Elektron erada şəffaf distant vergi auditi zamanın tələbidir
Bu günlərdə
Avropa İttifaqının Qonşuluq Siyasəti çərçivəsində
"Kompüter əsaslı audit sistemi sahəsində Azərbaycan
Respublikası Vergilər Nazirliyinə dəstəyin göstərilməsi"
Tvinninq layihəsinin təqdimatı keçirildi. Vergilər
Nazirliyinin benefisiarı olduğu bu layihənin
reallaşdırılması Avropa Qonşuluq Siyasəti
çərçivəsində qəbul edilmiş Azərbaycanın
Fəaliyyət Planından irəli gələn öhdəliklərə
əsaslanır və ölkəmizdə vergi auditi sahəsindəki
mövcud inzibatçılığın ən yüksək
beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasını
nəzərdə tutur.
Tvinninq
proqramı Avropa ilə əməkdaşlıq edən ölkələrdə
müasir dövlət idarəetmə elementlərinin tətbiqini
nəzərdə tutan ümumi inzibati əməkdaşlıq
alətidir. Bu kimi layihələr Avropa İttifaqı ilə
qonşu dövlətlərin əməkdaşlıq prosesində
xüsusi yer tutur və qonşuluq siyasətinə cəlb
olunmuş ölkələrin milli qanunvericilik bazasının,
dövlət idarəetmə prinsiplərinin və
praktikasının Avropa İttifaqına üzv ölkələrin
ən yaxşı təcrübəsinə uyğun inkişaf
etdirilməsinə xidmət edir. Azərbaycanda
da bu kimi Tvinniq layihələrin icrasına
başlanmışdır.
"Kompüter əsaslı
audit sistemi sahəsində Azərbaycan Respublikası Vergilər
Nazirliyinə dəstəyin göstərilməsi" Tvinninq
layihəsinin əsas məqsədi audit sahəsində Vergilər
Nazirliyinin texnoloji, metodoloji-analitik, vaxt və insan
resurslarından istifadənin səmərəliyinin
artırılmasından, vergi orqanı əməkdaşlarının
vergi ödəyiciləri ilə kontaktlarını azaltmaqla
vergi ödəyiciləri üçün daha rahat və
şəffaf biznes mühitinin formalaşmasına yardım
göstərməkdən ibarətdir.
E-audit nədir
Avropa
Komissiyası tərəfindən qəbul olunmuş "
Kompüter əsaslı
audit və ya e-audit müəssisələrin e-formatda
aparılan və saxlanılan mühasibat məlumatlarının
emalı və təhlili əsasında qurulur. Ənənəvi
vergi yoxlamalarından fərqli olaraq, e-audit ancaq e-formatda həyata
keçirilən əməliyyatlar üzərində
aparılır.
Əksər
inkişaf etmiş ölkələrin (ABŞ, Avropanın
aparıcı ölkələri və Avstraliya) vergi
orqanlarında e-audit vergi auditi sisteminin özəyini təşkil
edir. Azərbaycanda
da e-auditə keçid üçün artıq lazımi
şərait yaradılıb: vergi ödəyiciləri tərəfindən
Vergilər Nazirliyinə daxil olan gəlir vergisi üzrə bəyannamələrin
70, mənfəət və ƏDV üzrə bəyannamələrin
isə 95-98 faizi e-formatda göndərilir. Xarici
ekspertlərin rəylərinə əsasən, Vergilər
Nazirliyinin bu qısa müddətdə əldə etdiyi nəticələr
çox yüksəkdir. Digər tərəfdən,
Azərbaycanda iri və orta müəssisələrdə
mühasibat sistemləri və əməliyyatlar əsasən
kompüterləşdirilib. Bu, imkan verir ki,
e-audit üzrə mütəxəssislər (e-auditorlar)
böyük həcmdə olan və e-formatda saxlanılan
mühasibat uçotu üzrə məlumatları müəssisədən
elektron daşıyıcılarından alaraq, xüsusi proqram
təminatlarından istifadə etməklə (ACL, İDEA)
onları qısa müddətdə vergidən yayınma riskləri
baxımından təhlil etsinlər. E-auditorlar
müəssisəyə getmədən həmin müəssisənin
e-mühasibat məlumatlarının xüsusi proqram təminatı
və daxili məlumat bazası əsasında vergi orqanında
distant təhlilini həyata keçirirlər. Bu isə vaxt və insan resurslarına qənaət
etməklə yanaşı, səyyar vergi yoxlamalarının
səmərəsini xeyli artırır.
