Azərbaycan dövləti ekoloji problemlərin həllini prioritet hesab edir

Ekoloji durumun sağlamlaşdırılması və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə sahəsində ekoloji siyasət uğurla reallaşdırılır

Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkəmizdə ətraf mühitin mühafizəsi, insanların sağlam təbii mühitdə yaşaması və təbii sərvətlərdən xalqımızın rifahının yaxşılaşdırılması naminə istifadəsi məsələsi sosial-iqtisadi islahatlarda mühüm yer tutur.

Ölkədə ətraf mühit sahəsində mövcud olan problemlərin həll edilməsi üçün irimiqyaslı tədbirlər görülür, layihələr həyata keçirilir. Ona görə də heç təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin müvafiq sərəncamına əsasən 2007-ci ildən etibarən 23 may tarixi Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi işçilərinin peşə bayramı günü kimi qeyd edilir.

Son illər iqtisadiyyatımızın sürətli inkişafının nəticəsi olaraq artan gəlirlərin qeyri - neft sektoruna yönəldilməsi ekoloji layihələrin həyata keçirilməsi imkanlarını xeyli genişləndirmişdir. Buna görə də bir çox ölkələr maliyyə böhranına məruz qaldıqları bir dövrdə ölkəmizdə infrastruktur layihələrin icrası davam etdirilmiş, ekoloji problemlərin həlli istiqamətində görülən tədbirlər ön planda olmuşdur.

Bununla əlaqədar xüsusi qeyd edilməlidir ki, ətraf mühitin mühafizəsi məsələlərinə daim böyük diqqət yetirən Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2010-cu il ölkəmizdə "Ekologiya ili" elan edilmişdir. Ölkə rəhbərliyinin ekologiya ilə bağlı məsələləri daim diqqət mərkəzində saxlaması ətraf mühitin yaxşılaşdırılması istiqamətində aparılan işlərə böyük təkan vermişdir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin layiqli davamçısı ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin bilavasitə sədrliyi ilə ekoloji problemlərin müzakirəsinə həsr olunmuş müşavirələrin keçirilməsi, ətraf mühitlə bağlı qəbul olunmuş dövlət proqramlarının icrasına göstərilən diqqət, mövcud ekoloji problemlərin daha səmərəli həll edilməsi məqsədilə müvafiq sərəncamların verilməsi bu sahənin ölkəmizdə prioritet məsələlər sırasına qaldırılmasına parlaq nümunədir. Ekoloji vəziyyətin sağlamlaşdırılması və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində son bir neçə ildə xeyli işlər görülmüş, uzun illər ərzində yaranmış və müstəqil Azərbaycana miras qalmış ekoloji problemlər təhlil edilərək, onların kompleks həllinə yönəldilən Milli və Dövlət Proqramı təsdiq edilmiş, ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində hüquqi baza təkmilləşdirilmişdir.

Ötən müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları ilə təsdiq olunmuş "Ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair", "Meşələrin bərpa edilməsi və artırılmasına dair", "Azərbaycan Respublikasında Hidrometeorologiyanın İnkişafı Proqramı", "Azərbaycan Respublikasında yay-qış otlaqlarının, biçənəklərin səmərəli istifadə olunması və səhralaşmanın qarşısının alınmasına dair" proqramlarda nəzərdə tutulmuş tədbirlər həyata keçirilmişdir. Ölkəmizin ekoloji siyasətini özündə əks etdirən bu sənədlər fəaliyyətimizi istiqamətləndirən əsas proqram sənədlərdir.

Ölkə iqtisadiyyatının sürətli inkişafı, dövlət büdcəsinin imkanlarının artması və ölkə Prezidentinin gündəlik qayğısı ekoloji problemlərin həllinə geniş imkanlar yaratmış, dövlət başçısının sərəncamı ilə ətraf mühitlə bağlı problemlərin həllinə yönəldilən mühüm və çox qiymətli sənəd olan "Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün Kompleks Tədbirlər Planı" təsdiq olunmuşdur. Kompleks Tədbirlər Planının icrasını təmin etmək məqsədilə ölkənin gərgin ekoloji vəziyyətdə olan bölgələrinin, əsasən də, Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasının ətraf mühitin sağlamlaşdırılması istiqamətində mühüm işlər həyata keçirilmişdir.

Kompleks Tədbirlər Planından irəli gələn ətraf mühitin qorunmasına yönəldilmiş Bakı Buxtasının, Bibi Heybət zonasının, Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanının ətrafının, Abşeron yarımadasındakı göllərin, neftlə çirklənmiş torpaqların, lay suları altında qalmış sahələrin və digər istehsal tullantıları ilə çirklənmiş ərazilərin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, bərk məişət tullantılarının idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi və digər tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün maliyyə vəsaitinin ayrılması bu problemlərin həll edilməsini reallaşdırmışdır.

Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2010-2014-cü illər üçün əlavə tədbirlər planı hazırlanmışdır. Uzun illər Sumqayıt şəhərinin ətraf mühitinin normadan artıq çirklənməsinə səbəb olan xlorun alınmasında əmələ gəlmiş 287 min ton civə tərkibli toksiki tullantılar Təhlükəli Tullantılar Poliqonuna daşınaraq tam şəkildə zərərsizləşdirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xəzər dənizinin çirklənmədən qorunması ilə bağlı müvafiq sərəncamına əsasən 2007-2009-cu illər ərzində Bilgəh, Buzovna, Mərdəkan, Pirşağı, Nardaran, Novxanı və Sumqayıt sahilboyu sahəsində ümumilikdə gündə 6140 kubmetr çirkab su təmizləmə gücünə malik beynəlxalq standartlara cavab verən modul tipli qurğulardan ibarət 16 stansiya qurularaq Abşeron yarımadasının 86 kilometrlik sahil zolağını əhatə edən "Xəzər dənizinin ekoloji mühitinin mühafizəsi sistemi" yaradılmışdır.

Ölkə rəhbərinin "Əhalinin ekoloji cəhətdən təmiz su ilə təminatının yaxşılaşdırılması ilə əlaqədar bəzi tədbirlər haqqında" sərəncamından irəli gələn məsələlərin həlli istiqamətində 2007-2009-cu illər ərzində 12 rayonun 122 kəndində modul tipli sutəmizləyici qurğular quraşdırılmış, 224 min insan Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının standartlarına cavab verən içməli su ilə təmin olunmuşdur. Hazırda əlavə olaraq 18 rayonun 96 kəndində modul tipli sutəmizləyici qurğuların quraşdırılması istiqamətində iş gedir ki, nəticədə 170 mindən çox əhali yüksək standartlara cavab verən su ilə təmin olunacaqdır.

ETSN fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində ətraf mühitin mühafizəsi, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsi, biomüxtəlifliyin qorunması, meşələrin bərpa olunması və artırılması, geoloji kəşfiyyat xidməti, hidrometeorologiya, beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərmiş, bir sıra mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsinə nail olmuşdur.

Son illər ərzində ETSN-in ətraf mühitin mühafizəsinə nəzarəti həyata keçirən qurumlar tərəfindən hüquqi, fiziki şəxslər və vətəndaşlar tərəfindən yol verilmiş qanun pozuntularına görə müvafiq tədbirlər görülmüş, nəticədə Ətraf Mühitin Mühafizəsi üzrə Dövlət Fonduna əvvəlki illərlə müqayisədə qat-qat artıq vəsaitin köçürülməsi təmin olunmuşdur.

Qabaqcıl dünya təcrübəsi və yeni texnologiyaların tətbiqinə əsaslanaraq ölkədə müasir ekoloji monitorinq sistemi yaradılmış, ətraf mühit komponentlərinin dəqiq analizi və qiymətləndirilməsi məqsədilə respublikanın müxtəlif bölgələrində, o cümlədən ölkəyə daxil olan transsərhəd çayların üzərində ən müasir cihazlarla təmin olunmuş analitik tədqiqat laboratoriyaları təşkil edilmişdir. Çoxfunksiyalı və avtomatik rejimdə işləyən müasir cihazlar havada, suda və torpaqda 3 mindən artıq çirkləndiricini təyin etməyə imkan verir. Nüvə texnologiyalarından istifadə edən ölkələrlə sərhəd rayonlarda və Pirallahı adasında radiasiya fonu üzərində avtomatlaşdırılmış monitorinq nəzarəti sistemi quraşdırılmışdır.

Bioloji müxtəlifliyin qorunub saxlanılması nazirliyin fəaliyyətində əsas istiqamətlərdən biri olmuşdur. Aparılmış tədbirlər nəticəsində xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri inkişaf etdirilmiş, onların sahəsi 2003-cü ildən etibarən 478 min hektardan 876 min hektaradək artırılmış və hazırda 8 Milli Park, 11 Qoruq və 24 Yasaqlıqdan ibarət şəbəkə ölkə ərazisinin 10,1 faizini təşkil edir. Xüsusən, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə 115 895 hektar sahəsi olan, Cənubi Qafqazda ən böyük park sayılan Şahdağ Milli Parkının yaradılması biomüxtəlifliyin qorunması işinə böyük töhfə vermişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 2008-ci il 26 dekabr tarixində "Zooloji parkın yaradılması haqqında" sərəncam verilmişdir. Bioloji müxtəlifliyin qorunub saxlanılmasında, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan fauna növlərinin bərpası və reintroduksiyasının təmin edilməsində, ictimaiyyətin Azərbaycan və dünya təbiəti haqqında məlumatlandırılmasında, gənc nəslin təbiətə qayğıkeş ruhda tərbiyə edilməsində yaradılacaq Zooloji park mühüm əhəmiyyətə malikdir.

