Beynəlxalq hüquqa xələl gətirən hadisə

Azərbaycan İsrail hərbçilərinin humanitar yüklər daşıyan gəmilərə hücum faktının obyektiv araşdırılmasını istəyir

İşlək olması son illərdə böyük sual altına düşən beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə daha bir zərbə vuruldu. Həmin norma və prinsiplər gözlənilmədiyi üçün beynəlxalq sularda, yəni, konkret hər hansı dövlətə məxsus olmayan hövzədə hərəkət edən, mühasirədə qalan Qəzza sakinlərinə humanitar yardım daşıyan "Azadlıq donanması"na İsrail hərbi qüvvələri tərəfindən hücum edildi. İstəyi yardıma böyük ehtiyacı olan minlərlə körpəyə, qocaya, qadına, uşağa kömək çatdırmaq olan bir neçə insan bu hücum nəticəsində həyatını itirdi, onlarca adam yaralandı. Bu faktın özü bir daha beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin hər an arxa plana keçirilə biləcəyini təsdiqləmiş oldu. Əgər belə olmasaydı, onda Ermənistan 20 ildir ki, Azərbaycan ərazilərini işğal altında saxlaya bilməzdi, beynəlxalq hüququn təməl daşlarından biri olan ərazi bütövlüyü prinsipinə xələl gətirməyə cürət etməzdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnamələrinə uyğun olaraq zəbt etdiyi ərazilərdən silahlı qüvvələrini çıxarardı.

Lakin bu və digər bənzər hallarda beynəlxalq hüquq normalarının işlək vəziyyətə gətirilməsi üçün konkret mexanizmlərin tətbiq edilməməsi sonda sözügedən normaların pozulmasına bir presedent yaradır. Elə beynəlxalq sularda İsrail hərbi qüvvələrinin 6 gəmidən ibarət "Azadlıq donanması"na etdiyi müdaxilə, xüsusən də, Türkiyə bayrağı altında üzən "Mavi Mərmərə" gəmisində hərbçilərin tökdüyü nahaq qanlar da bunun yeni bir təzahürü sayıla bilər. Ancaq o da faktdır ki, belə addım atmaqla İsrail həm də xarici siyasətində özü üçün yeni problemlər yaradıb. Məsələn, dünya indi daha sərt şəkildə İsraildən Qəzzanın təcrid vəziyyətinə son qoymasını tələb edir. Avropa Parlamentinin rəhbəri Yeji Buzek bildirir ki, İsrail hərbi qüvvələrinin həyata keçirdiyi hücum qəbulolunmaz haldır. İsraili beynəlxalq hüququ pozmaqda ittiham edən Yeji Buzek qeyd edir ki, bu hal beynəlxalq tədqiqat çərçivəsində araşdırılmalıdır. Hər hansı ilkin şərt qoyulmadan Qəzza sektorunun blokada vəziyyətində saxlanmasına xidmət edən siyasətə son qoyulması üçün o, Avropa İttifaqının lazımi addımlar atmasının vacibliyini də vurğulayır: "Qəzzada olan əhalinin 80 faizinin yoxsulluq həddindən də aşağı səviyyədə yaşamasına biz biganə qala bilmərik".

Ümumiyyətlə, 3 ildir ki, Qəzzada yaşayan 1,4 milyon insan blokada vəziyyətində yaşayır. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, hazırda Qəzza sektorunda durum doğrudan da, çox acınacaqlıdır və burada hər 10 sakindən 8-i yalnız humanitar yardımlar sayəsində qida və digər ehtiyaclarını ödəyir. Bu vəziyyətə son qoyulması üçün BMT-nin Baş katibi Pan Gi Mun da Qəzzanın blokadasının aradan qaldırılmasının vacibliyni vurğulayıb: "Qəzzaya humanitar yardım aparan gəmilərə hücum nəticəsində baş verən faciə problemin yalnız səthini nümayış etdirib. Qəzza üzərinə uzunmüddətli blokada əks-nəticə verir və doğru hərəkət deyil. Blokada günahsız adamları cəzalandırır və İsrail hakimiyyəti blokadanı dərhal ləğv etməlidir".

Qəzzanın blokadasına son qoyulması tələbi dünyanın digər bölgələrində də səslənməkdədir. Bu hal bir daha İsrail hərbi qüvvələrinin "Azadlıq donanması"na hücumunun indi sözügedən ölkə üçün əks effekt verdiyini əyani nümayiş etdirir. Lakin hər hansı ciddi əsas və ehtiyac olmadan humanitar yük daşıyan gəmilərə hücum İsrail üçün təkcə qeyd olunan məqamla məhdudlaşmır. Danılmaz həqiqətdir ki, baş verən olay İsrail-Türkiyə münasibətlərinə də müəyyən dərəcədə xələl gətirib, bu ölkənin müsəlman dünyasında nüfuzuna ciddi zərbə vurub. Onu da xatırladaq ki, bu vaxta qədər İsrailin müsəlman dünyasında əsas aparıcı tərəfdaşlarından biri məhz Türkiyə olub. İndi İsrail hərbçiləri məlum hadisəni törətməklə Türkiyə ilə illər boyu qurulan tərəfdaşlığa sarsıdıcı zərbə vurub. Bu isə təbii olaraq Türkiyənin haqlı etirazına səbəb olub, yəhudi xalqı ilə qırılmaz dostluq əlaqələrinin olduğunu bildirən qardaş ölkə baş verənlərə görə İsrailin üzr istəməsini, olayın yaradılacaq beynəlxalq komissiya səviyyəsində araşdırılmasını istəyir. Belə bir mövqe dünyanın əksər dövlətləri tərəfindən də dəstəklənir.

