"Virtuoz" qələm sahibi

Prezident təqaüdçüsü, "Şöhrət" ordenli jurnalist Şamil Şahməmmədovla üzbəüz söhbət

- Şamil müəllim, təxminən on il müddətində (1964-1973) Sizinlə birlikdə "Bakı" qəzetində çalışmışıq. Nəsir İmanquliyev məktəbini keçmişik. Bu məktəbin təşəkkülündə müəyyən xidməti olan Sizdən də çox şey öyrənmişəm. Azərbaycan jurnalistikasında xüsusi yeri olan, lakin son bir neçə ildə "cəmiyyətdə az görünən" Şamil Şahməmmədovun yaradıcılığı və şəxsiyyəti barədə söhbət açmaq qərarına gəldim. Məncə, "Ş.Ş." adlı kitabı vərəqləmək üçün müsahibə janrı daha münasibdir. Sualı məndən, cavabı Sizdən. İlk sualım belədir: uşaqlıq və gənclik illərində Sizi jurnalistika dünyasına aparan yolun cizgilərini xatırlaya bilirsinizmi?

- Hamısını yaxşı xatırlayıram... Mətbuatla ilk tanışlığım orta məktəbin 4-cü sinfində oxuyarkən olub. O zaman uşaqlar üçün nəşr olunan "Pioner" jurnalında yazım dərc olunub. 9-cu sinifdə oxuyarkən məktəbin satirik divar qəzetinə redaktor təyin olunmuşam. Orta məktəbin son siniflərində oxuyarkən Azərbaycan və rus dillərində nəşr olunan şəhər qəzetlərinə, habelə Gəncə (o zaman Kirovabad adlanırdı) radiosuna xəbərlər, məqalələr yazmışam...

Məni jurnalistika aləminə aparan yolda "qəribəliklər" də olub. Orta məktəbi gümüş medalla bitirmişdim, dəqiq elmləri yaxşı bilirdim. Mənə elə gəlirdi ki, dəqiq elmlər sahəsində mütəxəssis olsam, daha düzgün olar. Odur ki, 1953-cü ildə sənədlərimi Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) fizika-riyaziyyat fakültəsinə verdim və söhbətdən keçərək, həmin fakültəyə daxil oldum. Bununla da "əzablı" günlərim başladı. Çünki ürəyim məni başqa səmtə çəkirdi. Jurnalistika sahəsinə getmədiyim üçün peşman idim. Həmin dərs ilini başa vurmaq üçün necə tələsirdim, Allah bilir... Yeni dərs ilində fərqlənmə imtahanları verərək, filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsinə daxil oldum. Bu şöbədə böyük həvəslə, daha doğrusu, ilhamla oxudum. Çünki jurnalistika şöbəsindəki təhsil illəri məni arzuma qovuşdururdu. 1959-cu ildə bu şöbəni fərqlənmə diplomu ilə bitirdim... Onu da deyim ki, mən universiteti bitirməzdən bir il qabaq artıq jurnalist kimi fəaliyyət göstərirdim, yeni nəşrə başlamış "Bakı" axşam qəzetində ədəbi işçi vəzifəsində çalışırdım...

- Ömürnamənizin (Siz, adətən, "tərcümeyi-hal" əvəzinə bu sözü işlədirsiniz) "statistik" göstəricilərinə əsaslansaq deyə bilərik ki, jurnalistika sahəsindəki 45 illik fəaliyyətinizin düz 32 ilini "Bakı" qəzetində keçirmisiniz. Ədəbi işçilikdən redaktor vəzifəsinədək uzun yol keçmisiniz. Doğrusu, bunu jurnalist həyatında "rekord" nəticə də adlandırmaq olar. Deyin, sizi bu qəzetə gətirən və necə deyərlər, "tutub saxlayan" nə oldu?

- Tələbəlik illərində Azərbaycan radiosunda ştatdankənar müxbir kimi fəaliyyət göstərirdim. Görkəmli jurnalist Hacı Hacıyevin rəhbərlik etdiyi "Xəbərlər" Baş redaksiyasının daimi yazarlarından idim. O zaman jurnalistika şöbəsində dərs deyən, yəni auditoriya müəllimimiz Nəsir İmanquliyev Radiokomitənin sədr müavini vəzifəsində çalışırdı. 1957-ci ilin sonlarına yaxın N.İmanquliyevin redaktor olduğu "Bakı"-"Baku" şəhər qəzetləri yaradıldı. Beləliklə, Hacı Hacıyevin vasitəçiliyi və Nəsir müəllimin razılğı ilə mən həmin redaksiyaya işə qəbul olundum. Bu vaxt mən 4-cü kurs tələbəsi idim...

