Taqanroqdan Berlinədək...

Axır ki, bir dəfə söhbətimiz baş tutdu. Böyük bir polkun komandiri olmuş, qvardiya polkovniki ilə dil tapmaq heç də asan deyildi. Nəhayət, sözümüz alındı. Neçə qat bükülmüş iri bir vərəqi ehmalca stolun üstünə sərdi. Çalın-çarpaz xətlərə baxdıqca yavaş-yavaş üzü nurlandı. Dodağında məmnun bir təbəssüm oyandı.

- Bu, Berlinin xəritəsidir, - dedi - 416-cı Taqanroq diviziyasının hücumu təsvir olunur.

Müxtəlif zolaqlar boyunca bir qırmızı xətt burula-burula şəhərin düz mərkəzinə doğru uzanır. Uzandıqca da arxada 416 rəqəmli al bayraqlar düzülür. İlk belə bayraq aprelin 21-də Sleziya vağzalına sancılıb.

Faşist yuvasına müzəffər yürüş başlanır. Xilaskar ordunun gur selində Mehdi Mahmudovun komandir olduğu 1054-cü polkun toplarının aramsız atəşini aydınca eşidir. Düşmən yuvalarının bir-bir necə tar-mar olduğunu gözəlcə görür. Kayzer Vilhelm sarayı, Reyxsbank, Unter-den-Linden küçəsi, Opera teatrı, Pariv şosesi, ReyxstaqE Və nəhayət, Berlinin ürəyi - Brandinburq darvazası. Bu da tunc atlar qoşulmuş məşhur simvolik zəfər arabası. İgidlərin qüdrətinə o da heyran qalıb. Üzərində mayın 2-də şanlı diviziyamızın döyüşçülərinin ucaltdıqları Qırmızı bayraq dalğalanır.

Mehdi kişi astaca dikəldi, əlini ağappaq saçlarında gəzdirib eynəyini düzəltdi. Məşhur "Katyuşa" mahnısının bir neçə misrasını avazla oxudu. Kefi durulmuşdu. Xatirələr qoynunda üzürdü.

Xəritəni səliqə ilə qatlayıb yana qoydu. Onu çoxdan tərtib edib, böyük tirajla nəşr olunub.

Qəribə tarixi var bu xəritənin. Polkovnik Berlindən yenicə qayıtmışdı. Xilaskar-veteran kimi ADR-in 25 illik bayramında iştirak etmişdi. O illərin, o yerlərin xatirələri qəlbi coşdururdu. Elə o aylarda hardasa bir məqalə oxuyur. Müharibənin son günlərindən, Berlinin alınmasından söhbət gedirdi. Cəbhələrdən, ordu və diviziyalardan çoxunun adı çəkilirdi. Lakin doğma 416-nın hünəri barədə bircə kəlmə də yox!

Niyə axı belə olsun?! Nə üçün Azərbaycanın adı gələndə çoxunun dili tutulur? Rəngi dümağ ağardı. Müqəssiri dönə-dönə "yağladı". Hirsi soyumadı. Cəld ayağa qalxıb var-gəl eləməyə başladı. Beləcə bir neçə gün özünə gələ bilmədi. Və elə həmin günlərdə gecə-gündüz çalışaraq bu xəritəni tərtib etdi. İndi budur, baxırsan, Azərbaycan oğullarının Berlin hünəri göz qabağındadır.

Mehdi Mahmudov peşəkar hərbçi olub. Naxçıvandan Bakıya təzəcə gəlmişdi. Hərbi məktəbə sağlam, səriştəli gəncləri seçirdilər. Mehdinin də sənədlərini hərbi məktəbə göndərdilər. Bu arada hərbi komissar K.Voroşilov əmr verdi ki, məktəbə gələn gənclər gərək bir il əsgəri xidmətdə olsunlar. Beləliklə, Mehdi Mahmudov 17-ci suvari polkunda əsgəri xidmətə başladı.

