İşıqlı insan

Böyük şəxsiyyətlər, həqiqi elm fədailəri yaşadıqları mühitin hüdudlarına sığmırlar. Onlara insanlığın zirvəsi, bitib-tükənməyən örnək məktəbi desək, yanılmarıq. Çünki belə şəxsiyyətlər həmin zirvəni qeyri-adi əməksevərliyi, təmənnasız xeyirxahlığı, fitri istedad, nadir bilik və qabiliyyətləri hesabına fəth edirlər. Bu baxımdan Azərbaycan oftalmologiya elmini bütün dünyada tanıdan yüksək intellekt sahibi, akademik, tibb elmləri doktoru, professor Zərifə xanım Əliyevanın elmdə açdığı yol ildən-ilə inkişaf edir, onun yazıb-yaratdığı monumental əsərləri, qoyub getdiyi elmi nailiyyətləri, pedaqoqluq səriştəsi, mədəni irsi daim araşdırılır, öyrənilir, neçə-neçə tədqiqat əsərlərinin mövzusuna çevrilir.

Zərifə xanım Əliyeva gözlərə nur bəxş edən görkəmli həkim-oftalmoloq idi. Sənətinə sevgisi onu bu sahənin dərinliklərinə varmağa sövq etmiş, gərgin elmi axtarışları bir sıra göz xəstəliklərinə çarə tapılmasına səbəb olmuşdu. Bu, eyni zamanda, alimin özünə şan-şöhrət qazandırmış, elm yollarında akademikliyə qədər yüksəltmişdi.

Zərifə xanım Əliyevanın istər bir həkim və alim, istərsə də bir şəxsiyyət kimi həyatı öz xalqının həyatından, bir az da dəqiq ifadə etsək, xalqının tarixindən ayrılmazdır. Ola bilsin ki, onun özü yaşadığı illərdə baş verən böyük ictimai-siyasi hadisələrin heç də hamısında bilavasitə iştirak etməyib. Amma bu hadisələrin əksəriyyəti Zərifə xanımın həyatından qırmızı xətlə keçib. Çünki Zərifə xanım görkəmli ictimai-siyasi xadim, bir-birinin ardınca böyük vəzifələr daşımış və öz dövrünün kəşməkəşlərini yaşamış Əziz Əliyevin övladı idi.

Çünki Zərifə xanım dünya səviyyəli siyasətçi, ümummilli lider Heydər Əliyevin ömür-gün yoldaşı idi.

Zərifə Əliyeva ana idi. Övladlarını ilahi bir məhəbbətlə sevən, oğul-qız qayğısı və cəfası çəkən, onların təlim-tərbiyəsinə ömrünü həsr edən bir ana!

Həkimliyə məhəbbəti atasından əxz etmişdi

Zərifə Əziz qızı Əliyeva 1923-cü il aprelin 28-də Naxçıvan MR-in Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində dünyaya göz açıb. Uşaqlığı bu kənddə keçsə də, sonradan onlar ailəliklə Bakıya köçüblər. 1942-ci ildə orta məktəbi qurtarıb Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olub və oranı 1947-ci ildə bitirib. Sonra Moskvada Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda oftalmologiya üzrə ixtisaslaşdırma kursu keçib.

Zərifə xanım həkim ailəsində böyümüşdü, sənətinə vurğunluğu atası Əziz Əliyevdən əxz etmişdi. Onun həyat fəlsəfəsi ilk növbədə, uşaqlıq çağlarından qaynaqlanırdı. Sonradan özü də etiraf edirdi ki, uşaqlıq çağları insanın özünü dərk etməsində həlledici mərhələdir və insanın bütün ömrü boyu müraciət etdiyi uşaqlıq dünyasını heç nə ilə əvəz etmək mümkün deyil. İnsan məhz uşaqlıqda xeyrin və şərin nə olduğunu anlayır.