E-audit sistemini
tətbiq etmiş ölkələrdə hər vergi ödəyicisi
mühasibat uçotu ilə bağlı əməliyyatların
aparılmasına, məlumatların e-formatda saxlanmasına və
vergi orqanının tələbi ilə vergi məqsədləri
üçün tələb olunan bütün məlumatların
təqdim edilməsinə görə qanuna əsasən
öhdəlik daşıyır. Xarici ölkələrədə
vergi orqanın tələbi ilə məlumatları
vaxtında təqdim etməmiş vergi ödəyicisinə ciddi
maliyyə sanksiyaları tətbiq olunur və müvafiq hallarda
belə vergi ödəyicilər cinayət məsuliyyətinə
cəlb edilirlər.
E-audit
prosedurlarına gəldikdə, e-auditor əvvəldən vergi
ödəyicisinə tələbnamə göndərir, müəssisənin
e-mühasibat bazasının nüsxəsini e-daşıyıcılarda
alır və xüsusi proqram təminatı vasitəsilə
lazımi e-faylları öz kompüterinə yükləyir. Sonradan
e-auditor müxtəlif üsullardan və daxili məlumat
bazasından istifadə edərək vergi ödəyicisinin məlumatlarının
uyğunsuzluğunu, vergidən yayınma risklərini təhlil
edir.
Qeyd
olunmalıdır ki, proqram təminatının xüsusiyyətlərinə
görə, vergi ödəyicilərindən
alınmış e-mühasibat üzrə kompüter
faylları dəyişdirilə bilməz. Audit bitdikdən
sonra bütün e-fayllar silinir və bununla da vergi ödəyicisinin
məlumatlarının məxfiliyi təmin olunur.
Tvinninq layihəsi çərçivəsində
görüləcək işlər
"Kompüter
əsaslı audit sistemi sahəsində Azərbaycan
Respublikası Vergilər Nazirliyinə dəstəyin göstərilməsi"
Tvinninq layihəsinin icra müddəti 2 ildir. 2010-cu ilin may ayında Avropa
Komissiyasının Azərbaycandakı nümayəndəliyində
Danimarka, Finlandiya, Estoniya, Fransa, Almaniya, Hollandiya və
Litvanın vergi administrasiyalarının nümayəndələrinin
iştirakı ilə keçirilmiş tenderdə Niderland
Krallığının Vergi və Gömrük Administrasiyası
qalib gəlmişdir. Bu il mart ayının
1-dən başlamış bu proses 2013-cü ilin mart ayına
qədər davam edəcək və 6 komponentdən - mərhələdən
ibarətdir.
E-auditin tətbiqi üçün zəruri olan
hüquqi bazanın hazırlanması
Bu komponentin məqsədi
vergi məqsədləri üçün tələb olunan
mühasibat məlumatlarının e-formatda saxlanması və
vergi əməkdaşları tərəfindən həmin məlumatların
əldə edilməsi üçün müvafiq qanunvericilik
bazasının yaradılmasıdır.
E-audit üçün müvafiq proqram təminatının
seçilməsi
Bu mərhələdə
Avropa İttifaqına üzv ölkələrdə e-auditin tətbiqi
ilə bağlı ən yüksək nəticələr
göstərmiş təcrübənin, o cümlədən
hüquqi aspektlərin və e-audit üzrə
ixtisaslaşdırılmış proqram təminatı
paketinin müəyyən edilməsi, Vergilər Nazirliyinə
tövsiyələrin və tələb olunan bütün
texniki parametrlərin verilməsi nəzərdə tutulur.
