"Əsrin müqaviləsi"nin kulminasiyası

6 il əvvəl "Azəri" yatağından ilkin neft alındı

2005-ci il fevralın 18-də ölkə Prezidenti İlham Əliyev Xəzərdə, Bakıdan təxminən 100 kilometr şərqdə yerləşən "Mərkəzi Azəri" platformasında neft hasilatına başlanmasına həsr olunmuş təntənəli mərasimdə iştirak etdi. "Mərkəzi Azəri"dən hasil edilən neft "Azəri" yatağının ilk nefti idi.

Bu yatağın işlənməsi "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) layihəsinin mühüm və ən böyük tərkib hissəsidir. AÇG-dəki digər yataqlarda olduğu kimi, "Azəri"də də ARDNŞ ilə bp (Böyük Britaniya), "Şevron" (ABŞ), "İnpeks" (Yaponiya), "Statoyl" (Norveç), "EksonMobil" (ABŞ), TPAO (Türkiyə), "İtoçu" (Yaponiya), "Hess" (ABŞ) şirkətləri tərəfdaşlıq edirlər. Əməliyyatçı olan bp-nin mütəxəssislərinin sözlərinə görə, "Azəri" hazırda dünyada istismar edilməkdə olan ən böyük yataqlardan biridir. Bu sözləri deməyə həm yatağa məxsus karbohidrogen ehtiyatlarının həcmi, həm onun gətirməkdə olduğu gəlirlər, həm də vaxtilə tikinti zamanı layihəyə cəlb edilmiş işçi qüvvəsinin sayı əsas verir.

Layihənin tikinti işləri bir neçə il davam etdi. 2005-ci ilin əvvəlində, məhz nəzərdə tutulduğu vaxtda yataqdan ilkin neftin alınması layihənin uğurla həyata keçirildiyini təsdiqlədi. Ölkə Prezidenti İlham Əliyev bu məqamı vurğulayaraq "Mərkəzi Azəri"dəki tədbirdə demişdir: "Bu gün "Azəri" yatağında ilk neftin çıxarılması bir daha onu göstərir ki, qarşıya qoyulmuş bütün vəzifələr, planlar həyata keçirilir. Bütün çətinliklərə, maneələrə baxmayaraq, çətin geosiyasi vəziyyətdə Azərbaycan Xəzər dənizinin özünə məxsus olan sektorunda uğurla işləyibdir, qarşıda duran bütün vəzifələr həyatda öz əksini tapıbdır".

"Azəri" yatağının işlənməsi "Əsrin müqaviləsi" adını almış AÇG layihəsinin mühüm bir mərhələsini təşkil edir. Burada ilk neftin alınması böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Doğrudur, "Əsrin müqaviləsi"nin birinci mərhələsi sayılan İlkin Neft Layihəsi çərçivəsində "Çıraq"dan artıq 8 il idi neft çıxarılırdı. "Azəri"nin neft verməsi isə bu müqavilənin öz kulminasiya nöqtəsinə çatması demək idi. Çünki "Azəri" AÇG layihəsi daxilində işlənən ən böyük yataqdır. Əslində, o öz hüdudlarında üç böyük yatağı birləşdirib. Belə ki, "Azəri" mərkəzi, qərb və şərq hissələrindən ibarətdir. "Azəri"nin ilk nefti onun mərkəzi hissəsində quraşdırılmış Hasilat, Qazma və Yaşayış platformasından alındı. Daha sonra, 2005-2006-cı illərin qovuşuğunda "Qərbi Azəri" platforması neft verdi. 2006-cı ilin payızında isə "Şərqi Azəri"dən də hasilata başlandı.

O zaman, 2005-ci ildə tikintisi başa çatmaqda olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinə məhz "Azəri" yatağından alınan neft vurulmalı idi. "Mərkəzi Azəri"də hasilata başlanması bu məqsədi reallaşdırmağa imkan verdiyi üçün əlamətdar bir hadisəyə çevrilmişdi.