Zərifə xanımın dünyaya göz açdığı ailə Azərbaycanın əsil-nəcabətli, soylu-köklü ailələrdən biri idi. Elm və mədəniyyət xadimlərinin çoxu onun ata evinin daimi qonaqları olurdu. Əziz Əliyevin ailəsində uşaqların tərbiyəsinə böyük diqqət yetirildiyini sonralar şahidlərin hamısı xüsusi vurğu ilə qeyd ediblər.

Bu böyük şəxsiyyətin həyatının bütün mürəkkəb mərhələləri, onun övladları üçün əslində, həyat dərsləri idi. Şəxsi nümunəsi ilə övladlarına mübariz olmağı aşılamışdı. Bunu inam və ümid dərsi də adlandırmaq olar.

Elmi tədqiqatlara olan maraq və irsən qanına-iliyinə hopmuş həmin inam Zərifə Əliyevanı Azərbaycan Oftalmologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutuna gətirir. Orada həkim-ordinator kimi işə başlayır. 1950-ci ildə aspiranturaya daxil olur. İnstitutda elmi işçi kimi çalışır.

Həmin illərdə Azərbaycanı traxoma göz xəstəliyi bürümüşdü. Üstəlik də, xəstəliyə qarşı təsirli müalicə üsulları yox idi. Odur ki, onunla mübarizə təkcə oftalmologiya elmi üçün deyil, bütünlükdə respublikanın səhiyyəsi üçün mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Belə bir dövrdə Zərifə xanım traxoma xəstəliyinə qarşı aparılan müalicəvi və profilaktik tədbirlərin təşkilində və keçirilməsində fəal iştirak edirdi. Həkim Bakıda insanları müalicə etməklə kifayətlənmir, Azərbaycanda traxoma xəstəliyinin daha geniş yayıldığı rayonlara gedir, oftalmoloqlara mühazirələr oxuyur, əhali arasında söhbətlər aparırdı.

Başqa sözlə, Zərifə xanımın ilk elmi araşdırmalarının mövzusunu həyat özü diktə etmişdi. Alim tədqiqat işini traxomanın müalicəsi ilə bağlı məsələlərə, daha doğrusu, traxomanın müalicəsində və onun ağırlaşdığı hallarda daha təsirli vasitələrin öyrənilməsinə, o dövr üçün yeni olan antibiotikdən - sintomitsindən istifadə olunmasına həsr etdi. Çünki sintomitsin geniş antibakterial spektrlərlə yanaşı, antixlamedik fəallığa malik idi. Bu tədqiqatların nəticələri Zərifə Əliyevanın 1960-cı ildə uğurla müdafiə etdiyi "Traxomanın digər terapiya üsulları ilə birlikdə sintomitsinlə müalicəsi" mövzusunda namizədlik dissertasiyasının əsasını təşkil etdi. Alim qlaukomanın öyrənilməsi ilə bağlı sonralar da bir sıra tədqiqat işləri aparır.

1967-ci ildə Zərifə Əliyeva Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasına dosent vəzifəsinə dəvət alır. Həmin dövrdə həkimlik fəaliyyəti ilə məşğul olur, bir çox cərrahiyyə əməliyyatları aparır, xəstələri qəbul edirdi. Bir sözlə, fəaliyyəti təkcə klinikada qapanıb qalmır, bütün oftalmologiya təşkilatlarını əhatə edirdi. Göz xəstəlikləri üzrə təkmilləşdirmə kurslarının dinləyici həkimləri ilə pedaqoji iş aparır, elmi tədqiqatları üzərində çalışırdı.

Getdikcə oftalmologiyanın bir sıra aktual məsələlərinə daha çox diqqət yetirirdi. Bu məsələlər sırasında diaqnostika, qlaukomanın və görmə orqanının iltihabının müalicəsi və s. xüsusi yer tuturdu. Çox keçmir ki, alimin diqqətini oftalmologiyanın elmi cəhətdən az araşdırılmış sahəsi - görmə orqanının patologiyası cəlb edir. Bu problemin aktuallığı yalnız kimya və elektronika sənayesinin geniş inkişafı ilə yox, həm də bir çox yeni kimyəvi birləşmələrin görmə orqanına təsirinin elmi şəkildə demək olar ki, tədqiq olunmaması ilə əlaqədar idi.

