Düşünülmüş,
sürətli və davamlı inkişaf
"Neft Fondunun yaradılması neft strategiyamızın
vacib elementlərindən biri olmuşdur. Neftin
satışından gəlirlər əldə etməyə
başladıqdan dərhal sonra Neft Fondu təsis edilmişdir.
Fond çox müasir və şəffaf
quruluşa malikdir və onun fəaliyyəti və gəlirləri
haqqında məlumatlar müntəzəm olaraq dərc edilir.
Bu, çox vacib bir məsələdir, belə
ki, uğur qazanmaq, ölkəni inkişaf etdirmək və gəlirlərdən
lazımi qaydada istifadə etmək üçün maksimum dərəcədə
şəffaflığın təmin edilməsi zəruridir."
İlham ƏLİYEV
Neft gəlirləri xalqın
rifahına xidmət edir
Dünya təcrübəsi göstərir ki, neft və
qazla zəngin ölkələrin heç də hamısı
bu ehtiyatları səmərəli istifadəyə və
inkişafa yönəltmək iqtidarında deyil. Bu səbəbdən
təsadüfi deyil ki, enerji ehtiyatları ilə zəngin
ölkələrin bu resurslardan istifadə səmərəliliyi
üzrə əmsalı fərqli göstəricilərə
malikdir. Ölkəmizdə bu sahədə
həyata keçirilən siyasət isə Azərbaycanı
enerji resurslarının realizasiyası nəticəsində əldə
olunan gəlirlərin istifadə səmərəliliyi
baxımından birincilər sırasına
çıxarıb. Bunun nəticəsidir ki, ölkənin
sosial-iqtisadi tərəqqi göstəriciləri daim dinamik
xarakter alıb, Azərbaycan modern inkişaf yoluna
çıxıb, müasir tələblərə cavab verən
iqtisadiyyat qurub, infrastruktur formalaşdırıb, iqtisadi sahədə
keçid dövrünü başa vurub, strateji valyuta
ehtiyatlarının həcmini ildən-ilə artırıb və
bu qəbildən olan digər möhtəşəm nailiyyətlərə
imza atıb.
Bütün bunlar ölkəni neft və qaz
satışından əldə olunan milyardlarla dollar vəsaitin
düzgün və effektiv şəkildə
toplanmasının istifadəsinin real göstəricisi kimi
çıxış edir. Təbii ki, neft yataqlarının
xarici şirkətlərlə birgə işlənməsindən
əldə edilən mənfəət, neftin
satışından daxil olan vəsaitlərin səmərəli
idarə olunması, həmin vəsaitlərin prioritet sahələrin
inkişafına və sosial-iqtisadi baxımdan mühüm əhəmiyyət
kəsb edən layihələrin həyata keçirilməsinə
yönəldilməsinin təmin edilməsi baxımından
ümummilli lider Heydər Əliyevin müvafiq fərmanı
ilə yaradılan Dövlət Neft Fonduna xüsusi toxunmaq
lazım gəlir.
Azərbaycanın
ən böyük sərvəti olan neftin xalqa, özü də
təkcə indiki nəslə deyil, həm də gələcək
nəsillərə mənsubluğunu bildirən ümummilli
lider tarixi qərar qəbul edərək 29 dekabr 1999-cu ildə
"Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun
yaradılması haqqında" fərman verdi. Fondun
yaranmasından əvvəl bir qrup məsul şəxs xarici
ölkələrə ezam edilərək dünyada fəaliyyət
göstərən buna bənzər neft fondlarının
işi ilə tanış oldu. Əsas məqsəd
Neft Fondunun yaradılması zamanı ən qabaqcıl və
mütərəqqi hesab olunan dünya təcrübəsinin Azərbaycanda
tətbiqinə nail olmaq idi. Bu sahədə
görülən işlər ona gətirib
çıxardı ki, artıq Dövlət Neft Fondunun təcrübəsi
dünya miqyasında öyrənilir və bu sahədə əldə
edilmiş nailiyyətlər başqa ölkələr
üçün örnək kimi göstərilir. Sözügedən Fondun yaradılması fəlsəfəsinin
əsasını isə neft sərvətlərinin nəsillər
arasında ədalətli bölüşdürülməsinin
təmin edilməsi təşkil edirdi ki, artıq Azərbaycan
bu istiqamətdə olduqca böyük uğurlar əldə
edib. Belə ki, Neft Fondu bu gün neft
sazişlərinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar
əldə edilən gəlirlərin toplanması və səmərəli
idarə edilməsinin ən effektiv mexanizminə çevrilib.