Humanizm prinsiplərinə daim sadiqliyi ilə seçilən, Türkiyə ilə mövcud münasibətləri strateji tərəfdaşlıq, dostluq prinsipləri üzərində qurulan Azərbaycan da məsələyə ilk reaksiya verən ölkələrdən biri kimi Qəzzaya humanitar yardım aparan gəmi karvanına hücumu sərt şəkildə pisləməkdədir. Belə bir məqama da xüsusi diqqət yetirilir ki, insident zamanı qan tökülməsi faktı ümumiyyətlə, heç bir arqumentin İsrail hökumətinə haqq qazandırmadığını qətiyyətlə deməyə əsas verir. Rəsmi Bakı beynəlxalq hüquqa təcavüz olunduğunu əsas gətirərək məsələnin ciddi şəkildə araşdırılmasını vacib sayır. Azərbaycan ictimayyətində belə bir fikir hakimdir ki, hadisəyə ədalətli qiymət verilməli, baş verənlərə görə məsuliyyət daşıyan tərəf də olayın araşdırılmasına öz köməyini göstərməlidir. Məhz bu, sözügedən insidentin daha ciddi fəsadlar törətməsinin qarışısının alınmasında mühüm rol oynayardı.

Baş verən hadisə beynəlxalq hüquq normalarına ziddir. Hər hansı bir dövlətin bu xarakterli addımlar atması hüquq normalarının pozuntusu olmaqla yanaşı, həm də kifayət qədər təəssüf doğuran haldır. Nəzərə almaq lazımdır ki, hadisə beynəlxalq sularda baş verib, yəni, hər hansı dövlətin ərazi sularına icazəsiz daxil olunmayıb. Bu məqam bir daha İsrail hərbçilərinin hərəkətinə haqq qazandırmağın mümkün olmadığını təsdiq edir. Daha bir vacib məqam ondan ibarətdir ki, qeyd olunduğu kimi, hadisə nəticəsində qan tökülüb, ölənlər və yaralananlar var. Elə bu da olayın beynəlxalq miqyasda araşdırılmasını zəruri edən növbəti əsas arqumentlərdən biri hesab olunmalıdır. Bunu zəruri edən digər cəhət isə humanitar yük daşıyan gəmilərdə təkcə Türkiyənin yox, digər ölkələrin, məsələn, Yunanıstanın, Azərbaycanın və başqa dövlətlərin vətəndaşlarının olmasıdır.

Ancaq istənilən halda beynəlxalq hüquqa, onun norma və prinsiplərinə birbaşa hörmətsizlik edilib. Belə hallar beynəlxalq hüquq qaydalarının gözlənməsini, ona riayət edilməsini, eləcə də bu hüququn özünün nə dərəcədə işlək vəziyyətdə olmasına dair ciddi şübhə yaradır. Çünki beynəlxalq hüquq normaları gözlənsəydi və onlar işlək vəziyyətdə olsaydı, onda Ermənistan uzun illər işğal altında saxladığı Azərbaycan ərazilərinə görə beynəlxalq müstəvidə sərt cəzalandırılmalı idi. Bu ölkəyə rəhbərlik edənlər, Azərbaycan ərazilərinin işğalında, minlərlə soydaşımızın qanının tökülməsində bilavasitə əli olanlar dünya dövlətlərini rahat şəkildə gəzib dolanmaz, yüksək rəsmi səviyyələrdə qəbul olunmazdı. Təəssüf ki, biz indi bunun əksini müşahidə edirik. Bu səbəbdəndir ki, Dağlıq Qarabağ və onun ətrafında olan rayonlar hələ də Ermənistan silahlı qüvvələrinin nəzarəti altındadır. Ermənistan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə xidmət edən danışıqlarda qeyri-konstruktiv mövqe nümayiş etdirir. ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrləri tərəfindən yeniləşmiş Madrid prinsiplərinin tərəflərə təqdim olunmasından bir neçə ay keçsə də, Azərbaycandan fərqli olaraq Ermənistan ona öz münasibətini açıqlamır. Belə hal isə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla tənzimlənməsinə ciddi xələl gətirir. Bütün bunlara görə isə məsuliyyət daşıyan yeganə tərəf ərazi bütövlüyümüzə qəsd etməklə dəhşətli bir cinayətə yol verən Ermənistandır. Cinayətkarın cəzasız qalmasına dünya ictimaiyyəti laqeyd mövqe sərgiləyir. Elə bu da beynəlxalq hüququn pozulmasına təkan verən mənfi nümunənin formalaşmasına rəvac verir. İsrail hərbçilərinin hərəkəti də bu qəbildən sayıla bilər və sözügedən hal pislənməli, belə olayların təkrarlanmamasına çalışımalıdır.

Ümumiyyətlə isə dünyada belə hadisələr yaşanması birmənalı şəkildə qəbuledilməzdir. Məhz bu səbəbdəndir ki, Azərbaycan da yaşananlardan sonra Türkiyənin hadisəyə reaksiyasını təbii sayır, onun mövqeyini dəstəkləyir. Aydındır ki, dünyanın digər dövlətlərinin, o cümlədən türkdilli ölkələrin hamısının hadisəyə reaksiya verməsi, bu olayı pisləməsi vacib əhəmiyyət daşıyır. Çünki baş verənlərə görə məsuliyyət daşıyan tərəfə göstərilən belə kəskin beynəlxalq reaksiya perspektivdə analoji halların təkrarlanmasının qarşısının alınmasında mühüm təsir gücünə malikdir.

Alış QASIMOV,

Bakı Dövlət Universitetinin

kafedra müdiri, hüquq

elmləri doktoru, professor

Azərbaycan.- 2010.- 4 iyun.- S. 5.