1968-ci ildən Zərifə Əliyeva məqsədyönlü şəkildə görmə orqanının patologiyası ilə məşğul olmağa başlamışdı. Ümumiyyətlə, bir sıra ciddi elmi məsələlərlə yanaşı, görkəmli alim bütün ömrü boyu peşə ilə əlaqədar əmələ gələn göz xəstəliyi probleminə xüsusi maraq göstərmişdir. Eyni zamanda, Zərifə xanım yod-sənaye müəssisələrində, neft-kimya sənayesində çalışan şəxslərin görmə orqanına təsir edən amillərə əsas diqqət yetirmişdir.

Alim bu problem üzərində iş apararkən çox vaxt sənaye müəssisələrində olmuş, zərərli peşə sahələrində çalışan şəxsləri oftalmoloji müayinədən keçirmişdir. Bununla yanaşı, Bakının və Sumqayıtın bir sıra sənaye müəssisələrinin, o cümlədən şin zavodunun sexlərində laboratoriya şəraitində elmi təcrübələr aparmışdır. Genişmiqyaslı klinik və təcrübi tədqiqatlar nəticəsində alim zərərli maddələrin görmə orqanına təsirinin əsas qanunauyğunluğunu aşkara çıxara bilmişdir.

Zərifə Əliyevanın elmi nailiyyətlərinin bir çoxu Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Fiziologiya İnstitutu ilə bağlıdır. Onun yüksək elmi təşkilatçılığı, təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə 1979-cu ildə burada yaradılmış göz xəstəliklərinin professional patologiyası laboratoriyası Azərbaycan oftalmologiya məktəbinin ilk tədqiqat mərkəzi olmuşdur. İndi də bu məktəbin yetirmələri Zərifə xanımın elmi ənənələrini davam və inkişaf etdirirlər. Həmin laboratoriyanın tədqiqat bazası Bakı Məişət Kondisionerləri Zavodu olmuşdur. Burada elmi tədqiqatlarla yanaşı, müalicə işləri də aparılmışdır. Zərifə xanım Əliyeva alimlik istedadı ilə həkimlik bacarığını mahir şəkildə özündə birləşdirirdi. Akademik həm görmə patologiyasının müalicə metodlarını təkmilləşdirmiş, həm də özünün kəşf etdiyi görmə aparatı vasitəsilə kompleks diaqnostika və erkən cərrahi müalicə üsullarını müvəffəqiyyətlə tətbiq etmişdir.

Alimin çoxillik elmi araşdırmalarının nəticəsi olaraq kimya sənayesi işçilərinin göz xəstəliklərinin tədqiqini ümumiləşdirən, ciddi elmi nəticələr doğuran işi 1976-cı ildə doktorluq dərəcəsinə layiq görülmüşdür. Görmə orqanının vəziyyəti və funksiyasının dərin və hərtərəfli nəzərdən keçirilməsi zamanı şin və yod istehsalı sahəsində çalışan 1500-dən çox insan üzərində müşahidələr aparılmış, spesifik iş şəraitinin, sanitar-gigiyenik durumun görmə orqanlarına mənfi təsiri elmi dəlillərlə sübuta yetirilmişdir. Mövzunun aktuallığı, qarşıya qoyulmuş məqsədin uğurla reallaşdırılması, ən yeni nəzəri müddəaların meydana çıxarılması, hər şeydən əvvəl, elmi işin tətbiqi xarakteri alimə halal doktorluq haqqı qazandırmışdır.

Zərifə xanımın tibb elmləri doktoru adına layiq görülməsinə hamı bir nəfər kimi səs vermişdi. Opponentlər bu işi dərin təhlilə söykənən, elmi kəşf kimi qiymətləndirilən bir iş olduğunu söyləmişdilər. Elə Zərifə xanımın müdafiədəki çıxışının özü də dərin mütəxəssis biliyindən, dissertasiya üçün seçilmiş materialların zənginliyindən xəbər verirdi.

