Həmişəcavan Naxçıvan

Son 15 il ərzində muxtar respublikanın sosial-iqtisadi və mədəni həyatında böyük irəliləyişlər baş verib. Dünənə qədər ucqar bir əyalət mərkəzini xatırladan, işıqsız, qazsız qalan və digər məişət problemləri ilə çırpınan Naxçıvan şəhəri son illər büsbütün yenidən qurulub. Təməli xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri işlədiyi dövrdə qoyulmuş yeni həyat quruculuğu xətti bu gün də uğurla davam edir. 1995-ci ilin dekabrında Naxçıvan MR Ali Məclisinin Sədri seçilən Vasif Talıbov Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ulu öndərin quruculuq və inkişaf xəttinin blokada şəraitində yaşayan regionda həyata keçirilməsi üçün əməyini əsirgəmir.

Həyata keçirilən məqsədyönlü və ardıcıl tədbirlər sayəsində region az vaxt ərzində böyük inkişaf yolu keçib. Bunu statistik rəqəmlər də sübut edir: son bir neçə il ərzində muxtar respublikada 364 yeni sənaye müəssisəsi işə düşüb, əsas kapitala 2 milyard manata yaxın investisiya yönəldilib, bu investisiyadan səmərəli istifadə nəticəsində 393 inzibati bina, 593 mənzil-kommunal obyekti, 406 su nasos stansiyası və subartezian quyusu, 119 körpü, 45 məişət evi və ticarət mərkəzi, 231 elm və təhsil, 173 səhiyyə müəssisəsi, 33 idman obyekti və s. tikilib. Cəmi 7 min nəfərə yaxın sakini olan Şərur şəhərində müasir olimpiya-idman kompleksinin istifadəyə verilməsi kiçik şəhərə böyük idman gətirib. Sərhəd bölgəsi olan Heydərabadda tikilən müasir obyektlər, yaşayış evləri isə qəsəbəyə şəhər görkəmi verib.

Ötən il daxili tələbatdan artıq istehsal olunmuş 62 milyon 220 min dollarlıq sənaye məhsullarının xarici ölkələrə və respublikamızın bölgələrinə ixrac olunması da regionun getdikcə artan iqtisadi potensialından xəbər verir. Sahibkarlıq fəaliyyəti üçün yaradılan münbit şəraitin nəticəsi olaraq muxtar respublikanın xarici ticarət əlaqələrinin coğrafiyası xeyli genişlənib. 2 il əvvəl isə ilk dəfə olaraq ixrac idxalı üstələyib və beləliklə, xarici ticarətdə müsbət saldo yaranıb.

Həyata keşirilən mühüm tədbirlərdən biri də 10394 hektar sahədə yeni yaşıllıq zolaqlarının - meşə massivlərinin, meyvə bağlarının salınmasıdır. Bu gün muxtar respublika ərazisinin 8 faizini yaşıllıqlar təşkil edir. Halbuki 10 il əvvəl bu rəqəm cəmi 1 faiz idi.

Təbii ki, bölgəyə dövlətin qayğı və dəstəyinin bu səviyyədə olması ilk növbədə regionun geosiyasi mövqeyindən irəli gəlir. Ümumiyyətlə, Naxçıvan MR Azərbaycan üçün həmişə strateji əhəmiyyət kəsb edən bir bölgə olub. Tarixə bir qədər nəzər salsaq, aydın görərik ki, muxtar respublika bir yandan geostrateji mövqeyi və zəngin təbii sərvətləri ilə diqqəti özünə cəlb edibsə, digər tərəfdən əlverişli tranzit imkanlarına malik olması, Böyük İpək Yolunun üzərində yerləşməsi onu iri ölkələrin maraqlarının kəsişdiyi əraziyə çevirib. Bütün bunlar isə qədim Naxçıvanı dəfələrlə hərbi və siyasi savaş meydanı edib.