"Mərkəzi Azəri"də hasilat əvvəlcədən qazılmış 10 öncəqazma quyularının birincisindən başlanmışdı. Bu quyular hələ platforma quraşdırılmazdan əvvəl dayaq tavasından qazılmış və onların ağzı müvəqqəti olaraq bağlanmışdı. İstənilən platforma quraşdırılandan sonra bu cür quyuların ağzının açılması hasilatı tezləşdirmək məqsədini daşıyır. Bu əməliyyat "Mərkəzi Azəri"də də uğurla həyata keçirildi. 2005-ci il martın əvvəlində buradan Səngəçal terminalına neftin nəql olunmasına başlandı. Bütün işlər qrafikə uyğun, nəzərdə tutulduğu kimi gedirdi. Beləliklə, həmin il mayın 25-də Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərinə Səngəçal terminalından ilk neft vuruldu. Bu da böyük bir təntənəyə çevrildi. Tədbirlərdə Azərbaycanın, Gürcüstanın, Türkiyənin, Qazaxıstanın dövlət başçıları, bir çox ölkələrdən gəlmiş qonaqlar iştirak etdilər.

Əlbəttə, "Azəri" yatağının işlənməsi təkcə quyuların qazılması və neftin çıxarılmasından ibarət deyil. "Azəri" böyük bir layihədir və onun həyata keçirilməsi üçün genişmiqyaslı inşaat işləri görülüb. Bu işlər həm qurudakı obyektlərdə, həm də dənizdə aparılıb. Əvvəla, bütövlükdə "Azəri" yatağı dörd platformanın istismar olunduğu bir dəniz məkanıdır. Onlardan ikisi mərkəzi hissədə quraşdırılıb. Belə ki, "Mərkəzi Azəri" qonşuluğundakı Kompressor və Suvurma Platformasına (KvəSP) körpü vasitəsilə birləşdirilib. Lakin burada yerləşməsinə baxmayaraq, KvəSP yatağın digər hissələrinə də qaz və suvurma əməliyyatları, elektrik təchizatı ilə bağlı xidmətlər göstərir.

Qeyd edək ki, AÇG-nin bütün platformaları ölkə daxilində quraşdırılıb. "Azəri" yatağındakı hasilat platformaları Heydər Əliyev adına Bakı Dərin Özüllər Zavodunda tikilib. KvəSP-nin göyərtəsi isə Bakının Bibiheybət ərazisindəki ATA tikinti-quraşdırma sahəsində inşa edilib. Bu işlər həyata keçirilməzdən əvvəl həmin obyektlər tamamilə təzədən qurulub.

"Azəri"nin neftini və səmt qazını Xəzərdən Səngəçala çatdırmaq üçün dənizdə ümumi uzunluğu 600 kilometrdən çox olan sualtı borular çəkilib. Səngəçal terminalında bu karbohidrogenləri ilkin emal edib müvafiq kəmərlərə vurmaq üçün isə böyük bir infrastruktur yaradılıb. Həmin qurğuların özünün tikilib araya-ərsəyə çatdırılması nəhəng bir layihənin uğurla tamamlanmasının sübutudur.

Bu gün AÇG-dəki bütün qurğular kimi, "Azəri" platformaları da ahəngdar işləyir. Xatırladaq ki, AÇG-dən 30 illik Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi dövründə 5 milyard bareldən çox neft çıxarılması nəzərdə tutulub. Bu həcmin 3 milyard bareldən çoxu "Azəri"dən gözlənilir. Yataq ona bəslənən inamı doğruldur. BTC kəmərinə vurulan neftin xeyli hissəsi buradan hasil edilir.

Bir sözlə, "Azəri"nin təkcə ölkəmizdə deyil, dünyadakı neft yataqları sırasında öz yeri, öz dəst-xətti var. Maraqlıdır ki, yataq özünün ayrı-ayrı quyuları ilə də "öyünə" bilir. Məsələn, bp şirkətinin çalışdığı 100 ölkədə 2009-cu ildə aşkar etdiyi 15 ən yüksək hasilatlı quyudan 5-i məhz "Azəri" yatağındadır...

Daha bir rəqəmi də xatırlatsaq, "Azəri" yatağı haqqında nə şərhə ehtiyac qalar, nə də əlavə tərifə. Keçən il Azərbaycanda 51 milyon tona yaxın neft hasil edilib. Bunun 217 milyon barelə qədərini - təxminən 29 milyon tonunu təkcə "Azəri" verib.

F.SADIQLI

Azərbaycan.- 2011.-18 fevral.- S. 7.