Ulu öndərin neft strategiyasının ayrılmaz hissəsi
olan Dövlət Neft Fondu yaradılarkən onun aktivlərinin
həcmi cəmi 271 milyon ABŞ dollarına bərabər idi. Lakin sonradan həyata
keçirilən düzgün siyasət nəticəsində
Fondun aktivlərinin həcmi ildən-ilə artaraq, 2008-ci ildə
ilk dəfə olaraq 10 milyard ABŞ dollarına, 2010-cu ilin
yekunlarına görə 22 milyard 766,8 milyon ABŞ dollarına
çatdı. 2007-2010-cu illər ərzində
Neft Fondunun aktivləri təxminən 10 dəfə artıb.
Proqnozlara görə növbəti 5 il ərzində
Neft Fondunun aktivlərinin 50 milyard ABŞ dollarına qədər
artması istisna olunmur.
Dövlət Neft Fondunun qarşısında qoyulan əsas
məqsədlərdən biri neft gəlirlərinin səmərəli
idarə edilməsindən əlavə gəlirlərin əldə
olunmasıdır. 2010-cu ilin oktyabr ayının 1-nə
Fondun yaradılmasından həmin günə kimi Neft Fondunun
idarəetmədən toplam gəlirləri ilk dəfə
olaraq 1 milyard ABŞ dollarını keçib. Bu, qazanılmış ilk 1 milyard, təbii
resurslardan əldə edilmiş və toplanılmış vəsaitlərin
artıq kifayət qədər əhəmiyyətli, müstəqil
və ən vacibi daimi gəlir mənbəyinə çevriləcəyinə
əminlik yaradır.
Ümumiyyətlə,
bu qurumun yaradılması dövlətin neft-qaz
ehtiyatlarının işlənməsindən əldə edilən
gəlirlərin istifadəsində israfçılığa,
əyintilərə səbəb ola biləcək
halların qarşısının alınması, eləcə
də şəffaflığın tam təmin edilməsi istəyi
ilə əlaqədardır. Fondun fəaliyyətinin
başlıca məramını neft və qaz hasilatından əldə
olunan maliyyə vəsaitlərinin indiki və gələcək
nəsillərin mənafeyi naminə səmərəli idarə
edilməsi təşkil edir.
Neft və qaz gəlirlərinin
mükəmməl idarəçiliyinə xidmət edən
strategiya
Neft
Fondunun fəaliyyəti neft və qazın kəşfiyyatı
və işlənməsi sahəsində bağlanmış
sazişlərin həyata keçirilməsindən, Fondun
öz fəaliyyətindən əldə olunan vəsaitin
toplanması, səmərəli idarə edilməsi vasitəsi
ilə ölkə qarşısındakı
aşağıdakı mühüm vəzifələrin həllinə
yönəlib:
- birincisi, böyük həcmdə daxil olan
xarici valyuta gəlirləri şəraitində ölkədə
makroiqtisadi sabitliyin qorunması və maliyyə-vergi
intizamının təmin edilməsi, eyni zamanda, neft gəlirlərindən
asılılığın azaldılması və qeyri-neft
sektorunun inkişafının təmin edilməsi;
- ikincisi, neft və qazın bərpa edilməyən
təbii ehtiyat olduğunu nəzərə alaraq, onlardan əldə
edilən gəlirin nəsillər arasında bərabər
bölüşdürülməsi və gələcək nəsillər
üçün ehtiyat vəsaitinin toplanması;
- üçüncüsü, ölkəmizin
sosial-iqtisadi tərəqqisi ilə əlaqədar mühüm
ümummilli layihələrin maliyyələşdirilməsi.