2003-2009-cu illərdə meşələrin mühafizəsi, bərpası, yeni meşəliklərin salınması məqsədi ilə bir sıra ciddi tədbirlər görülmüşdür. Toxum tədarükü, əkin materiallarının yetişdirilməsi, meşələrin bərpası, yeni meşə massivlərinin yaradılması sahəsində göstəricilər bir neçə dəfə artmış, meşə fonduna daxil olmayan ərazilərdə - Kür-Araz çayları vadilərində, avtomobil, dəmir yolları və sututarların kənarlarında, eləcə də, Xəzər dənizi sahili qumluqların bərkidilməsi istiqamətində müvafiq tədbirlər görülmüşdür.

Əgər 2002-ci ildə əkin, səpin və təbii bərpaya kömək tədbirləri cəmi 7750 hektar sahədə aparılmışdırsa, 2009-cu ildə bu rəqəm artıq 10751 hektar olmuşdur. Ümumilikdə, 2003-2009-cu illər ərzində 69715 hektar sahədə meşəbərpa və yeni meşələrin salınması işləri aparılmışdır.

Yeni yaradılmış Giləzi, Qaradağ, Zərdab və Cəngi meşəsalma müəssisələri tərəfindən səhralaşma prosesinə məruz qalmış çətin meşəbitmə şəraitinə malik ərazilərdə yeni yaşıllıq massivləri salınmış, Abşeron, Quba, Kür və Giləzi Regional Meşə Tingliyi müəssisələri yaradılmışdır.

Meşə ilə örtülü sahələr 2001-ci ildə 989 min hektardan 2009-cu ildə 1 milyon 21 min hektara çatdırılmışdır ki, bu da respublikanın meşə ilə örtülü ərazilərinin 11,4 faizdən 11,8 faizə qədər artması deməkdir.

Meşələrin qorunub mühafizə olunması istiqamətində də ciddi tədbirlər həyata keçirilmiş və bunun nəticəsində qanunsuz ağac kəsilməsi halları ilbəil azalmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Magistral avtomobil yollarının mühafizə zolaqlarının yaşıllaşdırılması haqqında" və "Bakı şəhərinin yaşıllaşdırılması sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" sərəncamlarının icrası ilə əlaqədar olaraq yolların estetik görünüşünün yaxşılaşdırılması və mühafizə zolaqlarının eroziyadan mühafizəsi məqsədilə Ələt-Hacıqabul istiqamətində magistral yolu ətrafında 172 min ədəd ağac-kollar əkilmişdir. Münbit torpaq gətirilməsi, müasir damcı suvarma sisteminin yaradılması və daimi qulluq hesabına 90 faiz bitişə nail olunmuşdur.

Oxşar nəticələr Bakını Heydər Əliyev Hava Limanı ilə birləşdirən yollarda da əldə edilmişdir. Zığ-Heydər Əliyev Hava Limanı yolu boyu 196 hektar ərazidə mürəkkəb meşəbitmə şəraitində, neft məhsulları, yod, bromla çirklənmiş torpaqlarda salınmış əkinlərə lazımi xidmətin təmin edilməsi hesabına 80 faiz bitişə nail olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Bakı və onun ətrafında 3 milyon ağacın əkilməsi barədə təşəbbüsü ilə əlaqədar genişmiqyaslı işlər aparılmış, Abşeron yarımadasının müxtəlif ərazilərində yaşıllaşdırma məqsədilə Bayıl yamacı - 20-ci sahə arası, Zığ gölü - Heydər Əliyev Limanı arası ərazilərin, Zığ gölü və ətrafının, digər ərazilərin yaşıllaşdırılması istiqamətində tədbirlər görülmüşdür. Bu tədbirlər 2010-cu ildə də davam etdirilərək birinci rübün sonunadək magistral avtomobil yollarının kənarlarının yaşıllaşdırılması ilə əlaqədar Əzizbəyov-Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanı avtomobil yolunun ətrafında, keçmiş Binə və Sədərək ticarət mərkəzlərinin yerində, Bayıl yamacında, Bakı-Qazax magistral avtomobil yolunun Ələt-Atbulaq hissəsində, Bakı-Astara magistral avtomobil yolunun Ələt-Salyan hissəsində, Bakı-Quba və Bakı-Şamaxı magistral avtomobil yollarında ümumilikdə 152 ha ərazi yaşıllaşdırılaraq 166 min müxtəlif cins ağac və kol bitkiləri əkilmişdir.

