Anlamazlıq dərdi

 

Yaxud 37-ci ilin "demokratik" libasda təkrarı

 

37-ci ildə "xalq düşməni" çıxarılacaq insanları istintaq edən bəzi müstəntiqlərin qəribə metodu varmış. Onlar "müttəhimə" kağız-qələm verərək "yaz və sübut et ki, sən xalq düşməni deyilsən" söyləyərək guya kömək göstərirmişlər. Sonra yazılan izahatları alar və içini "axtararmışlar". Həbs, sürgün, güllələnmə və repressiya vahiməsi qarşısında özlərini itirən "şübhəlilər" təmizliklərini sübut etməkdən ötrü dəridən-qabıqdan çıxar, kimlərisə şahid çəkər, müxtəlif fikirlər səsləndirərmişlər. Elə məkrli müstəntiqlər də axtardıqlarını həmin şahidlər, dəlillər, fikirlər arasında "taparmışlar". Başqa sözlə, ilişdirmək istədiklərini dilindən tutarmışlar. Hansısa "şahidi" harayasa bağlamaq, söylənən fikri başqa səmtə yönəltmək o qədər də çətin deyildi. Həm də yozduğunu həmin şəxsin adına çıxmaq, yapışdırmaq işlənmiş metod idi. Bütün bunlardan sonra "müqəssir" ha qışqırsın ki, mən belə söz deməmişəm! Nə fayda?! "Qərarı" qəbul edən onu qüvvəyə də mindirirdi!

 

Anlamazlıq xəstəliyinin əlamətləri

 

Qəribə bir atalar sözü var: Çox bilən çox çəkər! Görəsən, niyə çox bilən çox çəkməlidir? Yazıçı Anar bunu Cəlil Məmmədquluzadənin həyatından bəhs edən "Anlamaq dərdi" əsərində məharətlə açıb göstərdi. Qələmi, işıqlı fikirləri, gözəl bədii və publisist əsərləri ilə xalqına uzun illər boyu xidmət göstərən Mirzə Cəlilin başı olmazın müsibətlər çəkdi! Bu, o dövrdə, sovetlər quruluşunda yaşanmışdı. İndi isə hərdən "anlamazlıq dərdi" baş alıb gedir, insanlara əsəb, qanqaralığı gətirir. Nədir bu xəstəlik?!

Bir də görürsən ki, ölkənin çox hörmətli, tanınmış ziyalılarından birindən (yaxud xaricdə yaşayan məşhur azərbaycanlı alimlərdən hansındansa) müsahibə alırlar. Suallar məqsədli və məkrli hazırlanır. İstədikləri fikri qopara bilməyəndə müsahiblərini divara dirəyir, etik normalara belə əməl etmirlər. Müsahibə götürən jurnalistikanın da prinsiplərini tapdalayır, maraqlı tərəf qismində çıxış edərək sual yerinə az qala ittihama bənzər fikirlər səsləndirirlər! Sonra deyiləndən nəyisə kontekstdən çıxararaq yozmağa, hallandırmağa başlayır, müzakirə predmetinə çevirirlər. Bütün bu oyunların, qəzəbin və kinin mayasında isə "niyə biz istəyən kimi düşünmürsən", "niyə biz deyəni demirsən", nəhayət, "niyə bizdən deyilsən və bizim mövqeyimizi müdafiə etmirsən" istəyi, bolşevik təfəkkürü durur. 37-də sovet hökuməti qırmızı terror vasitəsilə hamını eyni cür düşünməyə məcbur etməyə çalışırdı. Bu gün "demokrat" libası geyinənlər də köhnə bolşeviklərdən geri qalmır, onlardan fərqli, öz bildiyi kimi düşünənləri qəbul etmək istəmirlər. Nəinki istəmirlər, hətta onlara qarşı mətbuatda mənəvi terror mühiti yaratmağa çalışırlar!

