə qarşısında duran bütün vəzifələri həll etmək üçün Azərbaycanda hər şey vardır - həm siyasi iradə, düşünülmüş siyasət, səfərbərlik, eyni zamanda, xalqla iqtidar arasında birlik və bizim təşəbbüslərimizin xalq tərəfindən dəstəklənməsi. Əgər bu olmasa idi, heç bir məsələni həll etmək mümkün olmazdı. 2010-cu ildə, bu gün də burada qeyd edildi, bu böhranlı meyillər hələ də davam edə bilər. Biz arxayınlaşmamalıyıq, işlərimizi çox ciddi qurmalıyıq", - deyən dövlət başçısı İlham Əliyev ölkədə güclü iqtidar komandasının formalaşması nəticəsində qarşıya qoyulan bütün vəzifələrin uğurla yetirə yetirildiyini də razılıqla vurğulamışdır. Bununla yanaşı, Azərbaycan Prezidenti 2010-cu il üçün qarşıda duran strateji vəzifələrdən, onların reallaşdırılması mexanizmlərindən söz açmışdır. Ümumilikdə, 2009-cu ildə əldə olunmuş yüksək nəticələr deməyə əsas verir ki, respublikamız bu il də yüksək dinamizmlə inkişaf edəcək, qlobal böhranın son fazasını da uğurla adlayaraq yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyacaqdır.

Xalid NİYAZOV

Azərbaycan.- 2010.- 16 fevral.- S. 4.