Qaldı sualınızın ikinci "qanadına", doğrudan da məni bu redaksiyada "tutub saxlayan" amillər çox idi. Əvvəla, "Bakı" qəzeti bir çox cəhətdən başqa qəzetlərdən seçilirdi. Operativliyinə, cəsarətinə, çoxçalarlı mövzularına görə... Axşam qəzeti çıxarmaq, saat 17-də oxucuya qəzet çatdırmaq elə də asan iş deyildi. Bu, kollektivdən böyük çeviklik, peşəkarlıq tələb edirdi. Redaksiyada təcrübəli jurnalistlər çalışırdılar, mənim kimi gənclər onlardan çox şey öyrənirdilər. İllər keçdikcə, nəsillər dəyişdikcə məndən də öyrənənlər olurdu... Əlbəttə, mənim bu redaksiyada "ləngiməyimdə" redaktorumuz Nəsir İmanquliyevin də rolu az olmayıb. Nəsir müəllim jurnalistə qiymət verməyi, onun qayğısına qalmağı, lazım gələndə "tutub saxlamağı" yaxşı bacarırdı. O zaman məni çox işə dəvət edirdilər. Ya özüm getmirdim, ya da redaktor razılıq vermirdi. Siz özünüz də "Bakı" qəzetində az işləməmisiniz, yəqin, yaxşı xatırlayırsınız ki, Nəsir müəllimdən "kadr qoparmaq" o qədər də sadə iş deyildi...

- Yaradıcılığınızın cövhəri də bu qəzetlə bağlıdır. "Bakı"da işlədiyiniz ilk illərdə sizin üçün mövzu məhdudiyyəti yox idi. Şəhər həyatının aktual olan bütün sahələrindən yazırdınız. Özü də şirin və dərin yazırdınız. O vaxtın meyarına görə Sizi ən yaxşı reportajlar müəllifi kimi tərifləyirdilər... Yeri gəlmişkən, həmin yazılardan xatırladığınız varmı?

- Əlbəttə var... Bakıda 60-70-ci illərin ən möhtəşəm tikintilərindən olan metro, funikulyor, Yaşıl Teatr, Mərkəzi Univermağın inşası barədə ilk reportajları mən yazmışam. Bakı Şin Zavodunun tikintisindən və Suraxanı neftçilərinin fəaliyyətindən bəhs edən oçerklərim Yazıçılar İttifaqının "Azərbaycan" ədəbi-bədii jurnalında dərc olunub. Bakı Elektrik Maşınqayırma Zavodunda respublikada ilk avtomat xətti işlədən Sənan Axundovun briqadası haqqında yazdığım "Qoy dostlar bilsinlər ki..." adlı oçerkim isə "Bakı" qəzetinin elan etdiyi oçerklər müsabiqəsində mükafata layiq görülüb. Həmin qələm yarışının münsiflər heyətinə görkəmli yazıçımız, unudulmaz müəllimimiz Mir Cəlal Paşayev rəhbərlik edirdi...

- ...Və birdən-birə bu mövzular arxa plana keçdi, Şamil Şahməmmədov "çoxçalarlı" jurnalistikadan imtina edərək, "monojurnalistə" çevrildi. Başqa sözlə, yaradıcılığında tək bir mövzuya - idman mövzusuna, onun da əsasən bir sahəsinə - futbola üstünlük verdi. Bunun səbəbi nə idi? Təkcə "azarkeşlikdən" doğurdu, yoxsa?..

- Həm də "azarkeşlikdən". Mən futbolu həmişə sevmişəm, indi də sevirəm... Ancaq bunun başqa səbəbləri də vardı. Beş il ədəbi işçi, iki il şöbə müdiri işlədikdən sonra 1964-cü ildə məni məsul katib vəzifəsinə irəli çəkdilər. Qəzetçilər yaxşı bilirlər ki, bu vəzifə əsasən "oturaq" işdir, özü də çox məsuliyyətli işdir. Qəzet katibliyini çox vaxt "baş qərargah" adlandırırdılar. Çünki qəzetin tərtibi, şöbələrlə iş, mətbəə ilə əlaqə bilavasitə katiblik vasitəsilə həyata keçirilirdi. Belə bir şəraitdə, təbii ki, səyyar jurnalist olub, hər yerdən, hər şeydən yazmaq funksiyasını yerinə yetirə bilməzdim. Əlbəttə, qələmimə də "əlvida" demək istəmirdim. Odur ki, özüm üçün daimi, necə deyərlər, "həmişəyaşar" bir mövzu seçməyi qərara aldım...

- Niyə məhz futbol mövzusunu seçdiniz?