Bütün
bunlara nail olmaq üçün isə ölkəmizdə neft
və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə
uzunmüddətli strategiya qəbul edilib. Prezident İlham Əliyevin
27 sentyabr 2004-cü il tarixli fərmanı
ilə təsdiq edilən həmin strategiya 2005-2025-ci illəri
əhatə edir və bu müddət ərzində həmin gəlirlərdən
istifadənin əsas prinsiplərini və ortamüddətli xərclər
siyasətini müəyyənləşdirir. Bununla
yanaşı, strategiya neftin və qazın
satışından Dövlət Neft Fondunda, eləcə də
dövlət büdcəsində toplanan gəlirlərin idarə
edilməsini nəzərdə tutur. Dörd
əsas hissədən ibarət olan strategiyanın birinci olaraq
neft və qaz gəlirlərinin uzunmüddətli dövr
üçün proqnozlaşdırılmasını
özündə ehtiva edir. Uzunmüddətli
dövr üçün Azərbaycanın neft və qaz gəlirlərinin
həcmi ölkənin təsdiq olunmuş neft və qaz
ehtiyatlarının ehtimal olunan qiymətləri əsasında
müəyyən edilir. Neft və qaz
ehtiyatlarının həcmi "Azəri-Çıraq-Günəşli",
"Şahdəniz" yataqlarından, hasilatın pay
bölgüsü sazişlərində nəzərdə
tutulmuş digər yataqlardan, eləcə də Azərbaycan
Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin və onun təsisçiliyi
ilə yaradılmış müştərək müəssisələrin
istismarında olan yataqlardan gözlənilən neft və qaz
ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi əsasında təyin
olunur. Strategiyaya uyğun olaraq yeni yataqlar kəşf
edildikcə, Azərbaycanın neft və qaz
ehtiyatlarının həcmi ilə bağlı proqnozlar dəqiqləşdirilir.
Burada digər bir mühüm cəhət isə ondan
ibarətdir ki, neftin və qazın qiyməti pessimist variantda,
yəni baza variantında nəzərdə tutulduğundan
aşağı qiymətlə proqnozlaşdırılır. Baza
variantı neftin və qazın müvafiq dövr
üçün proqnozlaşdırılan qiymətidir. Azərbaycan isə neftin və qazın baza
variantında nəzərdə tutulduğundan aşağı
qiymətlə proqnozlaşdırmaqla faktiki olaraq nəzərdə
tutulan gəlirin əldə olunması ehtimalını
reallığa əhəmiyyətli dərəcədə
yaxınlaşdırır.
Strategiyada
neft və qaz gəlirlərinin mənbələri
aşağıdakı kimi xarakterizə olunur:
1.
Hasilatın pay bölgüsü sazişlərinə
uyğun olaraq Azərbaycanın payına düşən mənfəət
nefti və Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər gəlir
mənbələri;
2.
Hasilatın pay bölgüsü sazişlərinə
əsasən sərmayəçilər tərəfindən
dövlət büdcəsinə ödənilən mənfəət
vergisi;
3. Azərbaycan
Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin neftin və
qazın hasilatı ilə bağlı vergi ödənişləri
və dövlət büdcəsinə digər ödənişlər;
4. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin
təsisçisi olduğu neft və qaz hasilatı ilə məşğul
olan müştərək müəssisələrin dövlət
büdcəsinə vergi ödənişləri.
Strategiyada digər önəmli bir məsələ neft
və qaz gəlirlərindən uzunmüddətli istifadə
prinsiplərinin dəqiq ifadə olunmasıdır. Buna əsasən,
ilk olaraq uzunmüddətli dövr üçün neft və
qaz gəlirləri hesabına xərclərin
proqnozlaşdırılması zamanı dəyişməz
real xərclər prinsipi əsas götürülür və
bu strategiyanın əhatə etdiyi dövr ərzində nəzərdə
tutulan xərclər üçün illik limit müəyyən
edilir. Bununla yanaşı, neft və qaz gəlirlərinin
uzunmüddətli istifadə prinsipləri
aşağıdakı məqamları əhatə edir:
- neft və qaz gəlirlərindən daxilolmalar
zirvə səviyyəsinə çatdıqda onların 25
faizdən az olmayan hissəsi yığıma yönəldilir;
- neft və qaz gəlirlərinin qəbul
edilmiş xərcləmə qaydaları neft və qaz gəlirlərinin
idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiyanın
əhatə etdiyi dövr ərzində dəyişməz
qalır və bu zaman dəyişməz real xərclər
prinsipi əsasında proqnozlaşdırılan xərclər
limitinə riayət olunur;
- ortamüddətli dövr ərzində xərclərin
həcmi uzunmüddətli dövr üçün müəyyən
edilmiş limitlər nəzərə alınmaqla, qeyri-neft kəsiri
(neft sektoru nəzərə alınmadan ölkənin icmal
büdcəsinin gəlirləri və xərcləri
arasında fərq) əsasında müəyyən edilir.
Növbəti ilin xərcləri ilə əvvəlki ilin xərcləri
arasında kəskin artıb-azalmalar arzuolunmaz hesab edilir və
qeyri-neft kəsirinin kəskin dəyişməsinə yol
verilmir;
- investisiya yönümlü xərclər hər
il üçün tərtib olunan ortamüddətli Dövlət
İnvestisiya Proqramı çərçivəsində həyata
keçirilir.
Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması və
xərclənməsi üzrə ortamüddətli siyasətə
gəlincə, strategiyada bununla bağlı qeyd olunur ki,
ortamüddətli dövr ərzində real xərclərin həcmi
uzunmüddətli dövr üçün nəzərdə
tutulmuş limitdən kənarlaşa bilər. Bu, qeyri-neft
sektorunun inkişafını sürətləndirməklə
bərabər, ayrı-ayrı dövrlərdə inflyasiyanın
artımına səbəb olsa da, illik real xərclər
müəyyən edilmiş qeyri-neft kəsirinin limitini nəzərə
almalıdır. Real xərclərin və
qeyri-neft kəsirinin illik həcmi uzunmüddətli dövr
üçün nəzərdə tutulmuş limitə
uyğun olaraq müəyyən edilir. Qeyri-neft
kəsirinin həcmi dəyişdikdə bu dəyişikliyi zəruri
edən konkret səbəblər göstərilir.
Sözügedən strategiyada neft və qaz gəlirlərindən
istifadənin əsas istiqamətləri də müəyyən
olunub. Neft və
qaz gəlirlərinin istifadə strategiyası makroiqtisadi
sabitliyin qorunub saxlanılması əsasında
aşağıdakı əsas istiqamətləri əhatə
edir:
- iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun, regionların,
kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı;
- infrastruktur sahələrin genişmiqyaslı
inkişafı;
- yoxsulluğun azaldılması üzrə tədbirlərin
həyata keçirilməsi və digər sosial problemlərin
həlli;
- iqtisadiyyatın intellektual və texnologiya
bazasının səviyyəsinin yüksəldilməsinin
stimullaşdırılması;
-
"insan kapitalı"nın
inkişafı (yüksək ixtisaslı kadrların
hazırlanması (o cümlədən xarici ölkələrdə),
kadrların professionallıq səviyyəsinin
artırılması);
- ölkənin müdafiə qabiliyyətinin
gücləndirilməsi;
- azad edilmiş ərazilərin yenidən
qurulması və məcburi köçkünlərin
doğma yurdlarına qaytarılması ilə bağlı tədbirlərin
həyata keçirilməsi.
Bütün bunlardan aydın görünür ki, ölkəmizdə
neft-qaz gəlirlərinin idarə olunması kifayət qədər
dəqiq mexanizm və istiqamət üzrə həyata
keçirilməkdədir. Bu da son nəticədə
neft-qaz gəlirlərindən istifadədə səmərəlilik
göstəricisini xeyli dərəcədə artırır və
bu gəlirlərin bilavasitə ölkənin inkişafına
yönəldilməsində müstəsna rol oynayır.
Şəffaflıq üzrə lider
ölkə
Dövlət Neft Fondunun beynəlxalq əlaqələr
sahəsində fəaliyyət istiqaməti də ildən-ilə
genişlənir. Bu gün Fond dünyanın bir çox
maliyyə qurumları, bankları və beynəlxalq təşkilatları
ilə sıx əməkdaşlıq edir. Ümumiyyətlə
isə, Neft Fondunun beynəlxalq münasibətlərinin
inkişaf istiqamətləri aşağıdakı kimidir:
- beynəlxalq maliyyə təşkilatları ilə
münasibətlərin genişləndirilməsi istiqamətində
əməkdaşlıq;
- təcrübənin tətbiqi, təhsil və
mübadilə sahəsində beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq;
- işgüzar münasibətlərin və əlaqələrin
qurulması, mövcud əməkdaşlığın
genişləndirilməsi.
Dövlət Neft Fondunun valyuta aktivlərinin həcminin
durmadan artması şəraitində Fondun maliyyə fəaliyyəti,
o cümlədən strateji əhəmiyyətli layihələrin
maliyyələşdirilməsində rolu artdıqca beynəlxalq
maliyyə təşkilatlarının Neft Fonduna diqqəti və
marağı daha da artır. Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının,
o cümlədən Beynəlxalq Valyuta Fondunun və Dünya
Bankının ekspertləri Neft Fonduna mütəmadi səfərlər
edir, Neft Fondunun valyuta ehtiyatlarının artımı
dinamikası, ölkənin maliyyə sisteminin inkişaf
etdirilməsi və makroiqtisadi tənzimləmə siyasətində
Dövlət Neft Fondunun yeri və mövqeyi, habelə
müasir iqtisadi tənzimləmə və maliyyə mexanizmlərinin
tətbiqi imkanları, Fondun investisiya siyasəti barədə
fikir mübadilələri aparılır.