Heydər Əliyev siyasi fəaliyyətinin bütün dövrlərində muxtar respublikanın inkişafına xüsusi qayğı göstərib. Bu amil torpaqlarımıza zaman-zaman göz dikən erməni millətçilərinin məkrli planlarının və niyyətlərinin puç olmasında önəmli rol oynayıb. Həmin illər ulu öndər demişdir: "Mən son vaxtlar Naxçıvanın inkişafı ilə əlaqədar bəzi tədbirlər həyata keçirmək barədə qərarlar vermişəm. Bunlar lazımdır. Nə üçün? Çünki Naxçıvanın vəziyyəti, onun coğrafi vəziyyəti və Naxçıvana qarşı ermənilərin daimi ərazi iddiası Naxçıvanı xüsusi inkişaf etdirmək məsələsini qarşımıza qoyur. Naxçıvan Azərbaycanın ən qədim torpaqlarından biridir. Naxçıvanda Azərbaycanın milli mədəniyyətini, memarlığını, rəssamlığını nümayiş etdirən abidələr vardır. Biz Azərbaycanın xüsusi ağır şəraitdə olan bir hissəsini gərək o qədər inkişaf etdirək ki, oradakı problemlər insanları narahat etməsin. Həmin insanlar orada daim yaşasınlar. Azərbaycan torpağını qorusunlar, saxlasınlar. Bax, bunlara görə bu qərarlar qəbul olunmuşdur".

Bu gün Prezident İlham Əliyev ümummilli liderin siyasi xəttini uğurla davam etdirir. Naxçıvana səfərləri çərçivəsində keçirdiyi görüşlərin birində dövlət başçısı demişdir: "Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev Naxçıvana çox diqqətlə yanaşırdı. Ona görə yox ki, burada anadan olmuşdu, bura onun vətəni idi. Ona görə ki, siyasi xadim kimi Naxçıvanın Azərbaycan üçün əhəmiyyətini çox gözəl başa düşürdü".

Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramlarının icrası çərçivəsində həyata keçirilən tədbirlər, aparılan tikinti-abadlıq işləri muxtar respublikanın simasını xeyli dəyişib. Bu dəyişiklik düşmən üçün əsl göz dağıdır. Məgər düşmənlərimiz Naxçıvanı iqtisadi blokada şəraitində yaşamağa məcbur edəndə onların başlıca məqsədləri bu torpağı iqtisadi cəhətdən zəiflətməklə onu ələ keçirmək istəyi olmayıbmı? Top-tüfənglə niyyətlərinə çata bilməyəndə çalışıblar ki, bu əzəli oğuz-türk yurdunda yaşayan insanlar ev-eşiklərindən, ocaqlarından didərgin düşsünlər.

Amma müdriklərimizin belə bir sözü var: "Sərkərdə igid olanda ordunu heç zaman bada vermir". Naxçıvan Muxtar Respublikasının bugünkü sosial-iqtisadi inkişafı bu müdrik kəlamın doğruluğunu bir daha təsdiq edir. Muxtar respublika bu cür sərkərdələr - ulu öndər Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyevin düzgün siyasəti sayəsində nəinki iqtisadi və sosial böhrandan qısa vaxt ərzində yaxa qurtardı, həmçinin onun dinamik inkişafı təmin olundu. Prezident İlham Əliyevin sözüdür: "Mən çox şadam ki, Naxçıvanda nəzərdə tutduğumuz bütün məsələlər bu gün öz həllini tapır. Muxtar respublika uğurla inkişaf edir, burada quruculuq-abadlıq işləri çox sürətlə gedir, bütün sosial məsələlər həllini tapır, yeni müəssisələr, fabriklər açılır, yollar çəkilir".

