Dünyada tanınan alim, görkəmli pediatr, ictimai xadim

Dünya şöhrətli alim, elm təşkilatçısı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, SSRİ və Rusiya Tibb Elmləri Akademiyasının müxbir üzvü, əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı Ədilə Namazovanın şərəfli ömür yolu elmə, təhsilə xidmətin ən bariz nümunəsidir. Onun haqqında şəxsiyyət, alim, pedaqoq, həkim, içtimai xadim kimi düşünəndə hər kəsin qəlbi işıqlanır. Ədilə Namazova həyatda nisbətən az təsadüf edilən o insanlardandır ki, onlar öz istedad, bilik və bacarıqlarını xalqın, cəmiyyətin xeyrinə sərf edirlər. Görkəmli alim 85 illik ömür yolunda bir çox adlara, rütbə və vəzifələrə layiq görülmüşdür.

Ədilə Namazova Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissisiyasının Rəyasət Heyətinin üzvü, Azərbaycan Pediatrlar Assosiasiyasının prezidenti, Türkdilli Ölkə Pediatrlar Assosiasiyasının vitse-prezidenti, Azərbaycan Respublikası Uşaq Fondunun həmsədri, səhiyyə əlaçısı, "SOS Uşaq kəndləri - Azərbaycan" Rəyasət Heyətinin üzvü, YUNESKO-nun Bioetika, elm və texnologiyaların etika üzrə Azərbaycan Milli Komitəsinin üzvü, Ümumdünya Pediatrlar Assosiasiyasının İdarə Heyətinin üzvü, akademik M.Topçubaşov adına müsabiqənin laureatı, Azərbaycan Tibb Universitetinin I Uşaq xəstəlikləri kafedrasının müdiri, professordur. Gərgin yaradıcılıq yollarında qazanılmış bu adların və vəzifələrin hər biri elm xadiminin həyat və fəaliyyətinin müəyyən sahəsinə işıq salmaqla yanaşı, bütövlükdə Ə.Namazovanın geniş erudisiyasını, şəxsiyyətinin və yaradıcılığının miqyasını, intellektini və ictimai fəallığını nümayiş etdirir, onun alim fərdiyyətinin səciyyəsini açıb göstərir.

Ədilə Namazova əsrimizin ən görkəmli alimlərindən biridir. O, 1926-cı il sentyabrın 9-da gözəl Qarabağın dilbər guşəsi olan Ağdam rayonunun Seyidli kəndində dünyaya göz açıb. 1944-cü ildə orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirdikdən sonra Azərbaycan Tibb İnstitutuna daxil olub. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra bir müddət Ağdam rayonunda həkim işləyib. 1954-cü ildə aspiranturaya daxil olur, Moskvada dünya pediatriya elminin patriarxı məşhur akademik G.N.Speranskinin klinikasında alim kimi formalaşır, namizədlik dissertasiyasını müdafiə edir.

1960-cı ildə Ə.Namazova dünya şöhrətli alim, akademik B.V.Petrovskinin klinikasında o dövrə qədər hələ də qaranlıq qalan və tam ümidsiz hesab olunan anadangəlmə ürək qüsurlarının tədqiqatına başlayır. O, ilk dəfə olaraq uşaqlarda anadangəlmə ürək qüsurlarının düzgün topik diaqnozunu dəqiqləşdirərək ürək üzərində cərrahi əməliyyatın aparılması göstərişini və əks-göstərişini təyin edir. Bununla da, ürək üzərində aparılan cərrahi əməliyyatın proqnozunu verir.

1965-ci ildə I Moskva Tibb İnstitutunda "Uşaqlarda ürək arakəsməsinin anadangəlmə qüsurlarının klinik xüsusiyyətləri, diaqnostikası, çərrahi əməliyyata göstəriş proqnozu" mövzusunda müvəffəqiyyətlə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edir. O, pediatriya üzrə tibb elmləri doktoru olan ilk azərbaycanlı qadındır. Bu illər ərzində ona Dövlət İxtira Komitəsindən 5 ixtiranın şəhadətnaməsi verilir.

Ə.Namazova ilk dəfə olaraq Azərbaycanda pediatriya elmi məktəbini yaradır. Onun rəhbərliyi ilə 70-ə qədər namizədlik və doktorluq dissertasiyaları müdafiə olunur. Elmi yenilikləri və nailiyyətləri görkəmli alimi tez bir zamanda dünya miqyasında tanıdır. O, müxtəlif xarici ölkələrdə (Yaponiya, ABŞ, Fransa, İngiltərə, İtaliya, Hindistan, Argentina, Avstriya, Finlandiya, Belçika və s.) keçirilən ümumdünya konqreslərində ölkəmizi ləyaqətlə təmsil edir, maraqlı məruzələrlə yaratdığı elmi məktəbin fəaliyyət istiqamətlərini dünya pediatrlarının müzakirəsinə çıxarır.