Maraqlıdır, çoxpartiyalı sistemin, fikir plüralizminin, demokratiyanın, ən nəhayət, mətbuat və söz azadlığının mövcud olduğu müasir Azərbaycan cəmiyyətində niyə bir qrup adam başqalarının sərbəst düşünməsini qəbul etmək istəmir! Bu xəstəliyin adı nədir? Bəlkə də heç tibbi adı yoxdur! Publisistikada isə bu natamamlıq kompleksini "anlamazlıq dərdi" adlandırmaq mümkündür.

Bir müddətdir ki, qaragüruhçu, inkarçı şəbəkə yenə də "Çernobıl reaktivi" kimi zəhər, mənəvi çirkab püskürür. Hədəf dəyişməyib: yeni və köhnə ünvan yazıçı Anardır! "Hücumçular" kimlərdir və ağsaqqal yazıçıdan nə istəyirlər?

O adamlar Anara hücum çəkir ki:

- Anarın istedadının yüz mində birinə belə, malik deyillər;

- fiziki ölçüdə götürülsə, Anarın əsərlərinin yüz mində biri qədər məqalə belə yazmayıblar;

- nə Anarın, nə də onun əsərlərinin sanbalının yüz mində biri qədər "çəkiləri" var;

- yazdıqları Biləcəridən o tərəfə keçməyib, Biləcəridən bu tərəfdə isə evdəkilərdən başqa kimsə tərəfindən oxunmayıb;

- ən nəhayət, Yazıçılar Birliyinin sədri yeri boşalsa və illər uzunu bu yerə adam tapılmasa belə, həmin posta yüz min birinci namizəd də olası deyillər!

 

Ətrafımıza baxanda nə görürük

 

37-ci ildə qara paltarlı "üçlük" hava qaralan kimi qara maşınla evləri gəzir, növbəti qurbanlarını götürüb aparırdılar. Qonşular, həbs edilənləri tanıyanlar isə bu "mənzərəyə" pəncərənin pərdəsini aralayaraq, yaxud qapının deşiyindən qorxa-qorxa baxırdılar. Və dəhşətlə öz növbələrinin çatacağını gözləyirdilər. Totalitar cəmiyyətdə, diktatorların ölkəyə rəhbərlik etdikləri bir zamanda kimsənin irəli durmağa, kömək göstərməyə, yaxud qahmar çıxmağa cürəti belə çatmazdı! Yəqin ki, həbs olunana qoşardılar.

İndi isə demokratik cəmiyyətdir. Nə "xalq düşməni" çıxarılan var, nə haqsız yerə həbsxanaya atılan, nə də ki başqa cür düşündüyünə görə təqib olunan! Heç qorxaraq qapı və pəncərədən boylanmağa da ehtiyac qalmayıb. Amma ürəklərdə sanki vahimə durur. Hətta 37-ni görməyənlərin ürəyində də! Odur ki, yanımızdakına haqsız hücumlar olanda, kiminsə kölgəsini qılınclayanda, lap kəndirini kəsəndə də qorxudan səsimizi çıxarmırıq!

Anara hücum çəkirlər:

- ziyalılar dinib-danışmır, "mənə nə" - deyə düşünürlər;

- yazıçılar və şairlər durub baxırlar, elə bil, sonu gözləyirlər;

- ətrafı və həmfikirləri qımıldanmır, "Anar razılıq verməz" - deyib, əslində özlərini sığortalayırlar (Kimdən? Nədən?);

- dostları susurlar, niyəsini deyə bilmirik!

Görünür, hamının "üzrlü" səbəbi var! Hamının sevdiyi ziyalı isə hamının gözü qarşısında qərəzin, məkrin, cahil təfəkkürün, primitiv düşüncənin, qaragüruhun hədəfinə çevrilir!