- Bayaq dediyim kimi, əvvəla, futbola daha çox həvəs göstərirdim. Stadiona getmək, futbol yarışlarını birbaşa yerində seyr etmək mənim üçün mərəzə çevrilmişdi... Digər tərəfdən, futbol mövzusu o zaman üçün olduqca aktual idi. Çünki futbol Azərbaycan idmanının aparıcı qanadlarından biri, bəlkə də, birincisi sayılırdı. Bakının "Neftçi" komandası bütün SSRİ məkanında güclü kollektivlərdən biri idi. Onun oyunları həmişə maraqla qarşılanırdı. Bizim futbolçular ölkənin yığma komandası tərkibində beynəlxalq yarışlarda iştirak edirdilər və üz ağardırdılar. Azərbaycanlı futbol hakimi Tofiq Bəhramovun dünya çempionatının final yarışında (Almaniya-İngiltərə) göstərdiyi cəsarət və ədalət nümunəsi (o, hər hakimin görə bilmədiyi qol faktını qeydə alaraq, ingilislərin qələbəsini təmin etmişdi) dünya xalqlarının dilində əzbər olmuşdu... Belə bir vaxtda Azərbaycan futbolundan yazmaq, onun inkişafına kömək edə biləcək təhlillər aparmaq həm gərəkli idi, həm də şərəfli. Beləliklə, düz iyirmi il ərzində "futbol jurnalisti" kimi qələm işlətdim. Təkcə öz qəzetimizdə deyil, "Kommunist", "Ədəbiyyat və incəsənət", Moskvanın, Kiyevin axşam qəzetlərində, habelə bizim "Ulduz" jurnalında onlarca futbol icmallarım dərc olunub. "İşıq" nəşriyyatı "Neftçi" kitabımı çapdan buraxıb... Bununla belə, lazım gələndə idmanın başqa növlərindən də yazmalı olmuşam. SSRİ xalqlarının İkinci Spartakiadasında və 1980-ci ildə Moskvada keçirilən 22-ci Yay Olimpiadasında "Bakı" qəzetinin xüsusi müxbiri kimi fəaliyyət göstərmişəm. Olimpiya oyunlarından yazdığım reportajlara görə Azərbaycan Jurnalistlər İttifaqının "Qızıl qələm" mükafatına layiq görülmüşəm...

- Deyirlər ki, jurnalistika aləmində yaradıcılıqla vəzifə tərs mütənasbdir. Vəzifə artdıqca qələmin imkanları azalır, bəzən də "sönür". Öz təcrübənizdə bu fikri təsdiqləyə bilərsinizmi?

- Qismən də olsa hə... Amma "qələm" dedikdə, təkcə yazı yazmaq qabiliyyəti nəzərdə tutulmamalıdır. Savadlı və səriştəli redaktənin özü də istedadlı jurnalist qələminin məhsuludur. Rəhmətlik Nəsir İmanquliyev belə deyirdi, mən də onun fıkri ilə şərikəm... Bir də ki, canında yazmaq-yaratmaq istedadı olan jurnalist hər hansı vəzifə "aşırımının" yaratdığı çətinliyə baxmayaraq, canındakını bir formada üzə çıxarmağı bacarır. Mənim tərcüməçilik fəaliyyətim də belə vaxtlara təsadüf edib. Reportaj, oçerk, yaxud icmal yazmaq imkanım olmayanda ədəbi-bədii tərcümələrlə məşğul olmuşam. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, təyyarəçi polkovnik Adil Quliyevin "Qafqazdan Berlinədək" kitabını, Fridrix Engelsin "İngiltərədə fəhlə sinfinin vəziyyəti" əsərini, məşhur futbol xadimləri Ələkbər Məmmədovun və Tofiq Bəhramovun kitablarını, Azərbaycan yazıçısı Əbdül Hüseynovun "Mustafa xanın xəzinəsi" və rus yazıçısı Gennadi Çerkaşinin "Torpağa və Günəşə and olsun" romanlarını, habelə "Sağlam olmaq istəyirsənsə" adlı ensiklopedik məcmuəni Azərbaycan dilinə çevirmişəm. Məni son iş yerim olan AzərTAc-a gətirən də elə tərcüməçilik səriştəm olub. 1990-cı ilin avqust ayında Azərinformun (o zaman belə adlanırdı) baş direktorunun tərcümə işləri üzrə müavini vəzifəsinə təyin olundum...