Elmi axtarışlardan yorulmaq bilmirdi

Doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdikdən az sonra Zərifə xanım Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun oftalmologiya kafedrasının professoru seçilir, 1983-cü ildə isə həmin kafedranın müdiri olur. Görkəmli alim öz ətrafına istedadlı həmkarlarını toplayaraq elmi-tədqiqat işini, kadrların və elmi işçilərin hazırlanmasını yüksək səviyyədə təşkil edirdi.

1977-ci ildə professor Zərifə Əliyevanın təklifi ilə Bakı şəhərində Ümumittifaq Oftalmoloqlar Cəmiyyəti İdarə Heyətinin plenumu keçirildi. Plenuma hazırlığın və onun təşkilinin bütün ağırlığı da elə Zərifə xanımın öz üzərinə düşdü. Bu, çox əhəmiyyətli bir tədbir idi. Belə ki, Azərbaycanda, eləcə də keçmiş SSR İttifaqının oftalmologiya xidmətinin inkişafına və elmi-pedaqoji kadrların hazırlanmasına öz töhfəsini verdi.

Elmi araşdırmaları nəticəsində Zərifə Əliyeva bir neçə monoqrafiya, o cümlədən "Şin istehsalında gözün peşə patologiyası", "Xroniki yod intoksikasiyası ilə bağlı oftalmologiya", "Yod sənayesində gözün peşə xəstəliyinin profilaktikası" monoqrafiyalarını çap etdirdi. Bunlar dünya elmi ictimaiyyətinin diqqətini cəlb edən əsərlər idi.

Özünün zəngin iş təcrübəsinə və həyat müdrikliyinə əsaslanan Zərifə xanım həkimin xəstə ilə necə davranmasına aid tövsiyələr verir, bu münasibətlərdə həkimin "söz"lə müalicə edə bilmək bacarığını önə çəkirdi. Onun fikrincə, səhiyyə işçisinin əxlaqının əsaslarını səmimiyyət, xəstəni başa düşmək bacarığı, xeyirxahlıq, təvazökarlıq, təmənnasızlıq təşkil edir.

Xəstələr professor Zərifə xanımdan üzlərində təbəssüm, ürəklərində sağalmaq ümidi ilə ayrılırdılar. Zərifə xanım xəstəyə tez diaqnoz qoymağa tələsmirdi. İlk növbədə, xəstənin daxili aləmini öyrənməyə çalışırdı. Bir həkim kimi onun yaşayış tərzini, vərdişlərini, şikayətini və xəstəliyin başvermə səbəblərini aydınlaşdırmağa səy göstərirdi. Professorun fikrincə, yalnız belə olduqda obyektiv klinik müayinə əsasında düzgün müalicə təyin etmək mümkündür.

1983-cü ildə Zərifə Əliyeva "Həkimin əxlaqi tərbiyəsi, deontologiya, səhiyyə etikası və əxlaq məsələləri" əsərini nəşr etdirir. Burada da məhz Zərifə xanımın daxili aləmi, vəzifə borcuna, xəstələrə və ümumən ətrafdakılara münasibəti bir daha öz əksini tapıb. Əsər elmi olsa da, mahiyyət etibarilə daha geniş əhəmiyyət kəsb edir. O, səhiyyə mövzusu çərçivəsindən çıxaraq məişət və ailə əlaqələri də daxil olmaqla bütövlükdə insanların qarşılıqlı münasibətlərinin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Zərifə Əliyeva tibb işçisinin ətrafdakıların tərbiyəsində böyük rol oynadığını, cəmiyyətin əxlaq etalonu olduğunu qeyd edirdi. Akademik haqlı olaraq belə hesab edirdi ki, həkimin həyati mövqeyi onun xəstəyə münasibətini müəyyənləşdirən başlıca amildir: "Yalnız o şəxs əsl həkimdir ki, xəstənin ağrılarını məhz özünün ağrıları hesab edir. Belə bir həkim üçün hər dəfə xəstəni qəbul etmək, hər dəfə xəstəliyə düçar olmuş insanla söhbət etmək həm xəstə qarşısında, həm də cəmiyyət qarşısında, ən başlıcası isə öz vicdanı qarşısında əxlaqi məsuliyyət deməkdir".