Dövlət Neft Fondunun fəaliyyətini tənzimləyən
mükəmməl qanunvericilik bazası mövcuddur. 2000-ci ildə Fondun Əsasnaməsi
təsdiq olunduqdan sonra növbəti ildə Azərbaycan
Prezidentinin müvafiq fərmanı ilə "Azərbaycan
Respublikası Dövlət Neft Fondunun valyuta vəsaitlərinin
saxlanılması, yerləşdirilməsi və idarə edilməsi
haqqında Qaydalar" və dövlət
başçısının digər fərmanı ilə
"Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun illik gəlir
və xərcləri proqramının (büdcəsinin) tərtibi
və icrası Qaydaları" təsdiq edilib. Prezident
İlham Əliyevin 27 sentyabr 2004-cü il
tarixli fərmanı ilə təsdiq edilən neft və qaz gəlirlərinin
idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya
2005-2025-ci illər ərzində Fonda cəmləşən vəsaitlərin
idarə qaydalarını özündə ehtiva edir. Neft Fondu öz fəaliyyətini məhz qeyd edilən
hüquqi sənədlər əsasında həyata
keçirir.
Qabaqcıl təcrübənin tətbiqi, təhsil və
mübadilə üzrə əməkdaşlıq Neft Fondunun
beynəlxalq münasibətlərinin inkişafında
xüsusi yer tutur. Neft Fondu yaradılandan bəri Fondun
normativ-qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi,
neft gəlirlərinin makroiqtisadi dinamikaya təsirinin qiymətləndirilməsi
metodikasının tətbiqi üzrə beynəlxalq təcrübə
daim öyrənilir və bu sahədə qabaqcıl, müasir
iqtisadi mexanizmlərin tətbiqi mühüm önəm
daşıyır.
Dövlət
Neft Fondunun fəaliyyəti, xüsusilə Azərbaycanda həyata
keçirilən Mineral Ehtiyatların Hasilatı ilə Məşğul
olan Sənaye Sahələrində Şəffaflıq Təşəbbüsünün
nəticələri beynəlxalq miqyasda tanınmış
qeyri-hökumət təşkilatlarının daim maraq dairəsində
olduğu üçün bu təşkilatlarla əməkdaşlığın
qurulması istiqamətində də iş görülüb,
bir çox beynəlxalq miqyasda tanınmış qeyri-hökumət
təşkilatları ilə mütəmadi görüşlər
keçirilir, onları maraqlandıran məsələlər ətrafında
fikir mübadilələri aparılır.
Neft Fondu Mineral Ehtiyatların Hasilatı ilə Məşğul
olan Sənaye Sahələrində Şəffaflıq Təşəbbüsünün
(MHŞT) Azərbaycanda tətbiqi prosesində fəal
iştirak edir.
Böyük Britaniyanın sabiq Baş naziri Toni
Bleyerin bu təşəbbüsünə Azərbaycan
2003-cü ildən qoşulub. Neft Fondunun
icraçı direktoru Azərbaycan hökumətinin 2003-cü
ilin noyabr ayında yaratdığı MHŞT üzrə
Hökumət Komissiyasının sədridir. MHŞT-nin
Azərbaycanda tətbiqi mexanizmi MHŞT tərəfləri -
MHŞT üzrə Hökumət Komissiyası, Azərbaycanda
hasilat sənayesində fəaliyyət göstərən yerli
və xarici şirkətlər, Mədən Sənayesində
Şəffaflığın Artırılması üzrə
QHT Koalisiyası tərəfindən hazırlanıb və bu
mexanizmə uyğun olaraq Azərbaycan hökuməti müntəzəm
olaraq Təşəbbüs üzrə hesabatlarını
açıqlayır. Azərbaycan 2005-ci il
martın 15-də MHŞT üzrə dünyada ilk hesabatı
açıqlayan ölkədir.