1971-ci ildə təbabətdə aktual elmi problemlərin araşdırılmasına, mühüm elmi nailiyyətlərə, yüksək ixtisaslı alimlərin hazırlanmasına görə Ədilə Namazova keçmiş SSRİ, 1992-ci ildə isə Rusiya Tibb Elmləri Akademiyasına üzv seçilir. Bu, ilk və hələlik yeganə azərbaycanlı qadın idi ki, belə yüksək elmi ada layiq görülmüşdü.

Akademik Ə.Namazova dünyada ilk dəfə olaraq hipertoniya və hopotoniya xəstəliyinin uşaq yaşlarından başlanmasını sübut edir. Alim bu xəstəliyin uşaq orqanizmində törətdiyi dəyişikləri müasir üsullarla, bütün incəliyi ilə öyrəndiyinə, yeni konsepsiyalar və xüsusi təsnifat təklif etdiyinə, ilk dəfə olaraq rasional müalicə və profilaktika tədbirləri irəli sürdüyünə görə 1982-ci ildə Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülür. 1981-ci ildə ona respublikanın əməkdar elm xadimi fəxri adı verilir.

Ədilə Namazova dünyanın müxtəlif ölkələrinin nüfuzlu jurnallarında çap olunmuş 350-dən çox elmi əsərin, 25 monoqrafiya, dərsliyin, dərs vəsaitinin müəllifidir. Azərbaycanda elmi pediatriya məktəbinin yaradıcısı Ədilə Namazova 1983-cü ildə təbabət elminin aktual və perspektiv problemlərini araşdırdığına, pediatriyanın əsas məsələlərinin həllinə, yüksək yaradıcılıq nailiyyətlərinə görə Azərbaycan EA-nın həqiqi üzvü seçildi.

O, ilk və yeganə azərbaycanlı qadındır ki, iki dövlət Elmlər Akademiyasının üzvüdür. ABŞ-da nəşr edilən "Dünyanın ulduz qadınları", "Kim kimdir" kitablarında Ə.Ə.Namazovanın elmi fəaliyyətinə həsr olunmuş məqalədə onun dünyada aparıcı alim olduğu xüsusi vurğulanıb.

1981-ci ildə alim tibb elminin, səhiyyənin inkişafında əldə etdiyi böyük nailiyyətlərə görə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı ilə təltif olunub.

Ə.Namazova iyirmi ildən çox Səhiyyə Nazirliyinin Elmi Tibbi Şurasının sədri olub. O, respublikanın elmi-tədqiqat və tədris institutlarında aparılan elmi işlərin dünya səviyyəsinə çıxarılmasına, səmərələşdirilməsinə, bilavasitə respublikanın tələbatına yönəldilməsinə çalışıb və buna nail olub. Akademik hazırda bir çox ölkələrin tibb jurnallarının redaksiya heyətinin üzvüdür.

Alim uzun illərdir ki, tibbi etika və bioetika sahəsində tədqiqatlar aparır. O, YUNESKO-nun Bioetika, elm və texnologiyaların etika üzrə Azərbaycan Milli Komitəsinin üzvüdür. Tibbi Bioetika sahəsində beynəlxalq konqreslərdə, sessiyalarda dəyərli məruzələrlə respublikamızı layiqinçə təmsil edir. Bioetikadan ali tibb məktəbləri və kollecləri üçün tərtib etdiyi təhsil proqramını xarici ölkə mütəxəssisləri də qəbul ediblər. Hazırda tədris həmin proqramlar üzrə aparılır. Ədilə Namazova tibbi etikadan ilk dərsliyin müəllifidir. Onun tibbi bioetika sahəsində tərtib etdiyi metodik vəsait rus və ingilis dillərinə də tərcümə edilib istifadə olunur.

Naxçıvan Dövlət Universitetində tibb fakültəsinin yaradılmasında və inkişafında akademik Ə.Namazovanın xidmətləri danılmazdır. O, ulu öndər Heydər Əliyevin bu fakültənin inkişafı ilə bağlı arzusunu böyük həvəs və tükənməz entuziazmla həyata keçirir. Fakültədə yeni metodik-tədris modelinin hazırlanmasında, burada tibb elminin müalicə üsullarının səhiyyə ocaqlarında tətbiqinin təmin edilməsində alimin böyük əməyi var.

Ədilə xanım həmin fakültənin ümidverici ilk gənc məzunlarını, müəllim kollektivinin fəal üzvlərini seçərək onlara, xüsusilə də, Naxçıvanla bağlı dissertasiya mövzuları verib, özü də bu işlərə rəhbərlik edib. Hazırda onlar müdafiədən sonra elmi ad alıb tibb fakültəsinin tələbələrinin təhsili ilə yaxından məşğuldurlar.