Cazibəli şifahi nitq mədəniyyətinə malik olan Zərifə xanım həkim-oftalmoloq üçün Azərbaycan və rus dillərində müxtəlif ixtisaslar üzrə yüksək elmi səviyyədə mühazirələr oxuyurdu. Milliyyətcə rus olanların özləri də onun həmin dildəki şifahi danışığına, elmi kürsülərdən yüksələn çıxışlarındakı dəqiq və aydın tələffüzünə heyran qalırdılar. Professor tribunada özünəməxsus danışıq manerası ilə fərqlənir, möhkəm yaddaşına güvənərək bir qayda olaraq yazılı mətnə baxmadan əhatə etdiyi mövzunu rəngli slaydlar və cədvəllərlə əsaslandıra bilirdi.

1981-ci ildə oftalmologiyanın inkişafına verdiyi böyük töhfəyə - görmə orqanının peşə patologiyası sahəsində apardığı elmi tədqiqatlara görə Zərifə Əliyeva o zaman oftalmologiya aləmində ən yüksək mükafat sayılan SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının akademiki M.İ.Averbax adına mükafata layiq görüldü. Zərifə xanım həmin mükafatı alan ilk qadın idi.

Lakin professorun elmi maraqları yalnız görmə orqanının peşə patologiyası problemləri ilə məhdudlaşmırdı. Alimin görmə orqanının virusla zədələnməsinə həsr olunmuş silsilə işləri də elmi ictimaiyyətə yaxşı məlumdur. Həmin elmi işlərin tətbiqi bir sıra xəstəliklərin differensial diaqnostikasını yaxşılaşdırmış, onların müalicəvi əhəmiyyətini yüksəltmişdir. Həkim-oftalmoloqlar üçün nəzərdə tutulmuş "Herpetik göz xəstəliyi", "Ağır virus konyuktivləri" və digər dərs vəsaitləri məhz bu məsələyə həsr olunmuşdu. Bu dövrdə alim həmçinin qlaukomanın etimologiyası, diaqnostikası və müalicəsi məsələlərinə həsr olunmuş xeyli tədqiqatlar aparmışdır. Sonralar bu tədqiqatların nəticəsində bir sıra məqalə və monoqrafiyalar yazıb çap etdirmişdir.

Zərifə Əliyeva həm də gözün zədələnməsinin profilaktikası və müalicəsi imkanlarını öyrənmişdir. Görkəmli alim bir sıra elmi işlərində görmə orqanı zədələndikdə mövcud olan cərrahiyyə əməliyyatları üsullarını araşdırmış, həmin üsulların təkmilləşdirilməsi üçün faydalı tövsiyələr işləyib hazırlamışdır. Bu tövsiyələr cərrahiyyə əməliyyatına məruz qalan zədələnmiş gözün müalicəsini xeyli yüngülləşdirmişdir.

Akademikin bir sıra elmi işləri isə görmə orqanında bədxasiyyətli şişlərin diaqnostikasına və müalicəsinə həsr olunmuşdu. Onun daktriologiyadan bəhs edən "Göz sulanmasının fiziologiyası". "Göz sulanmasının müasir cərrahiyyə üsulları ilə müalicəsi" monoqrafiyaları təkcə oftalmoloqların deyil, həm də fizioloqların diqqətini özünə cəlb etmişdi.

Bu gün də oftalmoloqların stolüstü kitablarından olan fundamental "Terapevtik oftalmologiya"nın müəlliflərindən biri Zərifə xanımdır.