2006-cı
il oktyabrın 14-16-da Norveçin
paytaxtı Oslo şəhərində keçirilmiş
MHŞT üzrə 3-cü beynəlxalq konfransda Şəffaflıq
Təşəbbüsünə beynəlxalq dəstəyin təmin
olunması və Təşəbbüsün fəaliyyətinin
koordinasiya edilməsi məqsədilə İdarə Heyətinin
yaradılması qərara alınıb. Azərbaycan
Təşəbbüsün həyata keçirilməsində
lider ölkə kimi İdarə Heyətinə üzv qəbul
olunub. 2007-ci ilin mayında Neft Fondu
MHŞT-nin tətbiqinə görə "BMT-nin Dövlət
Qulluğu Mükafatı" ilə təltif edilib. Dövlət idarəçiliyi sahəsində ən
nüfuzlu mükafat hesab olunan "BMT-nin Dövlət
Qulluğu Mükafatı" dünyanın müxtəlif
ölkələrində dövlət qurumlarının həmin
ölkələrin inkişafına verdiyi töhfənin və
əldə etdikləri uğurların qiymətləndirilməsi
məqsədilə BMT tərəfindən 2003-cü ildə təsis
olunub. Neft Fondu Şərqi Avropa və MDB ölkələrinin
dövlət təşkilatları arasında "BMT-nin
Dövlət Qulluğu Mükafatı"na
layiq görülən birinci dövlət qurumudur. 2007-ci il üçün "BMT-nin Dövlət
Qulluğu Mükafatı" uğrunda mübarizəyə
200-ə yaxın ölkə qoşulub, lakin bir neçə mərhələdən
sonra yalnız 14 ölkə bu mükafatı qazanmağa
müvəffəq olub. 2008-ci il
sentyabrın 11-də Azərbaycan hökuməti tərəfindən
təqdim edilmiş MHŞT-ni dəstəkləyən qətnamə
layihəsi BMT-nin Baş Assambleyasında konsensusla qəbul
edilib.
2009-cu
ilin fevralında Qətərin paytaxtı Doha şəhərində
keçirilmiş MHŞT üzrə 4-cü beynəlxalq
konfransda Azərbaycanda mədən hasilatı ilə məşğul
olan şirkətlərin hökumətə ödənişləri
və hökumətin şirkətlərdən daxilolmaları
barədə məlumatların müntəzəm olaraq auditdən
keçərək ictimaiyyətə
açıqlandığı və dərc edildiyi, Azərbaycanın
MHŞT-yə qoşulan ölkələr tərəfindən
MHŞT prinsip və meyarlarının tam tətbiq edildiyini təsdiqləyən
qiymətləndirmə prosesindən keçən ilk ölkə
olduğu nəzərə alınaraq MHŞT üzrə Beynəlxalq
İdarə Heyəti tərəfindən Azərbaycanın
MHŞT-nin tamhüquqlu üzvü statusu təsdiq edilib. Bununla
da Azərbaycan MHŞT-ni tətbiq edən
və namizəd statusu almış ölkələr
arasında tamhüquqlu üzv statusunu almış ilk ölkə
olub. Konfransda Azərbaycana MHŞT prinsip və
meyarlarına tam cavab verən ölkə olması və
MHŞT-nin tətbiqi sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə
görə "2009-cu il MHŞT mükafatı" təqdim
edilib. Azərbaycan mədən sənayesində
şəffaflıq nümunəsinin əsasını qoyan
ölkələrdən biri kimi qəbul olunduğundan onun təcrübəsinin
geniş yayılmasının vacibliyi də qeyd olunur. 2010-cu ilin yekunlarına əsasən, Azərbaycan
Şəffaflıq Təşəbbüsündə lider
ölkə olaraq qalır və bu təşəbbüsün
beynəlxalq səviyyədə idarə edilməsində fəal
iştirak edir. Təşəbbüsdə
iştirak edən 30-dan çox ölkədən 2010-cu ilin
sonuna yalnız 6-sı tamhüquqlu üzv statusuna malik olub və
bunlardan birincisi məhz Azərbaycandır.
2009-cu ilin sonlarında şəffaflıq göstəricisinə
görə Dövlət Neft Fondu "Linaburq-Meduel Şəffaflıq
İndeksi" cədvəlində də yüksək yer
tutub. Reytinq cədvəli "Linaburq-Meduel Şəffaflıq
İndeksi" Suveren Fondlar İnstitutunun təsisçiləri
Karl Linaburq və Maykl Meduel tərəfindən
hazırlanıb. Bu indeks Suveren Fondların
şəffaflığın təmin edilməsi sahəsində
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi metodu olub 10
meyardan ibarətdir və hər meyar 1 ballıq şkala ilə
qiymətləndirilib. Dövlət Neft Fondu
10 balla 45 suveren fond arasında səkkiz ölkənin suveren
fondları ilə birgə birinci yerdə qərarlaşıb.
Reytinq cədvəlinin ilk pilləsində Dövlət Neft
Fondu ilə yanaşı, İrlandiya (NPRF), ABŞ (Alyaska),
Norveç (GPF) və Yeni Zelandiya kimi ölkələrin
suveren fondları qərarlaşıb. ABŞ-ın Peterson adına Beynəlxalq İqtisad İnstitutunun
2009-cu ildə tərtib etdiyi reytinq cədvəlində ilk
onluqda yer alanlardan biri məhz Dövlət Neft Fondu oldu.