Yenə də statistikaya nəzər salaq: 2003-cü ildən bəri Naxçıvan Muxtar Respublikasında 44,6 mindən çox yeni iş yeri açılmışdır ki, bunun da 29,4 mini və ya 66 faizi daimidir. Bu o deməkdir ki, iki xarici dövlətlə sadələşdirilmiş gömrük-keçid qaydaları fəaliyyət göstərən bir regionda bu qədər iqtisadi cəhətdən fəal əhalinin iş dalınca yaxın-uzaq ünvanlara, qonşu ölkələrə getməsinə ehtiyac qalmayıb. Onu da qeyd edək ki, yeni iş yerlərinin açılması, iqtisadiyyatın ümumi strukturuna uyğun olaraq və daxili bazarın qorunması tələbləri nəzərə alınaraq yeni istehsal və emal sahələrinin yaradılması sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli şəraitin yaradılması hesabına mümkün olmuşdur. Bu gün bölgədə ümumi daxili məhsul istehsalında özəl sektorun xüsusi çəkisi 86 faiz təşkil edir. Hazırda muxtar respublikada əhalinin 89 növdə ərzaq, 153 adda qeyri-ərzaq məhsuluna olan tələbatı tamamilə yerli istehsal hesabına ödənilir.

Naxçıvan MR-də ərzaq təhlükəsizliyi ilə yanaşı, enerji təhlükəsizliyi də hazırda xüsusi diqqət yetirilən sahələrdəndir. Bu istiqamətdə muxtar respublikada böyük layihələr həyata keçirilib. Vaxt var idi ki, bölgədə elektrik enerjisi sutka ərzində uzun fasilələrlə verilirdi. O da qonşu ölkələrdən baha qiymətə almaq hesabına. Dövlət başçısının "Azərbaycan Respublikasında elektrik enerjisi təminatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" 2 may 2005-ci il tarixli sərəncamından sonra isə vəziyyət tamam dəyişdi. Enerji təsərrüfatının gücləndirilməsi sahəsində təsirli tədbirlər görüldü, modul və qaz-turbin elektrik stansiyaları, Heydər Əliyev su anbarı üzərində elektrik stansiyası tikildi. Az vaxt ərzində muxtar respublika elektrik enerjisi alan bölgədən elektrik enerjisi ixrac edən regiona çevrildi. Hazırda muxtar respublika Türkiyəyə gündə 16 meqavat elektrik enerjisi verir.

20 meqavat gücündə olan Biləv Su Elektrik Stansiyası Naxçıvan MR-də həyata keçirilən ən böyük infrastruktur layihələrindən biridir. Stansiyanın tikintisinə 2008-ci ilin mart ayından başlanılmış və qısa vaxt ərzində başa çatdırılmışdır. Gilançay üzərində tikilən stansiyada Avstriya istehsalı olan 2 turbin və generatorlar quraşdırılmışdır.

Stansiyanın açılış mərasimində iştirak edən dövlət başçısı demişdir: "Mən çox şadam ki, Naxçıvanda nəzərdə tutduğumuz bütün məsələlər bu gün öz həllini tapır. Muxtar respublika uğurla inkişaf edir, burada quruculuq-abadlıq işləri çox sürətlə gedir, bütün sosial məsələlər həllini tapır, yeni müəssisələr, fabriklər açılır, yollar çəkilir... Biləv Su Elektrik Stansiyasının açılışı, sadəcə olaraq görülən işlərin yeni mərhələsidir. O, təbiətdən qaynaqlanan bir enerjidir, gücdür. Su mənbələrimizdən səmərəli istifadə etmək üçün Azərbaycanda çoxlu tədbirlər görülüb və bu tədbirlər ardıcıl şəkildə həllini tapır".

Prezident İlham Əliyev 87 kilometr uzunluğunda olan Naxçıvan-Sədərək magistral avtomobil yolunun açılışında da iştirak etmişdir. Böyük İpək Yolunun bir hissəsi sayılan bu yol Kəngərli, Şərur və Sədərək rayonlarını birləşdirir. Avropa standartları əsasında salınan yolun ümumi en sahəsi 23, asfalt qatının eni 17,2 metrdir. Magistral 4 zolaqlıdır. Zolaqları 1 metr enində xətt ayırır. Bununla bərabər, yolun hər iki istiqamətində təhlükəsiz zona salınıb.