Təbiət onu xoş çağında yaratmışdı

Zərifə xanım hələ uşaqlıq illərindən elmə və incəsənətə eyni dərəcədə meyilli idi. Atası Əziz Əliyev də bütün varlığı ilə övladlarına bir həqiqəti aşılaya bilmişdi ki, elm insanlara sadəcə olaraq elmi həqiqətləri dərk etdirə bilər. Odur ki, tez-tez bu sözü təkrar etməyi xoşlayardı: "Əgər həkim təkcə həkimdirsə, deməli, o, pis həkimdir". Bu mənada Zərifə xanım yüksək peşəkarlıqla yanaşı, səmimi insani münasibətləri üstün tuturdu.

Təbii ki, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Müslüm Maqomayev, Əbülfəs Qarayev, Mirəsədulla Mirqasımov, Mustafa bəy Topçubaşov, Bülbül, Səməd Vurğun və başqa görkəmli şəxsiyyətlərlə ailəvi və mənəvi yaxınlıq telləri ilə sıx bağlı olan mühitdə boya-başa çatmış Zərifə xanım özündə azərbaycanlı ziyalı qadınının ən gözəl nümunəsini təcəssüm etdirirdi.

Əziz Əliyevin daşıdığı vəzifələrlə əlaqədar müxtəlif coğrafi məkanlarda yaşaması övladlarının başqa xalqların dilini öyrənməsinə, mədəniyyətinə bələd olmasına imkan verirdi. Ailənin daim bir yerdən başqa yerə köçməsi Zərifə xanımın da dünyagörüşünün genişliyinə səbəb olmuşdu. Uşaqlıqdan rus, tatar, özbək, ləzgi, avar dilini və nəğmələrini eşitmişdi. Lakin bütün bunlardan öncə, onun daxili dünyasını Azərbaycan mədəniyyəti, musiqisi bəzəyirdi. Zərifə xanımın alimliyi də, xarici görünüşü də, daxili aləmi də ata-anasından əxz etdiyi əmanət idi.

Zərifə Əliyevanın hərtərəfli istedadı incəsənət sahəsində də üzə çıxmışdı. O, fortepiano sinfi üzrə musiqi təhsili almışdı. Həm klassik, həm də populyar musiqini ifa edirdi.

Professor A.Dobromıslov yazır: "Mən Zərifə xanımın təkcə musiqi ifa etməsini yox, həm də musiqiyə necə qulaq asmasını görmüşəm. Sanki ifa olunan musiqi onun sifətində öz əksini tapırdı. Tamaşanın gedişində onun üzünə baxmaq kifayət idi ki, tamaşanı bəyənib-bəyənmədiyini müəyyənləşdirəsən. Həmişə baxışlarından ətrafda baş verən hadisələrə fəal münasibət bəslədiyini oxumaq olardı. Onun gözləri valeh olur, təsdiq edir, gülür, bəzən də təəccüblənir, narazılığını və barışmadığını büruzə verirdi. Fəqət heç zaman laqeydlik ifadə etmirdi. Zərifə xanımın gözləri sanki "danışan gözlər" idi. Bir dəfə estrada konsertinə qulaq asırdıq. Hiss olunurdu ki, müasir ansamblın gur səsi, onu müşayiət edən səs-küyü, ifaçının oxumağı Zərifə xanımın xoşuna gəlmir. Lakin onun alicənablığı, tərbiyəsi əsərdən və onun ifasından narazı qaldığını söyləməyə imkan vermədi: o, sadəcə, zövqlərin müxtəlif olduğunu, həmin musiqinin də kiminsə xoşuna gəlməsinin mümkünlüyünü qeyd etməklə kifayətləndi".

Zərifə xanım hər zaman - siyasət, mədəniyyət, incəsənət barəsində söhbət gedərkən öz dərin duyumu, həssaslığı ilə hamını heyran edirdi. Onun bədii duyumu, istedadı da bənzərsiz idi. Sənət haqqında söhbətlərindən doymaq mümkün deyildi.