Hələ cəbhə yoluna alışmamış Minsk ətrafındakı döyüşdə ağır yaralandı. Çoxlu qan itirmişdi. Bir də gözünü açanda gördü ki, Maqnitoqorskda hərbi hospitalda yatır. Aradan düz səkkiz ay keçəndən sonra - 1942-ci ilin fevralında ayağa qalxdı. Bir səhər onu evə buraxdılar. Özü də necə? İkinci dərəcəli əlil kimi. Bu zərbə ona döyüş yarasından ağır təsir etdi. Gecə-gündüz fikri-xəyalı cəbhədə idi. Deməli, hər şey bitdi. Daha döyüşə gedə bilməz, heç cür cəbhəyə buraxmazlar onu. Çox ölçüb-biçəndən sonra Bakıda tibb institutuna daxil oldu.

Günlərin birində Nizami küçəsində polkovnik Züvanovla rastlaşdı. Tiflisdə hərbi məktəbdə dərs demişdi ona. Köhnə dost kimi görüşdülər. Bir xeyli ordan-burdan danışandan sonra Mehdi qəlbini açdı.

- Döyüşə getmək istəyirəm - dedi. - Götürmürlər.

- Təzə diviziya təşkil eləyirəm, çalışaram səni öz yanıma götürüm.

Əvvəlcə 223-cü atıcı diviziyanın qərargahında əməliyyat şöbəsi rəisinin köməkçisi oldu. 1942-ci ilin sentyabrında isə 1054-cü polka qərargah rəisi təyin edildi.

Beləliklə, Mehdi Mahmudov məşhur 416-cı diviziya ilə doğmalaşdı, qaynayıb-qarışdı. Yenidən qanlı-qadalı döyüş yolları başlandı. Hər bir obyekt, yaşayış məntəqəsi, hər qarış torpaq uğrunda amansız vuruşlar gedirdi.

1943-cü il avqustun 30-da Taqanroq azad edildi. Neçə-neçə igid döyüşçü ilə birlikdə Mehdi Mahmudovun sinəsinə Qırmızı Bayraq ordeni taxıldı.

Vuruşa-vuruşa gəlib Dneprə çatdılar. Berlinə yürüşün taleyi bir növ burada həll olunurdu. Sərt külək əsirdi. Gah narın qar qırma kimi üz-gözə doluşur, gah da sısqa yağış göz açmağa qoymurdu. Saqqız kimi palçıqda addım atmaq olmurdu. Altı qopmasın deyə döyüşçülər çəkmələri iplə, kisə parçası ilə sarıyırdılar. Maşınlar, traktorlar ilişib qalır, tərpənə bilmirdi. Elə vaxt olurdu ki, Mehdi bir topa otuz, hətta qırx at qoşurdu. Yenə çəkib çıxara bilmirdilər.

Komandir gah bu, gah da digər topun yanına qaçır, döyüşçülərə ürək-dirək verirdi.

- Əlli tərpənin, qoçaqlar, az qalıb. Ürəkli olun, ürəkli. Nəyin bahasına olursa-olsun çayı keçmək lazımdır. Tapşırıq belədir.

1944-cü il fevralın doqquzudur. Böyük Lepetixa rayonunda bərə quraşdırıldı. Balaca qayıqların köməyi ilə birinci divizion Dnepri keçməyə başladı.

Fevralın 14-də 24 topun gur atəşi düşməni lərzəyə saldı. Almanlar xeyli tank, zirehli maşın, digər texnika və çoxlu döyüşçü itirdilər. Faşistlərin əli Dneprdən biryolluq üzüldü.

Diviziya Nikolayev uğrunda mərdanə vuruşdu. Odessaya sevinc gətirdi. Moldova azad edildi. Polşa torpaqları qəhvəyi taundan xilas olundu. Günbəgün qələbə günü yaxınlaşırdı. Mehdi Mahmudov artıq 1054-cü artilleriya polkunun komandiri idi.