Ə.Namazova çox geniş müalicə işi ilə də məşğul olur və səhiyyə idarələrinə yaxından kömək edir. O, ölkəmizin ən ucqar kəndlərində, rayonlarında, şəhərlərində on minlərlə uşağı ağır xəstəliklərdən müalicə edib, onları ölümün pəncəsindən qurtarıb. Ona görə xalq içərisində akademik Ədilə Namazova çox sevilən, xüsusi hörmət və ehtiramla qarşılanan insandır.

Alim səmərəli elmi fəaliyyətinə və səhiyyə sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə görə 1975-ci ildə "Səhiyyə əlaçısı" nişanına layiq görülüb. Bundan başqa, Səhiyyə Nazirliyinin, tibb universitetinin çoxsaylı təşəkkürləri, fəxri fərmanları ilə təltif olunub.

Elmi, pedaqoji, həkimlik fəaliyyəti ilə bərabər, Ə.Namazovanın həyatında elmi təşkilatçılıq və ictimai fəaliyyət xüsusi yer tutur. O, 1989-cu ildə keçmiş SSRİ-nin xalq deputatı, SSRİ Ali Sovetinin, Millətlər Şurasının üzvü seçilmişdir, SSRİ Ali Sovetində Azərbaycan, Orta Asiya respublikaları qadınları komitəsinin sədri olmuşdur. Çıxışlarında qadınların, uşaqların acınacaqlı vəziyyətini rəhbər işçilərin, parlament üzvlərinin diqqətinə çatdırmış, onlardan qadınların problemlərinə çiddi yanaşmağı tələb edirmiş və bir çox məsələlərin həllinə nail olurmuş.

Sovet ordusu 20 Yanvar 1990-cı ildə Bakıda qırğın törətdiyi zaman deputat Ə.Namazova böyük siyasi fəallıq göstərərək ordu komandanlığı ilə sərt danışmış, Salyan kazarmasında tərksilah edilərək girov götürülüb zirzəmidə saxlanılan gənc azərbaycanlı zabitlərin, əsgərlərin, Masallı, Neftçala, Lənkəran, Astara və başqa yerlərdən əlləri, ayaqları qandallı vəziyyətdə Bakıya gətirilmiş 300-dən çox insanın həbsdən azad edilməsinə nail olmuşdu. Qanlı yanvar günlərində Ədilə xanım vətəndaşlıq qeyrəti nümayiş etdirərək Ali Sovetin sessiyasında qəsbkar sovet ordusunun Bakıda faciələr törətdiyini, M.Qorbaçovun xəyənatkarlığını, erməni millətçiləri ilə əlbir olduğunu, Azərbaycana düşmən mövqeyini kəskin ifşa etmişdi.

Akademik Ə.Namazova çox mənalı, maraqlı bir həyat yaşayıb, daim öz xalqının xidmətində olub, fədakarlıq göstərib. Bütün həyatını tibb elminə, səhiyyənin inkişafına, kadr hazırlığına, insanlara qayğıya həsr etmiş xalqımızın bu fədakar qızının xidmətləri dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Ədilə Namazova 1996-cı ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin fərmanı ilə "Şöhrət" ordeninə layiq görulub, digər orden və medallar, döş nişanları ilə təltif edilib. Moskvanın və bütün Rusiyanın Patriarxı II Aleksi də ehtiyacı olan, yetim və xəstə uşaqlara diqqət və qayğı göstərdiyinə, bu sahədə xüsusi xidmətlərinə görə akademik Ə.Ə.Namazovanı "Müqəddəs Dmitri" ordeni ilə təltif edib.

Bu gün akademik Ədilə Namazova ömrünün müdrik, yaradıcılığının ən mükəmməl dövrünü yaşayır. Əvvəllər olduğu kimi, hər gün neçə-neçə körpəyə həyat, ailəyə sevinc bəxş edir, yorulmadan elmi axtarışlar aparır, gənc pediatrlar nəslinin yetişməsi üçün bütün səyini və bacarığını sərf edir.

Sentyabrın 6-da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə akademik Ə.Ə.Namazova 85 illik yubileyi ərəfəsində tibb elminin inkişafındakı xidmətlərinə görə "Şərəf" ordeni ilə təltif edilmişdir. Bu xəbər hamımızın böyük sevinçinə səbəb olmuşdur.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının, Səhiyyə Nazirliyinin kollektivləri akademik Ədilə Əvəz qızı Namazovanı yubileyi münasibəti ilə təbrik edir, ona möhkəm can sağlığı, elmi fəaliyyətində uğurlar arzulayır.

M.KƏRİMOV,

Azərbaycan Milli Elmlər

Akademiyasının prezidenti,

akademik

O.ŞİRƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının

səhiyyə naziri

Azərbaycan.-2011.-9 sentyabr.-S.7.