Görkəmli alim ünsiyyətdə nəzakətli və mülayim idi, eyni zamanda, öz prinsiplərini müdafiə edəndə inadkarlığı və mübarizliyi də üzə çıxırdı. İnsani münasibətlərdə kimin səmimi və ya qeyri-səmimi olduğunu dərhal hiss edirdi.

Professor, əməkdar elm xadimi N.Şulpina öz xatirələrində yazır: "Azərbaycanda Ukrayna incəsənəti ongünlüyü keçirilərkən onun etdiyi parlaq çıxışı xatırlayıram. Ukrayna artistləri ilə bir dəstədə Xəzər dənizinin məşhur "Neft Daşları"na getmişdik. Zərifə Əziz qızı da bizimlə idi. Bu, mənim həyatımın ən unudulmaz səhifələrindən biridir. Hər şey gözəl idi, dənizin coşqun dalğaları da, sənət adamlarının həmişə maraq doğuran dünyası da, "Neft Daşları" da, orada toplaşdığımız salon da... Amma ki o günə Zərifə xanım xüsusi rövnəq verirdi.

Sanki hamı tərəfindən kəşf olunan Zərifə xanım masa arxasında çıxış etdi, respublikanın qazandığı uğurlardan, səhiyyə və mədəniyyət sahəsindəki önəmli hadisələrdən danışdı. Onun çıxışı həqiqətən, parlaq və faktlarla zəngin idi. Mən eşitdiklərimə heyrət edirdim... Fəxr edirdim ki, bizim aramızda təbiətin xoş çağında yaranmış zəngin mənəviyyatlı bir insan yaşayır".

Övladlarını Tanrının nurlu payı sayırdı

Və bütün bunlarla yanaşı, bəlkə də bütün bunlardan öncə Zərifə xanım sədaqətli ömür-gün yoldaşı, qayğıkeş ana idi. Onun öz ailəsi üçün necə əvəzsiz dəyər kəsb etdiyini həyat yoldaşı - ulu öndərin özü də, övladları da dəfələrlə söyləyib. Bunu onların ailəsini yaxından tanıyanların dili ilə çatdırmaq da çox maraqlıdır.

Tibb elmləri doktoru, professor A.İmaməliyev yazır: "İnsan taleləri bir-birinə oxşayır, ancaq bir-birini təkrarlamır. Bir-birinin tam eyni olan insanlar da yoxdur. Zərifə Əziz qızı və Heydər Əlirza oğlu da bu mənada istisna deyildilər. Onlar da hamı kimi balalarını böyüdür, valideynlərinin qayğısına qalır, hərdən sevinir, hərdən də kədərlənirdilər. Xidməti qulluqda da, ictimai işlərdə də uğurlar və uğursuzluqlar bir-birini əvəz edirdi. Ancaq onlar heç nəyə baxmadan bir-birini mənən zənginləşdirir, çətinliklərə bir yerdə mərdliklə sinə gərirdilər... Zərifə xanım dünyamızdan vaxtsız köçdü. Ancaq onlar birlikdə həqiqətən də, böyük və parlaq bir ömür yaşadılar".

Professor Fatma Abdullazadə öz xatirələrində Zərifə xanımın fədakar bir ana olduğunu vurğulayır: "Zərifə xanım qeyri-adi bir ana idi və övladlarına olan münasibəti də xüsusi idi. Belə münasibətin bənzərini tapmaq çətindir. O, uşaqlarını sanki ulu Tanrı tərəfindən bəxş olunan bir nur payı kimi qəbul edirdi. O, özünə rəhm etmirdi, öz analıq borcunu yerinə yetirməkdə də özünə rəhmi gəlmirdi. Hərdən analar öz uşaqlarına olan məhəbbətdə elə yüksək dərəcələrə çatırlar ki, bununla hamını heyrətə gətirirlər. Zərifə xanım belə analardan idi".