Heç kimə sirr deyil ki, hər bir cəmiyyətin tərəqqisi xeyli dərəcədə təhsilin inkişafından və onun əhəmiyyətinin düzgün qiymətləndirilməsindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, ölkənin ağır və çətin dövründə - 1995-ci ildə keçirilən tədbirlərin birində "Mən müəllim sənətini, müəllim işini və zəhmətini yüksək qiymətləndirirəm. Hesab edirəm ki, cəmiyyət haradan olursa-olsun, nədən olursa-olsun kəsib təhsilə xərcləməli, müəllimə xərcləməlidir" - deyən ümummilli lider təhsilin maddi bazasının gücləndirilməsini vacib və təxirəsalınmaz vəzifələrdən biri hesab edirdi.

Prezident İlham Əliyev də öz fəaliyyətində dəfələrlə bu xəttə sadiq olduğunu sübut etmişdir. Ötən il muxtar respublikaya səfəri çərçivəsində keçirdiyi görüşlərin birində dövlət başçısı demişdir: "Mən müəllimlərin əməyini çox yüksək qiymətləndirirəm. Hər bir ölkənin inkişafı üçün müəllimlərin fəaliyyəti başlıca rol oynayır. Çünki ölkə təbii sərvətlərlə zəngin ola bilər, ölkənin digər imkanları, yəni, maliyyə imkanları geniş ola bilər. Amma əgər peşəkar kadrlar yoxdursa, intellektual potensial yüksək səviyyədə deyilsə, o ölkələr həmin imkanlardan heç vaxt səmərəli şəkildə istifadə edə bilməyəcəklər".

Məhz təhsilə dövlət səviyyəsində bu cür yüksək qiymətin verilməsinin nəticəsidir ki, son 10 ildə muxtar respublikada 68 min 374 şagirdlik 168 məktəb binası, 1398 yerlik 14 uşaq bağçası, 18 musiqi məktəbi, 9 məktəbdənkənar tədris müəssisəsi tikilib və ya yenidən qurulub. Yeni təhsil müəssisələrində müəllim və şagirdlər üçün nümunəvi şərait yaradılmış, fənn kabinələri, laboratoriyalar, açıq və örtülü idman qurğuları müasir avadanlıqla təchiz edilmiş, ən yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyaları tətbiq olunmuşdur.

130-dan çox yaşı olan Yengicə kənd orta məktəbi nəinki Şərur rayonunun, eləcə də muxtar respublikanın ən qocaman təhsil ocağıdır. Muxtar respublikada tikilən yeni məktəb binalarından biri də həmin kəndin payına düşmüşdür. 568 yerlik təhsil ocağında müəllim və şagirdlərin ixtiyarına 32 sinif otağı ilə bərabər, zəngin əyani vəsaitlərlə təmin olunan fənn kabinetləri, laboratoriyalar, kitabxana, idman zalı, yeməkxana verilib. Şagirdlərin müasir informasiya texnologiyalarına yiyələnə bilmələri üçün burada 2 kompüter otağı yaradılıb. Hər bir otaqda 19 kompüter internetə qoşulub. İki elektron lövhəli sinif də tədrisin yüksək səviyyədə aparılmasına imkan verir.

Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əli Camalovun adını daşıyan Maxta kənd orta məktəbi də yeni istifadəyə verilən təhsil ocaqlarındandır. Üçmərtəbəli, 540 şagirdlik binada sinif otaqları, fənn kabineti və laboratoriyalar zəruri vəsaitlərlə təchiz olunub. 594 şagirdlik 2 nömrəli Sədərək orta məktəbinin binası da təzədir. Bu müasir bina sərhəd bölgəsində təhsilin yüksək səviyyədə təşkili üçün bütün lazımi avadanlıqlara malikdir. 612 şagirdlik Zeyvə kənd orta məktəbinin binasını isə "Gəmiqaya" MMC 5 aya tikib qurtarıb. Məktəbdə 33 sinif otağı, zəngin əyani vəsaitlərlə təmin olunan fənn kabinetləri, laboratoriyalar, kitabxana, idman zalı, yeməkxana, 2 kompüter, elektron lövhəli sinif otaqları var.

