Azərbaycanda demokratik seçki ənənələri
formalaşıb
Azərbaycanda demokratik seçki ənənələrinin
formalaşması dövlət müstəqilliyinin bərpasından
sonra əldə edilən böyük tarixi nailiyyətlərdən
biridir. 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi - referendum yolu
ilə qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyası ölkədə demokratik standartlara cavab verən
azad, ədalətli, obyektiv seçkilərin keçirilməsi
üçün əsas prioritetləri müəyyənləşdirmiş,
prosesin fundamental hüquqi bazası
formalaşdırılmışdır. Azərbaycanda keçirilən
bütün seçkilər müstəqil dövlətimizin
seçki təcrübəsində mühüm irəliləyişlərlə
səciyyəvidir.
1993-cü
ilin sonlarından etibarən ölkəmizdə keçirilən
4 prezident, 4 parlament, 3 bələdiyyə seçkisi, o
cümlədən 4 referendum Azərbaycan Respublikasında
seçki praktikasının təkmilləşdirilməsi
baxımından böyük uğurlarla yadda qalmış, bu
sahədə qazandığımız nailiyyətlər əməkdaşlıq münasibətlərini getdikcə
inkişaf etdirdiyimiz aparıcı dövlətlərdə,
dünyanın ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarında
da rəğbətlə qarşılanmışdır. Xüsusən
də, son illərdə keçirilmiş seçki və
referendumlara dair beynəlxalq təşkilatların verdikləri
rəylər də tam təsdiqləyir ki, Azərbaycanda vətəndaşların siyasi
şüuru və seçki mədəniyyəti kifayət qədər
yüksəkdir.
Ölkə rəhbərliyinin siyasi iradəsi
ilə 1997-ci ildən müasir standartlara cavab verən
seçki qanunvericiliyinin formalaşdırılması məqsədilə
ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları
Bürosu (DTİHB) ilə qurulmuş fəal işbirliyinin
müsbət nəticələri bu nöqteyi-nəzərdən
diqqəti xüsusilə çəkir. Azərbaycan 2001-ci ilin
yanvarında Avropa Şurasına (AŞ) tamhüquqlu üzv qəbul
edildikdən sonra bu sahədə ölkəmizin əməkdaşlıq
hüdudları daha da genişlənmişdir. Seçki
qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi işində
AŞ Venesiya Komissiyası da yüksək fəallıq
göstərmişdir. Seçki qanunvericiliyinin beynəlxalq
standartlara uyğunlaşdırılması məqsədi ilə
2003-cü ilin mayında Seçki Məcəlləsinin qəbulu
bu əməkdaşlığın gözəl bəhrəsidir.
Sənədin hazırlanması ilə bağlı ilk növbədə,
AŞ Venesiya Komissiyası, ATƏT DTİHB və Beynəlxalq
Seçki Sistemləri üzrə Fondla (İFES) sıx əməkdaşlıq
münasibətləri qurulmuşdur. 2002-ci ilin ortalarında bu
təşkilatlardan alınan müsbət rəylərdən
sonra Seçki Məcəlləsi Milli Məclisin müzakirəsinə
təqdim edilmişdir. Demokratik məzmununa görə
dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrinin
seçki qanunvericiliyinə nümunə sayıla biləcək
bu məcəllə beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən
yüksək qiymətləndirilmiş, seçki üzrə
ixtisaslaşmış təsisatların müsbət rəyini
almışdır.