 

Davam edir 37

 

Sovet dövründə hamı eyni cür - Sov.İKP-nin məsləhət bildiyi kimi düşünməli idi. Doğrudur, insanın beynində nə düşündüyünü, ürəyindən nə keçdiyini bilmək (xoşbəxtlikdən), yaxud təyin etmək (hansısa aparat vasitəsilə) mümkün deyil! Bu gün buna heç ehtiyac da yoxdur! (Yenə də xoşbəxtlikdən). Çünki artıq demokratik və plüralist cəmiyyət qurulduğundan müxtəlif fikirlilik normal və adi hal sayılır! Müasir "disidentləri" nə Hüseyn Cavidin, nə Mikayıl Müşfiqin, nə Əhməd Cavadın və yüzlərlə başqalarının taleyi gözləyir! Sərbəst düşüncə üzərində diktatura quran qırmızı imperiya sürgünü, həbsxanası, doqquz qramlıq qurğuşunu ilə tarixin arxivinə verilib!

Amma sovetin - "bizdən olmayan bizə qarşıdır", "partiya belə məsləhət bilir" kimi despotik düşüncə tərzini yaşatmaq istəyənlər də var. Gülməli budur ki, belə iddiaya düşənlərin çoxu nə 37-nin repressiyasını görüb, nə sosializmin "mənəm-mənəm" dediyi dövründə yaşayıb! Lap gülməlisi isə budur ki, özlərindən və hədəfə götürdükləri insanlardan da, onların yaradıcılığından da, müxtəlif siyasi formasiyalarda tutduqları ictimai mövqedən də xəbərləri yoxdur! Məsəl var, bugünkü sərçə dünənki sərçəyə cik-cik öyrədir! Dünən yumurtadan çıxanlar ömrünü, gününü Azərbaycan ədəbiyyatının, dramaturgiyasının, teatrının, kinosunun, publisistikasının, dilinin və mədəniyyətinin inkişafına sərf etmiş Anara necə düşünmək, nə demək, hansı mövqedə dayanmaq barədə məsləhət və göstəriş verirlər!

Dünyanın işinə bir bax ey!

Anarın tutumunun yüzdə biri qədər tutumu olmayanlar, Anarın Azərbaycan xalqı üçün etdiklərinin yüz mində biri qədərini etməyənlər Anarı qınamaq istəyirlər!

Həm də əsəbiləşirlər! Niyə Anar müsahibə verməmişdən qabaq bunların fikirlərini öyrənməyib?!

Hiddətlənirlər! Niyə bunlar kimi yox, öz bildiyi kimi düşünüb danışır?!

Niyə Anar bunların istəyinin əksinə olaraq uzun müddətdir ki, Yazıçılar Birliyinə rəhbərlik edir!

A kişi, bütün dünya Lütfi-Zadənin elmi zəkasının məhsulu olan qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsindən istifadə edərək iş görür, bəhrələnir, bizim "zəkalar" isə Lütfi-Zadənin şəxsi fikir və qənaətini söyləməsindən qeyzlənərək onun kölgəsini qılınclayırlar. Hətta alimliyini şübhə altına almağa çalışırlar. Səbəb yenə də eynidir: niyə Lütfi-Zadə Azərbaycan müxalifəti, qərəzli inkarçıları kimi yox, öz bildiyi tək, sərbəst şəkildə düşünüb-danışıb. Konkret söyləsək: "Mən İlham Əliyevi diktator saymıram... O, işıqlı bir liderdir" - deyib.

İndi dünya boyda alim çönüb olub Azərbaycan müxalifətinin düşməni...

Yaxşı deyiblər ki, ayıblı ayıbını bilsə, başına palaz bürüyər.

Vallah, Anar böyük adamdır ki, bu uşaq-muşaq söhbətini eşidəndə ürəyi partlamır.

Allah haqqı, yaxşı ki, Lütfi-Zadə Azərbaycanda yaşamır və onun başına ağıl qoymaq istəyən uğursuz redaktorlardan, siyasətçilərdən xəbəri yoxdur! Yoxsa gülməkdən onun da ürəyi partlardı.