Qoşunlarımız Oder çayına yaxınlaşırdı. Yol Zonenberqdən keçirdi. Müdhiş mənzərə hamını sarsıtdı. Həbsxananın həyətində meyit əlindən tərpənmək olmurdu. İnsan qanından irili-xırdalı gölməçələr yaranmışdı. Son anda faşistlər siyasi məhbusları və hərbi əsgərləri güllələmişdilər. Deyirdilər ki, səkkiz yüz nəfərdən yalnız dördü xilas ola bilib. Mehdi Mahmudov qanlı faciə barədə hərbi şuraya məlumat verdi.

Rəşadətin Küstrin səhifəsi elə bundan sonra yarandı. Küstrin Berlinin darvazası sayılır. Faşist yuvasına cəmi yetmiş kilometr yol qalır.

416-cı diviziya Visladan Oderədək altı yüz kilometrlik yolu gecə-gündüz vuruşa-vuruşa on səkkiz günə qət etmişdi.

Oder Berlin yolunda sonuncu su maneəsi sayılırdı. Fevralın dördündə Marşal Jukovdan məsul tapşırıq alındı: Oderdəki əməliyyat meydanını qoruyub saxlamaq, onu cəbhə boyu genişləndirmək lazımdır.

Teleqramla bütün döyüşçüləri tanış etdilər. Təyyarə meydanları palçığa batdığı üçün aviasiya susur, əsas ağırlıq artilleriyanın üzərinə düşürdü.

Mehdi Mahmudov deyirdi ki, hər gün düşmənin səkkiz-on həmləsini dəf etmək lazım gəlirdi.

1054-cü polkun altı batareyası dəmir yolunun şimalında düzünə atəş açmaq üçün mövqe düzəldirdi. Fevralın yeddisində səhər hava bir qədər aydınlaşdı. Təpəliklərin arasından 27 tank göründü. Arxasınca piyada batalyonları hücum etdi. Hitlerçilərin başqa bir batalyonu cənub tərəfdən 13 tankın köməyilə həmləyə atıldı. Düşmən hər yandan axışıb gəlirdi. Şiddətli vuruşma başlandı. Faşistlər aviasiyanı köməyə çağırdılar. Bu zaman bizim toplar dilə gəldi. Sərrast atəş açılır, neçə-neçə tank yanırdı. Düşmən istər havada, istərsə də yerdə bizdən sayca üstün olsa da, döyüşçülərimizin inadlı müqaviməti onların əzmini qırdı, sıralarını parçaladı.

EMartın 12-də qəhrəmanlığın yeni səhifəsi yazıldı: gərgin döyüşlərdən sonra Küstirin qalası alındı.

Ali Baş Komandanın təbrik əmrində neçə-neçə igid döyüşçü ilə yanaşı Mehdi Mahmudovun da adı çəkilirdi. Moskva qalibləri elə həmin gün yaylım atəşi ilə salamladı.

Bu da Berlin. Şəhər cəsur döyüşçülərin ayaqları altındadır. Qalib əsgərlər düşmən paytaxtında qürurla addımlayırlar. Son döyüşlər gedir. Hər gün neçə-neçə binaya qələbə bayrağı sancılır.

Bu da məşhur Brandenburq darvazası! Berlində tarixi vuruşun son atəşi burada açılır. Zəfər və hünər yolunun son nöqtəsi burada qoyulur. Mayın ikisidir. Al bayraq vüqarla dalğalanır. Qaliblərin təntənəli mitinqi keçirilir. Bu vaxt döyüşçülər Mehdi Mahmudovu xərəkdə aparırdılar. Bu onun dördüncü ağır yarası idi. Xeyli qan itirdiyindən bənizi ağappaq ağarmışdı. Qələbənin al şəfəqləri isə hər yana nur saçırdı.

Mətin, iradəli Mehdi Mahmudov sağaldı, həyata qayıtdı. Əlində Berlinin xəritəsi məktəbliləri, müəssisələri gəzdi, neçə-neçə gəncin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul oldu. Sonuncu dəfə həmin xəritəni də götürüb Moskvaya qələbə paradına getdi.

Ömrünü ailəsiz, övladsız başa vursa da, onun rəşadətli döyüş yolundan çoxlu xoş xatirələr qaldı.

Əhməd İSAYEV

Azərbaycan.- 2011.-26 iyun.- S. 4.