Azərbaycan Prezidentinin 2005-ci il 11 may
tarixli "Azərbaycan Respublikasında seçki
praktikasının təkmilləşdirilməsinə
dair" və 2005-ci il 25 oktyabr tarixli "Milli Məclisə
seçkilərin hazırlanması və keçirilməsi
ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlər
haqqında" sərəncamları Seçki Məcəlləsinin
təkmilləşdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət
kəsb etmişdir. "Azərbaycan Respublikasında
seçki praktikasının təkmilləşdirilməsinə
dair" sərəncamda seçki rəsmilərinin təlim
kurslarından keçməsi məqsədilə müvafiq
proqramlar hazırlanması, bu sahədə bütün siyasi qüvvələrlə,
beynəlxalq təşkilatlarla hərtərəfli əməkdaşlığın
həyata keçirilməsi, seçki prosesinə qanunazidd
olaraq müdaxilə edən mərkəzi və yerli icra
hakimiyyəti orqanları rəhbərlərinin, digər
dövlət məmurlarının qanunvericiliyə uyğun
olaraq məsuliyyətə cəlb edilməsi, seçkilərdən
sonra siyasi mənsubiyyətə görə vətəndaşların
təqib olunmasına yol verilməməsi, televiziya
kanallarında deputatlığa namizədlərin bərabər
əsaslarla təbliği və siyasi platformaların
müzakirəsini təmin edən proqramların
hazırlanması, seçici siyahılarının dəqiq,
dürüst tərtibi və açıq nümayiş
etdirilməsi üçün zəruri tədbirlərin
görülməsi kimi məsələlər əksini
tapmışdır.
"Milli Məclisə seçkilərin
hazırlanması və keçirilməsi ilə bağlı
təxirəsalınmaz tədbirlər haqqında" sərəncamla
isə Mərkəzi Seçki Komissiyasına seçici vəsiqələrinin
paylanması və seçici siyahılarının dəqiqləşdirilməsi
ilə əlaqədar yaranmış problemləri nəzərə
alaraq, seçicilərin səsvermə günü seçki
bülletenlərini aldıqları zaman barmaqların gözə
görünməyən mürəkkəblə işarələnməsi
qaydalarını hazırlamaq, seçicilərin
ünvanlarının tam göstərildiyi seçici
siyahıları ilə bütün maraqlı şəxslərin
tanış olmaları üçün müvafiq şərait
yaradılmasını təmin etmək tövsiyə
olunmuşdur. Bu vətəndaşların seçki
hüquqlarının daha dolğun təmin edilməsi məqsədi
daşımışdır.
Seçki Məcəlləsi daim təkmilləşməyə
ehtiyacı olan qanunvericilik aktıdır. Bu mənada məcəllə
qəbul ediləndən sonra ona müəyyən əlavələrin
və dəyişikliklərin edilməsi dövrün tələbi
olmaqla yanaşı, respublikada ümumi prinsiplər
baxımından dünyada qəbul edilmiş modelə
uyğun seçkilərin keçirilməsinin daim diqqət mərkəzində
olmasından xəbər verir. 2010-cu ilin iyununda Yeni Azərbaycan
Partiyasının Milli Məclisdə təmsil olunan
deputatlarının təklifi ilə respublikamızda
seçki praktikasının daha da təkmilləşdirilməsi,
beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırma və qabaqcıl
dünya təcrübəsinin tətbiq olunması
üçün Seçki Məcəlləsinə bir
sıra əlavələr və dəyişikliklər
edilmişdir. Bunlardan biri seçki kampaniyasının 75
gündən 60 günə endirilməsidir. Bu təklifdə məqsəd
seçki praktikasının daha da təkmilləşdirilməsi
olmuşdur. Həmin dəyişikliklərə qədər Azərbaycanda
seçki kampaniyası 75 gün davam edirdi. Amma son illərdə
qazanılmış təcrübə və hazırlıq səviyyəsi
seçki kampaniyasını digər ölkələrdə
olduğu kimi, daha demokratik şəkildə keçirməyə,
resurslardan daha səmərəli şəkildə istifadə
etməyə imkan verirdi. Bütün bunlar isə göstərmişdir
ki, Azərbaycan da, əksər ölkələr kimi,
seçki kampaniyasını iki ay müddətində
keçirməyə tamamilə hazırdır.