- AzərTAc nəinki son iş yeriniz, həm də jurnalistlik fəaliyyətinizin zirvə mərhələsi olmuşdur. Sizin rəhbərliyiniz dövründə bu təşkilat dünyanın qabaqcıl teleqraf agentlikləri ilə yarışa biləcək səviyyəyə qalxmışdır. Siz özünüz də ən yüksək mükafatları, cəmiyyətin və dövlətin dərin hörmət-izzətini burada qazanmısınız. 2000-ci ilin mart ayında dövlət başçısının fərmanı ilə "Şöhrət" ordeninə layiq görülmüsünüz. Bununla belə, onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, buradakı 12 illik gərgin fəaliyyətinizin nəticəsi olan şöhrət tacı sağlamlığınızın bahasına başa gəlib... Lakin sualımın canı başqadır. AzərTAc sözündəki sonuncu "c" hərfi hansı mənanı ifadə edir? Bu "tapmacanın" açmasını çoxları bilmək istəyir.

- Bu suala cavab vermək üçün bir qədər dolaydan başlamalıyam. 2000-ci ilin yanvarında Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Dövlət Teleqraf Agentliyinin statusu dəyişdirilərək, Azərbaycan Dövlət Teleqraf Agentliyi adlandırıldı. Ulu öndərin təklifi ilə agentliyin qısaldılmış adı ilk variantında, yəni 1920-ci ildə Xalq Cümhuriyyəti tərəfindən qoyulan adla (Azərbaycan Teleqraf Acansı) uyğunlaşdırıldı. Və beləliklə, AzərTAc sözü leksikonumuza daxil oldu...

- Yaradıcılığınızın müxtəlif mərhələlərində adınızın qarşısına müxtəlif "ayamalar" əlavə olunub: "şirin və dərin yazılar müəllifi", "virtuoz jurnalist", "sərrast redaktə ustası", "sərt və mərd redaktor", "ensiklopedik adam" və sair. Hətta Sizi "rekordsmen qələm sahibi" adlandıranlar da olub. Bu tərifi, yəqin ki, bir kollektivdə uzunmüddətli "stajınıza" və bir mövzuya 20 illik sədaqətinizə görə qazanmısınız... Amma danışığınızdan belə qənaətə gəldim ki, daha bir sahədə "rekord" nəticə əldə etmisiniz...

- 2000-ci ilin sentyabr ayında mən beyin insultu keçirdim. Bir daha sağalacağıma ümid az idi. Lakin ulu öndərimiz Heydər Əliyevin qayğısı və tapşırığı sayəsində Bakının və Moskvanın ən mötəbər tibb mərkəzlərində müalicə olundum, yenidən həyata qayıtdım. Bununla belə, səhhətimin bu vəziyyətində AzərTAc kimi möhtəşəm təşkilata rəhbərlik etməyi özümə rəva bilmədim. 2002-ci ilin oktyabrında təqaüdə çıxdım. Bundan əvvəl, yəni 2002-ci ilin iyun ayında respublika Prezidentinin fərdi təqaüdləri təsis edilərkən mənim də adım həmin siyahıya daxil edilmişdi...

Yeni "rekordum" isə ondan ibarətdir ki, ağır insult xəstəliyi keçirməyimə baxmayaraq, indiyədək (10 il az müddət deyil) yaşayıram. Özü də ağlım, hafizəm, danışığım əvvəlki kimi öz qaydasında. Təkcə yazmaq üçün sağ əlimdə problem var, onu da sol əlimlə əvəz etmişəm, indi "amerikansayağı" sol əlimlə yazıram...

- Bir halda ki səhhətinizin indiki durumundan söz düşdü, mən də Sizə bir "sirr" açmalıyam. Sizin haqqınızda yazmaq, daha doğrusu, jurnalistlik fəaliyyətinizi mümkün qədər dolğun işıqlandırmaq üçün müsahibə janrını seçməyim təsadüfi deyil. Əslində, bu janrın köməyi ilə həm də yaddaşınızın və hafizənizin səviyyəsini, kəsərini yoxlamaq istəyirdim... Siz bu sınaqdan da uğurla çıxdınız. Həyat yolunuzu bütün incəliyinədək elə dəqiq xatırlayırsınız ki, nə vaxtsa beyin iflici keçirdiyinizə şübhə yaranır...

- Sağ olun ki, məni yad etdiniz, dindirib-danışdırdınız. Yaşlı adamın buna ehtiyacı var. Belə insanların istəyini böyük şairimiz Şəhriyarın iki misrası ilə ifadə etmək istəyirəm:

Salam olsun şövkətizə, elizə,

Mənim də bir adım gəlsin dilizə...

- Sizə bundan sonra da uzunömürlülük "rekordu" və aydın zəka arzulayırıq.

Yusif KƏRİMOV,

yazıçı-publisist

Azərbaycan.- 2010.- 30 sentyabr.- S. 6.