Xocalı faciəsi Latviya jurnalistinin gözləri ilə

Riçardas Lapaytis çox az sayda Pribaltika jurnalistlərindən biridir ki, o, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin mahiyyətini və Qarabağ müharibəsi haqqında həqiqətləri başqalarının söhbətlərindən eşitməyib. O, 1992-1993-cü illərdə dəfələrlə Azərbaycana səfər etmiş, ön cəbhə xəttində olmuş, Laçın, Naxçıvan, Ağdam və s. bölgələrdə qanlı döyüş səhnələrini öz gözü ilə görmüş, Xocalı qətliamının faciəli nəticələrini fotoşəkillərdə əbədiləşdirmişdir. Lapaytis yazır: "Dağlıq Qarabağa məxsusi getməmişdim. O vaxtlar sadəcə səyahət edirdim və yolboyu fotoşəkil çəkir, təəssüratlarımı dəftərə yazırdım. Mən bir turist kimi səyahət edir, imkan daxilində daha çox yer görməyə çalışırdım".

Lapaytis Azərbaycana 1992-ci ilin fevralında gəlmiş və hərbi münaqişənin ən qaynar nöqtəsinə düşmüşdü. Jurnalist Xocalı faciəsinin dəhşətlərini öz gözləri ilə görmüşdü. Həlak olmuş azərbaycanlıların çoxsaylı meyitləri Ağdam şəhərinə gətirilirdi. Meyitlər eybəcər hala salınmış, təhqir edilmişdi. Həlak olanlar arasında təkcə əsgərlər deyil, qadınlar, uşaqlar və qocalar vardı. Meyitləri müvəqqəti olaraq Ağdam məscidinin qarşısına yığırdılar. Şəhər daim ermənilər tərəfindən atəşə tutulurdu. Jurnalistin qaldığı mehmanxanada nə işıq, nə də su vardı. Binanın yuxarı mərtəbələri bombardmanlar nəticəsində dağılmışdı. Lapaytis yazır: "Mənim üçün ən dəhşətlisi hər addımbaşı rastlaşdığım məişət çətinlikləri deyil, öz gözümlə gördüklərim idi. Üstəlik, mən belə bir mənzərəyə nə psixoloji, nə də mənəvi cəhətdən hazır deyildim".

Azərbaycanlıların meyitləri açıq-aşkar təhqirə məruz qalmışdı. Bu şəkillər dəfələrlə dərc olunmuşdur. Jurnalist xatırlayır: "Belə bir dəhşətli mənzərəni görəndə əsl şok yaşadım. O vaxtlar Litvada belə bir rəy yaradırdılar ki, guya azərbaycanlılar hərbi əsirlərlə, mülki vətəndaşlarla vəhşicəsinə rəftar edirlər. Mən isə tamamilə başqa mənzərənin şahidi oldum. Mən etnik təmizləmələri və işgəncələri azərbaycanlıların deyil, ermənilərin əməlləri olması barədə onlarca konkret sübut topladım". Bəşəriyyət əleyhinə cinayətlərin sübutlarını toplamaq asan deyildi, heç təhlükəsiz də deyildi.

Xocalı belə faciələrdən yalnız biri idi. Azərbaycanlıları başqa şəhərlərdə də kütləvi surətdə qırırdılar. Məsələn, Ağdamda və Şuşada. Əvvəlcə uzunsürən güclü bombardmanlar başlayırdı, sonra həmin əraziyə daxil olur, gülləbaran edir, sağ qalanların hamısını əsir götürürdülər.

Xocalıda da belə olmuşdu. Bu kiçik şəhərcikdə avtomatlarla silahlanmış cəmi bir neçə azərbaycanlı hərbçi vardı. Qalan azərbaycanlılar isə yalnız ov tüfəngləri ilə silahlanmışdılar. Lapaytis yazır: "Bu qətliamı öz gözlərimlə gördüm. Üzərində aşkar işgəncə əlamətləri olan altı uşağın meyitini Azərbaycan hərbçiləri və jurnalistləri ilə birlikdə çox böyük çətinliklə vertolyotla göndərdik. Mənim təsvir etdiklərim və çəkdiyim fotoşəkillər Litvaya göndərildi, bəzi Litva nəşrlərində verildi. Mən bu mətnləri Qərbə də göndərdim.

Bir Azərbaycan kəndinin faciəsini isə unuda bilmirəm. Kəndi yerli məktəbin müəllimləri və şagirdləri müdafiə edirdilər. Cəsarətlə, geri çəkilmədən müdafiə edirdilər, hərçənd əksəriyyəti yalnız ov tüfəngləri ilə silahlanmışdı. Güc tətbiq etməklə kəndi heç cür ələ keçirə bilməyən ermənilər hiyləyə əl atdılar. Onlar Azərbaycan hərbçilərinin formasını geyinib asanlıqla kəndin ərazisinə daxil oldular. Azərbaycanlılar aldandıqlarını hiss edəndə isə artıq gec idi. Bildiyimə görə, həmin məktəbin bütün müəllimləri və şagirdləri həlak oldular".

Kimyəvi silahın tətbiqi barədə informasiyanı dünyaya məhz R.Lapaytis çatdırmışdır. Bu silah Naxçıvan ərazisində tətbiq edilmişdi. İpritin tətbiqi kütləvi hal almamışdı, lakin bəzi azərbaycanlı əsgərlər mütəmadi şəkildə ölmüşdülər. Onların bədənində qəribə səpki, qızartılar aşkar edilmişdi. Jurnalist müayinənin nəticələrinin surətini Litva Səhiyyə Nazirliyinə təqdim etmişdi. Nazirlikdə rəsmi surətdə bildirilmişdi: belə ölüm ipritlə zəhərlənmə nəticəsində baş verir. İprit isə kimyəvi silahdır. Onun tətbiqi bütün beynəlxalq konvensiyalarla qadağan edilmişdir.

Jurnalist yazır: "Mən çətinliklərlə az qala addımbaşı qarşılaşırdım. Litvalıların bəziləri açıq-aşkar bildirirdilər ki, guya mən heç Dağlıq Qarabağda olmamışam, külli miqdarda pul müqabilində azərbaycanlılara işləyirəm. Amma o vaxtlar məqalələrimə görə elə az qonorar alırdım ki, həmin pul hətta yol xərcimi ödəməyə kifayət etmirdi. Təbii ki, belə ittihamlar mənə çox ağır gəlirdi. Axı, orada təkcə əziyyət çəkmirdim, həm də həyatımı, sağlamlığımı təhlükəyə atmışdım. Yalan danışmaq üçün riskə getmirdim... Mən bəşəriyyət əleyhinə cinayətləri çəkirdim. Əgər azərbaycanlı oğlan uşağına əzab verilibsə, azərbaycanlı hamilə qadın güllələnibsə, bu, bəşəriyyət əleyhinə cinayətdir və mütləq cəzalandırılmalıdır".

Nigar HÜSEYNOVA,

AzərTAc-ın xüsusi müxbiri

Riqa

Azərbaycan.- 2011.-27 fevral.- S. 4.