Jurnalistikamızın təşəkkülü

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun dəstəyi ilə "Azərbaycan mətbuat tarixi antologiyası"nın ikinci cildi işıq üzü görüb. Kitabda Azərbaycan mətbuatı və jurnalistikasının inkişafı tarixini və onun elmi-nəzəri prinsiplərini əks etdirən materiallar toplanıb. Azərbaycanın ictimai-mədəni həyatı, sosial-siyasi təkamülü, demokratikləşmə, söz azadlığı, vətəndaş cəmiyyəti və müstəqil dövlət uğrunda mübarizədə əsaslı rol oynayan mətbuat və jurnalistikanın təşəkkülü və inkişafını işıqlandıran antologiya həm mütəxəssislər, tələbələr, həm də geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub.

Yeni nəşrin ilk səhifəsi Azərbaycan ədəbiyyatı və mətbuatı tarixinin ən çox rəğbət qazanmış şəxsiyyətlərindən biri sayılan Cəfər Cabbarlının "Mətbuat və ictimai həyat" məqaləsi ilə açılır. Şair, nasir, dramaturq, tərcüməçi, kinossenarist və həm də publisist kimi tanınan Cəfər Cabbarlı mətbuata yüksək dəyər verərək ötən əsrin əvvəllərində yazırdı: "...Həyat tərəqqisiz yaşamayaz. Qəzet bu vaxtadək ("Kommunist" qəzeti nəzərdə tutulur - F.X.) göstərdiyi ciddiyyət və qüvvəti artırıb genişləndirməli, xalqımızı parlaq tərəqqi və təkamül yoluna sövq etməlidir".

Ötən əsrdə yaşayıb yaratmış qələm sahiblərinin əksəriyyəti həm bədii yaradıcılıqla, həm də publisistika ilə məşğul olub. Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin çoxsaylı məqalələri bu mənada diqqət çəkir. Antologiyada onun "Azadlıq eşqi ilə" adlı məqaləsi oxuculara təqdim edilib. 1948-ci ildə yazılmış bu məqalədə müəllif Mirzə Fətəli Axundovun, Cəlil Məmmədquluzadənin, Səməd Vurğunun, Məmməd Səid Ordubadinin, Mirzə İbrahimovun və başqalarının həm ədəbiyyatda, həm də mətbuatda xalqın mənəvi qüdrətini, mübarizə və qələbə eşqini, inam və ifadəsini əks etdirən əsərlər yazdığını rəğbətlə qeyd edib.

1937-ci il repressiyasının qurbanı Əli Nazim ötən əsrin iyirminci illərində mükəmməl və səmərəli yazıb-yaratmış, milli mətbuat tarixinə çox dəyərli elmi-tənqidi və publisistik əsərlər bəxş etmişdir. Antologiyada da bu unudulmaz publisistin bir neçə yazısı oxucuların diqqətinə çatdırılıb. Dövri mətbuatla ardıcıl əlaqə saxlayaraq Azərbaycan mətbuatının inkişafında özlərinə məxsus rolu olan Hənifə Zeynallı, Məmməd Cəfər Cəfərov, Əziz Mirəhmədov, Kamal Talıbzadə, Nazim Axundov, İslam Ağayev kimi dəyərli mətbuat araşdırmaçılarının da yazıları bir daha oxucuların ixtiyarına verilib.

Antologiyanın məziyyətlərindən biri də müasir mətbuat tədqiqatçılarının yazılarının bu nəşrdə yer almasıdır. Şirməmməd Hüseynov, Yalçın Əlizadə, Elçin Əfəndiyev, Vilayət Quliyev, Bəxtiyar Sadıqov, Şamil Vəliyev, Nəsiman Yaqublu, Asif Rüstəmli, Qərənfil Dünyaminqızı, Aygün Əzimova və başqalarının mətbuat tarixi və onun bir sıra problemləri ilə bağlı qələmə aldıqları yazılar öz aktuallığı, yazı üslubu və orijinallığı ilə diqqət çəkir.

Antologiyada Azərbaycan mətbuatının fəaliyyət göstərdiyi coğrafi ərazi də unudulmayıb. Tədqiqatçı Rasim Məmmədov Azərbaycan milli mətbuatının yaranması və inkişafı, onun yeni məna kəsb etməsi ilə əlaqədar Tiflis ictimai-ədəbi mühiti barədə maraqlı araşdırmalar aparıb. Məlum olur ki, 1918-1921-ci illərdə Tiflisdə Azərbaycan dilində 8-dən çox qəzet və jurnal buraxılmışdır. Arxiv sənədlərinə və mətbuat materiallarına istinadən müəllif bu mətbu orqanların siyahısını verərək onlar haqqında oxuculara müfəssəl məlumat çatdırıb. Doğrudur, haqqında söhbət açılan qəzet və jurnalların bəzilərinin nüsxələri tamam itib- batmış, bəziləri də çox yararsız vəziyyətə salınmışdır.

Elmi işçi Pərvanə Məmmədli isə Güney Azərbaycanın mətbuat tarixinə nəzər salaraq XIX əsrin ikinci yarısında həm Quzeydə, həm də Güneydə meydana çıxmış mətbuat orqanları barədə oxuculara məlumat verir. Tədqiqatçı "Molla Nəsrəddin" jurnalının Cənubi Azərbaycandakı nəşri ilə də bağlı ətraflı tədqiqat aparıb. Müəllifin qənaəti də düşündürücüdür: "Vaxtilə "Molla Nəsrəddin" jurnalının da qeyd etdiyi kimi, İranın möhkəmlənməsində və tərəqqisində əsas rol oynayan, yeri gələndə canını belə əsirgəməyən azərbaycanlılar bu gün öz hüquqları uğrunda yorulmadan mübarizə aparırlar. Bu müqəddəs işdə çətinliklərlə nəşr edilən hər bir mətbuat nümunəsinin adicə bir sayının da böyük siyasi, mədəni əhəmiyyəti vardır".

Antologiyada "Azərbaycan Respublikasında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Konsepsiyası", ümummilli lider Heydər Əliyevin 2002-ci ildə jurnalistlərə ünvanladığı nitqi, Azərbaycan Milli Mətbuatının 135 illiyi ilə əlaqədar Prezident İlham Əliyevin çıxışı verilmişdir. Ölkə başçısının söylədiyi kimi "...Bizim mətbuatımız böyük və uğurlu yol keçibdir. Əlbəttə ki, problemlər də var... Bizim ümumi məqsədimiz ondan ibarət olmalıdır ki, Azərbaycanı hərtərəfli şəkildə inkişaf etdirək, müasir dövlətə çevirək, dünyada mövcud olan bütün mütərəqqi təcrübəni tətbiq edək, insanların bütün azadlıqlarını təmin edək, hüquqi dövlət quruculuğu işində daha da böyük addımlar ataq". Bu hər bir mətbuat işçisinin devizi olmalıdır.

"Azərbaycan mətbuat tarixi antologiyası"nı nəşrə hazırlayanı və elmi redaktorları Şamil Vəliyev və Nəsiman Yaqubludur.

F.XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2011.- 22 iyul.- S.6.