Zərifə xanımın dostu və həmkarı, professor Zəhra Quliyeva onu belə xatırlayırdı: "Zərifə xanım qeyri-adi bir qadın idi. O, heç də hamıya qismət olmayan böyük bir qabiliyyətin sahibi idi. Bu, sevə bilmək qabiliyyəti idi. Həyatda nə edirdisə, sevgi ilə edirdi. Onun sevgisinin qüvvəsi öz ailəsinin hüdudlarında daha parlaq əks olunur, daha artıq duyulurdu. O, uşaqlarına, sonra isə nəvələrinə sevgisində özünü unudurdu. Zərifə xanım Azərbaycan xalqının böyük oğlu Heydər Əliyevin ləyaqətli ömür-gün yoldaşı, sədaqətli dostu, sevimli qadını və əqidə yoldaşı idi. Bacımızın xatirəsi ilə bağlı ötən günlərimiz heç vaxt yadımdan çıxmır. Yaddaşımda tələbə Zərifənin şən və qayğısız siması, gəlin Zərifənin xoşbəxtliyi və həyəcanı, ana Zərifənin nəvazişkarlığı, ictimaiyyətçi Zərifənin ehtiraslı, alovlu fəaliyyəti, alim Zərifənin müdrikliyinə aid nə qədər fakt və hadisələrlə əyaniləşib".

Bütün bunlara görə də ulu öndər deyirdi: "Zərifə xanımın həyatdan getməsi bizim ailəmizi, şəxsən məni və mənim övladlarımı çox sarsıtdı. Hər bir ailə üçün itki itkidir. Burada hər şeyə fərq qoymaq olmaz. Ancaq hər bir insan da, ailə də özünün daxili mənəviyyatına, yaxud xüsusiyyətinə uyğun olaraq ailəyə baş vermiş faciəyə, bədbəxt hadisəyə, yaxud itkiyə öz münasibətini bildirir. Ümumiyyətlə, ailəmiz çox həssas ailə olduğuna görə Zərifə xanımın vəfatı bizim üçün çox ağır olmuşdur... Biz bu gün də razılaşa bilmirik ki, onsuz yaşayırıq. Onun xatirəsi bizim qəlbimizdə, nəinki qəlbimizdə, bizim ailənin bütün gələcək davamçılarının qəlbində daim yaşayacaqdır".

Zərifə xanımı bu gün təkcə öz ailəsində və öz vətənində deyil, bir çox başqa məmləkətlərdə də yad edir, unutmurlar. Onun xeyirxah əməllərini, bir alim və ictimaiyyətçi kimi görmüş olduğu gərəkli işləri minnətdarlıqla xatırlayırlar.

"Zərifə xanım Rusiya və Azərbaycan oftalmoloqları arasında ünsiyyət körpüsü salmışdı. Oftalmoloqlar bir-biri ilə sıx dostluq və əməkdaşlıq edirdilər. Müştərək elmi əsərlər çap etdirirdilər. Bir-biri ilə xeyirxah münasibətdə olurdular". Akademik Larisa Maşetova belə deyir.

Gürcüstanın tanınmış oftalmoloqu İoni Beradze isə onun qonşu ölkədə də hörmətlə yad edildiyini vurğulayır: "Zərifə xanım Əliyevanı Gürcüstanda çox yaxşı tanıyır, onu sevirlər və yüksək qiymətləndirirlər. O, ölkələrimizin oftalmoloqları arasındakı xeyirxah ənənələri davam etdirmişdir".

Lakin öz xalqı üçün Zərifə Əliyeva beşqat, onqat əzizdir. Həm qoyduğu elmi xəzinəyə, həm də ata-baba ənənəsini davam etdirərək ömrünü, zəkasını, bütün qüvvə və bacarığını xalqına, dövlətinə bəxş edən bir ailənin Anası olduğuna görə!

İradə ƏLİYEVA

Azərbaycan.- 2010.- 19 sentyabr.- S. 4.