E-auditin tətbiqi ilə bağlı məlumat
bazasının yaradılması
Bu mərhələdə fəaliyyət
növləri üzrə vergi
fırıldaqçılığının xüsusiyyətlərinin
müəyyən edilməsi və e-auditin proqram təminatına
dəstək vermək məqsədilə risk və statistik təhlilləri
aparmaq üçün Vergilər Nazirliyinin mərkəzi məlumat
bazasındakı məlumatın və əlavə
toplanması tələb olunan məlumat mənbələrinin
müəyyən edilməsi, habelə onlardan istifadə
olunması qaydalarının hazırlanması nəzərdə
tutulur.
E-audit üzrə metodologiyanın hazırlanması və
auditorların treninqinin təşkil edilməsi
Bu komponent çərçivəsində
audit metodologiyasının tərkib və vacib hissəsi olan
müfəssəl e-audit metodologiyası, o cümlədən
bu metodologiyanın iri sahələr üzrə ixtisaslaşdırılmış
praktiki tətbiqi üzrə Treninq Proqramı və materiallar
hazırlanacaq, nazirliyin 10 nəfər vergi auditoru
üçün bir ay ərzində treninqlər keçiriləcək.
Sonradan həmin 10 nəfər mütəxəssis
xarici ekspertlərlə birlikdə nazirliyin digər 50 auditoruna
e-audit sahəsində lazımi biliklərin və vərdişlərin
ötürülməsini təmin edəcəklər.
E-audit sisteminə uyğun olan orta və iri müəssisələr
arasında istifadə edilən e-mühasibat sistemlərinin tətbiqi
praktikasının inkişaf etdirilməsi
E-audit proqram təminatı
e-mühasibat sistemlərinin standartlaşmasını tələb
edir ki, audit məqsədləri üçün elektron məlumatların
alınma vaxtı azalsın və vahid qaydada həyata
keçirilsin.
Eyni zamanda, orta və iri müəssisələrin
e-mühasibat sistemlərinin formatı e-bəyannamələrin
tərtib edilməsi və e-audit sisteminin proqram təminatının
daha tez və asan işlənməsi məqsədilə
bir-birinə uyğun olmalı və bir-birini dəstəkləməlidir.
E-audit sisteminin Azərbaycanda tətbiqi
Bu müddət ərzində
e-auditin tətbiqinə hazır olan bir neçə müəssisədə
ilkin olaraq pilot (sınaq) layihəsinin həyata keçirilməsi
nəzərdə tutulur. Layihə başa çatdıqdan
sonra alınan ilkin nəticələr əsasında e-auditin tətbiqi
praktikası tədricən digər orta və iri müəssisələri
də əhatə edəcək.
"Elektron hökumət"
layihəsinə mühüm töhfə
Elektron audit qarşıdakı illərdə "elektron hökumət" layihəsi çərçivəsində yüksək texnologiyaların tətbiqi prosesinin mühüm tərkib hissəsi olacaqdır. E-audit Tvinninq layihəsinin həyata keçirilməsi nəticəsində vergi yoxlamalarının şəffaflığı və səmərəsi daha az vaxt və insan resursları sərf edilməklə artacaq, audit sahəsində Vergilər Nazirliyinin məlumat bazası, metodiki-texnoloji və insan resursları yüksək beynəlxalq standartlara uyğun inkişaf etdiriləcəkdir. Layihənin reallaşdırılması ölkəmizdə iri və orta müəssisələrin audit yoxlamaları proseslərinin təkmilləşdirilməsinə, elektron bəyannamələrin tətbiqi ilə yanaşı, müəssisələrdə mühasibat uçotunun da beynəlxalq standartlara uyğun, elektron formatda aparılmasına və elekron auditin geniş tətbiqinə imkan yaradacaqdır.
Tvinninq layihəsinin reallaşdırılması nəticəsində Azərbaycan MDB məkanında müasir elektron audit sistemini tətbiq etmiş ilk ölkə olacaq.
"Kompüter əsaslı audit sistemi sahəsində Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinə dəstəyin göstərilməsi" Tvinninq layihəsi institusional quruculuq sahəsində ölkəmizin Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlığının daha bir nümunəsidir.
Asəf ƏSƏDOV,
E-audit layihəsinin rəhbəri,
vergilər nazirinin müşaviri
Azərbaycan.- 2011.-27 aprel.- S. 7.