2010-cu
ilin sentyabrında açıqlanmış "Revenue
Watch" İnstitutunun "Transparency İnternational" təşkilatı
ilə birgə dərc etdiyi təbii resursların idarə
edilməsində şəffaflıq indeksinə dair
hesabatında 41 ölkə sırasında Azərbaycanın
9-cu yerdə qərarlaşması isə onu deməyə əsas
verir ki, Azərbaycanda neft gəlirlərinin idarə edilməsi
ilə bağlı həyata keçirilən siyasət hətta
qeyri-obyektiv yanaşmaları olan beynəlxalq qurumları da
çıxılmaz vəziyyətdə qoyur və ölkəmizin
bu sahədə nailiyyətlərini qəbul etməyə məcbur
edir. Göstərilən hesabatda Azərbaycan təbii resurslar
fondları bölümünə və Mədən
Hasilatı Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsünün
həyata keçirilməsi bölümünə görə
maksimal, yəni 100 bal əldə edib. Artıq Neft Fondu institusional cəhətdən
formalaşmaqla bərabər, ölkə daxilində və eləcə
də beynəlxalq səviyyədə tanınmış və
vəsaitlərin idarə edilməsi və şəffaflığın
təmin edilməsi baxımından digər dövlətlərlə
öz təcrübəsini bölüşməyə qadir
olan bir quruma çevrilib.
Tərəqqiyə xidmət edən
layihələrin etibarlı maliyyəçisi
Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 29 dekabr 2000-ci il
tarixli fərmanı ilə təsdiq edilən Fondun Əsasnaməsinə
uyğun olaraq Fondun digər məqsədi Azərbaycanda
mühüm infrastruktur və sosialyönümlü layihələrin
maliyyələşdirilməsinin təmin edilməsidir. Ölkə iqtisadiyyatına daxili mənbələr
hesabına investisiyaların həyata keçirilməsində
Neft Fondu mühüm rola malikdir. 2001-2010-cu illər ərzində
Fonddan ümumilikdə 2,3 milyard manat vəsait
ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisi naminə ən
mühüm ümummilli problemlərin həllinə və
strateji əhəmiyyətli infrastruktur obyektlərin inşa və
rekonstruksiya edilməsi üzrə layihələrin maliyyələşdirilməsinə
yönəldilib. Eyni zamanda, hesabat dövründə
Fondun 14 milyard manat vəsaiti dövlət büdcəsinə
transfer edilib ki, bu vəsait hesabına dövlət investisiya
proqramları həyata keçirilib.
Ulu öndərin sərəncamı ilə Dövlət
Neft Fondundan ilk ayrılmış vəsait ən ağır
sosial vəziyyətdə olan soydaşlarımıza,
qaçqın və məcburi köçkünlərin
sosial-məişət şəraitinin
yaxşılaşdırılmasına yönəldilib. Prezident İlham Əliyevin
tapşırığına uyğun olaraq cəmi 3 il ərzində Azərbaycanda mövcud
olmuş bütün çadır düşərgələri
ləğv edilib. Neft Fondundan maliyyələşən
digər layihə - "Dəmir İpək Yolu" adlanan
Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşası Azərbaycanın
tranzit potensialının genişlənməsini təmin edən
əsas amillər sırasında yer alır. Bakının su təchizatı ilə bağlı
problemlərinin əsaslı şəkildə həllini təmin
edən Oğuz-Qəbələ zonasından Bakı şəhərinə
su kəmərinin çəkilməsi və Samur-Abşeron
suvarma sisteminin yenidən qurulması da Dövlət Neft
Fondundan maliyyələşən layihələr sırasında
yer alıb.
Azərbaycanlı gənclərin respublikamızdan kənarda
təhsil almağa göndərilməsi artıq bir ənənəyə
çevrilib.
Ümummilli lider tərəfindən əsası
qoyulan bu ənənə Prezident İlham Əliyev tərəfindən
uğurla davam etdirilir və bu zaman Neft Fondunun vəsaitlərindən
istifadə edilir. Sözügedən sahədə
həyata keçirilən proqramın ilk növbədə
Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına maliyyələşdirilməsi
"qara qızıl"ın insan kapitalına çevrilməsi"
ideyasının reallaşmasına doğru atılmış
strateji bir addımdır.