Naxçıvan MR-də aparılan genişmiqyaslı quruculuq tədbirləri sırasında yeni səhiyyə ocaqlarının tikilməsi, onların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi də mühüm yer tutur. Təkcə bir faktı qeyd edək ki, bu gün muxtar respublikanın hər bir rayonunda mərkəzi xəstəxanalar üçün yeni binalar tikilir. Artıq onların 5-i hazırdır, 1-nin inşası isə davam edir. Bunlardan əlavə, Naxçıvan şəhərində diaqnostika-müalicə və doğum mərkəzləri istifadəyə verilmiş, eləcə də ayrı-ayrı ərazilərdə 42 xəstəxana, 51 həkim ambulatoriyası, 56 feldşer-mama, 17 tibb məntəqəsi tikilmiş və ya əsaslı şəkildə yenidən qurulmuşdur. Naxçıvan Müalicə Diaqnostika, Duzdağ Fizioterapiya, Naxçıvan şəhər doğum mərkəzləri, Şərur, Şahbuz, Culfa rayon mərkəzi xəstəxanaları üçün inşa olunan binalar böyük şəhərlərdəki analoji səhiyyə ocaqlarından geri qalmır. Yeri gəlmişkən, muxtar respublikada reallaşdırılan sosial-iqtisadi siyasətin və səhiyyə xidmətinin uğurlu nəticəsidir ki, son illər əhalinin orta ömür müddəti 4,2 il yüksələrək 74,4 ilə çatıb.

Az vaxt ərzində regionun iqtisadi göstəriciləri də xeyli yüksəlib. Dünənə qədər sahibsiz qalan, yaxud xammal şəklində yaxın-uzaq ünvanlara satılan yeraltı təbii sərvətlərdən müasir texnoloji avadanlıqların tətbiqi hesabına səmərəli istifadə muxtar respublika sənayesində iqtisadiyyatın aparıcı sahəsinə çevrilməsinə səbəb olub. Ötən illər sənaye müəssisələrinin maliyyə vəsaitlərinə olan tələbatının ödənilməsi üçün səmərəli kredit mexanizmi qurulub, satış problemlərinin həlli üçün yerli və xarici bazarlara çıxış imkanları maksimum sadələşdirilib. Həyata keçirilən tədbirlər sayəsində muxtar respublikanın sənaye sektorunda 12 min nəfərdən çox işlə təmin olunub, onların gücü ilə müəssisələrdə 237 adda məhsul istehsal edilir.

Zəngin yeraltı təbii sərvətlərə malik bölgədə qiymətli daşlar, xammal ehtiyatları çoxdur. Düzdür, sovet dönəmində onların bir çoxundan - travertin, mərmər, qum-çinqıl yataqlarından istifadə olunurdu. Amma aşkara çıxarılmayan yataqlar, mənbələr də az deyildi. Muxtar respublikada geniş imkanlara malik olan transmilli özəl şirkətin - "Gəmiqaya Holdinq"in yaradılması isə bu sahədə imkanları xeyli artırdı. Ankaradakı Texniki Universitetin əməkdaşları ilə birgə aparılan axtarışlar nəticəsində Kəngərli rayonunun Çalxanqala, Qarabağlar, Babək rayonunun Buzqov kəndləri ərazisində, uca dağların ətəyində qara, boz və qəhvəyi rəngdə mərmər yataqları üzə çıxarıldı.

Bu gün adıçəkilən holdinqə məxsus Gəmiqaya Daş Emalı Sənaye Kompleksinin istehsal sexlərində 30-dan artıq çeşiddə məhsul hazırlanır. Onların əksəriyyəti travertindəndir. Qara və qəhvəyi rəngli mərmərdən hazırlanan məhsullar antibakterial keyfiyyətə malikdir. Bu səbəbdən xarici bazarlarda onlara üstünlük verilir.

Bəli, XXI əsrin Naxçıvanı sürətlə, dinamik inkişaf edən bir bölgəyə çevrilib. Ulu öndərin "Mən istəyirəm ki, mənim arzum, istəklərim, Azərbaycan dövləti haqqında, müstəqil Azərbaycanın gələcəyi haqqında və Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan haqqında planlarım, arzularım yerinə yetirilsin" sözləri bu gün artıq həqiqətdir.

Məmməd MƏMMƏDOV

Azərbaycan.- 2011.-14 yanvar.- S. 4.