Doğrudan da, anlamazlıq dərdi böyük müsibətmiş!

Allah sənə rəhmət eləsin, Mirzə Cəlil!

Allah sizə səbir versin, Anar müəllim və Lütfi-Zadə!

 

Erməni xislətlilər

 

İş o yerə çatıb ki, xaos və anarxiya dövründə Anarı qələmi atıb siyasətə qoşulmamaqda suçlayanlar da tapılıb: "İttihamnamə"nin məntiqinə baxın:

- Niyə Anar Xalq Cəbhəsinin rəhbərləri sırasında olmayıb? 20 Yanvarda sovet tankları ilə üz-üzə dayanmayıb? Nə bilim, Rövşən Cavadov öldürüləndə susub, Ziya Bünyadov qətlə yetiriləndə danışmayıb. Elmar Hüseynovun yasına gəlməyib!

Anarı qışqırmamaqda, siyasi avantüralara qoşulmamaqda, qaragüruhun yanında olmamaqda, ağa qara deməməkdə günahlandırırlar!

Ən "dəhşətli ittiham" isə budur: Qarabağ əldən gedəndə İstanbulun otel otaqlarına köçüb!

Sovet dövründə "KQB"nin müstəntiqləri insanları tutmadıqları əmələ, tanımadıqları partiya və insanlarla olmayan əlaqələrinə, demədikləri sözə görə həbsxanaya atırdılar. İndi isə "niyə o vaxt belə etməmisən?" - deyə taqsırlandırırlar. Nə yaxşı ki belələrinin əlində dar ağacları, həbsxanalar yoxdur! Görün, illər sonra nə qədər adam görmədiyi iş, atmadığı addım üçün cəzalandırılardı, asılardı, güllələnərdi?!

Azərbaycanda çıxan qəzetlərdə erməniləri məftunluqla təbliğ etmək, Azərbaycan ziyalısını əli Azərbaycan xalqının qanına batmış Zori Balayan kimi qatillərlə müqayisə etmək, onların şəkillərini yanaşı vermək anlamazlıq yox, nadanlıqdır, nankorluqdur!..

Yalnız heysiyyəti olmayanlar Azərbaycan xalqının heysiyyətinə toxunarlar!

Yalnız qanında qarışıqlıq və türklüyündə şübhə doğuranlar ermənilərə qulluq göstərib paralarına susayarlar!

Yalnız ermənidən çörək yeyib, erməninin çörəyini yeyib, erməniyə çörək yedizdirənlər öz millətinə böhtan atıb, onu dinc və silahsız adamların qətlində suçlayarlar!

 

Bənzərəm bir qocaman dağa ki, dəryada durar

 

Anar bədii fikir dəryasında ucalan dağdır!

Ona çırpılan kəsəklər özləri ovulub yerə töküləcəklər!

Deyir: dəvə nə qədər arıq olsa da, dərisi bir ulağa yükdür! İndi kimsə başını başlara qoşub Anardan yazmaq, onu "tənqid etmək" hesabına gündəmə gəlmək, tanınmaq, "gör mən kimdən yazıram" - deyərək şeşələnmək istəyir. Amma qələm və fikir cırtdanlarının Anarın meydanına girmək istəkləri yalnız acı təbəssüm və ironiya doğura bilər.

Deyir nə qədər oxumamışdım, elə bilirdim ki, hər şeyi bilirəm. Elə ki oxudum, gördüm ki, dünyadan xəbərim yox imiş! Yalnız bu sayaq "hər şeyi bilənlər" Lütfi-Zadənin başına ağıl qoyub Anara yol göstərər, sonra hər ikisini bəyənməzlər!

Mirzə Cəlil demiş, tısbağa qınından çıxdı, oldu "obrazavonski"...

Anlamazlıq dərdi anlamaq dərdindən betərmiş, Ustad!..

 

 

Bəxtiyar SADIQOV

 

Azərbaycan.- 2010.- 28 iyul.- S.  3.