Bu gün ulu öndərin milli neft strategiyasının
uğurla reallaşması sayəsində xalqımız Neft
Fondunun aktivlərinin artımının şahididir. Neft Fondunun vəsaitinin
artması Azərbaycanın maliyyə potensialının və
bütünlüklə ölkənin iqtisadi qüdrətinin
artması deməkdir. Bu vəsaitlərin həm
bugünkü nəsillər üçün istifadə
olunması, həm də gələcək nəsillər
üçün qorunub saxlanması Prezident İlham Əliyevin
iqtisadi siyasətinin əsas prinsipidir.
2010-cu il ərzində
Neft Fondunun büdcə gəlirləri 13 milyard 88,5 milyon manat,
büdcə xərcləri isə 6 milyard 386,5 milyon manat təşkil
edib. Fondun 2010-cu il büdcəsinin gəlir hissəsi 144,9 faiz, xərc hissəsi isə 99,4 faiz yerinə
yetirilib.
2010-cu ildə
Dövlət Neft Fondunun neft və qaz sazişlərinin həyata
keçirilməsi ilə bağlı gəlirləri 12 milyard
932,6 milyon manat, o cümlədən mənfəət neftinin və
qazın satışından 12 milyard 761,1 milyon manat, Heydər
Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas İxrac Boru Kəməri
layihəsi üzrə dividendlərdən 158,7 milyon manat,
tranzit gəlirləri 8,3 milyon manat, akrhesabı ödənişlər
1,2 milyon manat, xarici sərmayəçilər tərəfindən
təhvil verilmiş aktivlərdən 1,7 milyon manat, bonus ödənişləri
1,6 milyon manat təşkil edib.
Hesabat dövründə Neft Fondunun vəsaitlərinin
idarə olunmasından əldə olunan gəlir 155, 9 milyon manata
bərabər olub. Neft Fondunun 2010-cu il büdcəsinin
icrası çərçivəsində 5 milyard 915 milyon
manat vəsait dövlət büdcəsinə transfer edilib.
Qaçqın və məcburi köçkün ailələrinin
məskunlaşdırılması və sosial-məişət
vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə
tədbirlərin həyata keçirilməsinə 104,9 milyon
manat, Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması və
Oğuz-Qəbələ zonasından Bakı şəhərinə
su kəmərinin çəkilişi layihələrinin maliyyələşdirilməsi
məqsədilə isə müvafiq olaraq 131 milyon manat və
199,6 milyon manat vəsait ayrılıb. "2007-2015-ci illərdə
Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili
üzrə Dövlət Proqramı"nın maliyyələşdirilməsinə
Neft Fondundan 9,6 milyon manat vəsait
ayrılıb. 12,4 milyon manat
"Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu" layihəsinin maliyyələşdirilməsinə
yönəldilib. 2010-cu il ərzində
Neft Fondunun idarə edilməsi ilə bağlı xərcləri
14 milyon manat olub. Valyuta məzənnələrinin dəyişməsindən
yaranan fərq ilə bağlı Fondun büdcədənkənar
xərcləri 502,7 milyon manat təşkil
edib. 2011-ci il yanvarın 1-nə Fondun aktivləri 2010-cu ilin əvvəlinə
(14 milyard 900,4 milyon ABŞ dolları) nisbətən 52,8 faiz
artaraq 22 milyard 766,8 milyon ABŞ dollarına bərabər olub.
Bütün bunlar bir daha Azərbaycanın
neft-qaz gəlirləri və onların idarə edilməsində
nə dərəcədə düzgün və açıq
siyasət yeritdiyini əyani şəkildə nümayiş
etdirir.
2009-cu ilin sonunda Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə təməli qoyulmuş Dövlət Neft Fondunun yeni inzibati binasının tikintisi isə Fondun daha sürətlə inkişaf etməsinə xidmət edən əsas faktorlardan sayılır. Təməlqoyma mərasimində çıxışı zamanı Neft Fondunun fəaliyyətində Prezident İlham Əliyevin şəffaflıq məsələsini yenidən xüsusi vurğulaması və bu sahədə nailiyyətlərə verdiyi yüksək qiymət - "Azərbaycanda böyük həcmdə vəsaitin idarə edilməsində şəffaflıq təmin edildi" sözləri dövlət başçısının bu məsələyə qəti mövqeyini bir daha nümayiş etdirdi. Məhz bu mövqeyin nəticəsidir ki, Azərbaycanın təbii sərvətlərinin idarə edilməsində şəffaflığın artırılması istiqamətindəki təşəbbüslər bu gün ölkə ictimaiyyəti və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.
(Ardı var)
Azərbaycan.- 2011.-4 avqust.- S. 2.