Digər mühüm dəyişiklik
seçkilərə qoşulmuş vətəndaşlara və
partiyalara MSK tərəfindən ayrılan vəsaitin ləğv
edilməsidir. Heç bir ölkədə seçkiyə
qoşulmuş namizədlərə dövlət tərəfindən
vəsait ayrılmır. Əksinə, seçkiyə
qoşulmaq niyyətinə düşən insanlar da, partiyalar
da seçkinin keçirilməsi üçün lazım
olan vəsaitləri ya özləri birbaşa hesablarına
ayırırlar, ya da onları dəstəkləyən
seçicilərin yardımı nəticəsində fond
formalaşdırırlar. Həm də indiyədək
keçirilmiş seçkilər namizədlərə vəsait
ayrılmasının neqativ tərəflərini üzə
çıxarmışdı. Bu da ondan ibarət idi ki, bəzi
vətəndaşlar seçkiyə yalnız dövlət tərəfindən
ayrılan vəsaiti əldə etmək niyyəti ilə
qoşulurdular. Onların seçki kampaniyasında
iştirakı namizədliklərini qeyd etdirib dövlət tərəfindən
ayrılan vəsaiti alana qədər davam edirdi. Seçki
kampaniyasının digər hissəsində isə bu namizədlərin
hər hansı seçki hərəkəti müşahidə
olunmurdu. Azərbaycanın seçki praktikasını beynəlxalq
təcrübəyə yaxınlaşdırmaq məqsədilə
namizədlərə vəsaitlərin ayrılmasının ləğv
edilməsi olduqca təqdirəlayiqdir.
Bu günlərdə Mərkəzi
Seçki Komissiyası (MSK) Prezident İlham Əliyevin "Azərbaycan
Respublikasında insan hüquqlarının müdafiəsi
üzrə Milli Fəaliyət Planının təsdiq edilməsi
haqqında" sərəncamının icrası ilə əlaqədar
regionlarda seçki hüququ üzrə
ixtisaslaşdırılmış kurslar təşkil
etmişdir. Kurslarda ölkə üzrə fəaliyyət
göstərən 125 seçki dairəsi dairə seçki
komissiyalarının üzvləri və 5 minədək məntəqə
seçki komissiyasının sədri iştirak etmişdir.
Kurslarda MSK-nın üzvləri, məsul işçiləri,
müvafiq şəhər, rayon icra hakimiyyətlərinin rəsmiləri,
rayon prokurorları, məhkəmə sədrləri və
polis idarələrinin rəisləri "Seçki hüququ
və onun təminatının qanunvericilik əsasları,
aşağı seçki komissiyaları və məhkəmələr
tərəfindən seçki hüququnun qorunması mexanizmləri",
"Seçki prosesində KİV-nin rolu, yerli və xarici
müşahidəçilərin hüquq və vəzifələri",
"Seçici siyahıları ilə işin
aparılması, seçkiqabağı təşviqatın
aparılmasında öz səlahiyyətləri daxilində
şəraitin yaradılması isiqamətində yerli icra və
bələdiyyə qurumlarının rolu"
mövzularında mühazirələr oxunmuşdur.
DSK üzvləri, eləcə də məntəqə
seçki komissiyalarının sədrləri seçkilərlə
əlaqədar ixtisaslarını artırmışlar. Qeyd edək
MSK 2007-ci, 2009-cu və 2010-cu illərdə də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq
sərəncamının icrası ilə əlaqədar
aşağı seçki komissiyalarının üzvləri
üçün seçki hüququ üzrə
ixtisaslaşdırılmış kurslar keçirmişdir.
Demokratik seçkinin əsas şərti
aşkarlıq, şəffaflıq və obyektivlikdir.
Bütün demokratik cəmiyyətlərdə seçicilərin
azad seçim hüququna kənar müdaxilələrin
minimuma endirilməsi üçün onların gizli səs
vermək hüquqları təmin olunmuşdur. Son seçkilərin
nəticələrinə nəzərən bir daha təsdiqlənmişdir
ki, Azərbaycan cəmiyyəti ulu öndərin zəngin
dövlətçilik irsini ölkənin milli təhlükəsizliyinin,
iqtisadi maraqlarının və siyasi sistemin sabitliyinin təmin
edilməsinə yönələn təkmil siyasi konsepsiya kimi
qəbul edir.
Azərbaycan.-2011.-2
oktyabr.-S.1.