Ümumilikdə, 2009-2010-cu ilin birinci rubu ərzində respublika ərazisində 8,2 milyon ağac (onlardan 1,5 milyon ədədi - Abşeron yarımadasında) əkilmişdir. Təkcə ETSN tərəfindən həmin müddət ərzində Bakı şəhəri və ətraf ərazilərdə təxminən 900 min ağac əkilmişdir.

Su hövzələrində bioloji resursların artırılması və mühafizəsi istiqamətində də tədbirlər həyata keçirilmişdir. Balıqartırma müəssisələri tərəfindən 2003-2009-cu illər ərzində 3,08 milyard ədəd müxtəlif növ vətəgə əhəmiyyətli balıq körpələri süni və təbii yolla yetişdirilib respublikanın su hövzələrinə buraxılmışlar.

Milli Hidrometeorologiya xidmətinin müasir tələblərə uyğun inkişafı üçün hidrometeoroloji müşahidə şəbəkəsi modernləşdirilmış, proqnoz sistemi müasir telekommunikasiya və informasiya texnologiyaları ilə təmin olunmuşdur.

Meteoroloji şəraitin və buzlaqların dəqiq müşahidəsi, flora və faunanın dərindən öyrənilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının yüksək dağlıq ərazisində "Kompleks Hidrometeoroloji və Ekoloji Tədqiqat Elm Mərkəzi" yaradılmışdır. Kompleks Elmi Mərkəzin bazasında və Şahdağın zirvəsində 2 avtomat meteoroloji stansiya quraşdırılmış və alternativ enerji hesabına onların fasiləsiz fəaliyyəti təmin edilmişdir.

Respublika ərazisində, o cümlədən Xəzər dənizi akvatoriyasında sistemli və fasiləsiz olaraq hidrometeoroloji müşahidələrin aparılması davam etdirilmiş, hidrometeoroloji stansiya və məntəqələrdə aparılan müşahidələrin nəticələrindən qısa və uzun müddətli proqnozların tərtibatında, o cümlədən gözlənilən təhlükəli hidrometeoroloji hadisələrin proqnozlaşdırılmasında istifadə olunmuşdur. Müşahidə nəticələrinin ötürülməsi, işlənilməsi, gündəlik, ongünlük, aylıq hidrometeoroloji proqnozların hazırlanması, habelə hidrometeoroloji şəraitin öyrənilməsi istiqamətində elmi-tədqiqat, elmi-metodiki işlər həyata keçirilmişdir.

Ölkə rəhbərinin apardığı siyasət nəticəsində təmin edilmiş yüksək iqtisadi inkişafı xammal bazası ilə təchiz etmək üçün geoloji axtarış-kəşfiyyat işlərində də ciddi nəticələr əldə olunmuş, əlvan və nəcib metallar üçün bir sıra perspektivli sahələr aşkar edilmişdir. Azərbaycanın 25 bölgəsində müxtəlif təyinatlı 104 yatağın sənaye ehtiyatları balansa alınmışdır.

Daşkəsən filiz bölgəsində Çovdar qızıl yatağı aşkar edilmiş və onun sənaye ehtiyatları 44,61 ton qızıl və 164,25 ton gümüş hesablanmışdır. Göygöl filiz sahəsində uranın kifayət qədər yüksək tutumu daha çox maraq doğurur. Ehtiyatları 23 ton qızıl, 190 ton gümüş və 37 min ton mis hesablanmış Gədəbəy mis-qızıl yatağında 2009-cu ildə fəaliyyətə başlamış Gədəbəy Qızıl-Mis Emalı Zavodunda artıq 1743 kiloqram qızıl istehsal olunaraq saflaşdırılmaq üçün göndərilmişdir.

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə sosial-iqtisadi və digər sahələrdə, o cümlədən, ətraf mühitin sağlamlaşdırılması sahəsində həyata keçirilən quruculuq işləri bundan sonra da daha geniş vüsət alacaqdır. Bu da müstəqil Azərbaycanın qüdrətlənməsində, hər bir Azərbaycan vətəndaşının həyat səviyyəsinin daha da yüksəlməsində özünü əyani göstərəcəkdir.

Ölkəmizin ekoloji durumunun sağlamlaşdırılması və təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə olunması sahəsində ekoloji siyasətin reallaşdırılması məhz dövlət rəhbərliyi tərəfindən göstərilən diqqət və qayğı nəticəsində mümkün olmuşdur.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin kollektivi əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş ətraf mühitin sağlamlaşdırılması və təbii sərvətlərdən davamlı istifadə olunması siyasətini cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi sayəsində daha da uğurla davam etdirərək üzərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən bundan sonra da layiqincə gələcək, respublika əhalisinin sağlam ətraf mühitdə yaşamasının təmin olunmasında bütün imkanlarını səfərbər edəcəkdir.

Hüseyn BAĞIROV,

ekologiya və təbii

sərvətlər naziri

Azərbaycan.- 2010.- 5 iyun- S. 4.