Son yadigarı “Ana” oldu

Tamaşaçıları ilk dəfə heyrətləndirəndə 19, son yadigarını çəkəndə isə 49 yaşı olub Hüseyn Əhmədovun. Həyat eşqli, sənətsevər bir insan idi. Gah portret üzərində işləyərdi, gah heykəl düzəldərdi, gah da... Mütaliəni çox sevərdi. Cəfər Cabbarlının "Ana" şeiri dilinin əzbəri idi.

İllərlə canında gəzdirdiyi xəstəlik və müharibədən gətirdiyi "nişanə"lər birləşərək ona əziyyət verirdi. Bütün ağrı-acılara sinə gərərək arzuladığı əsəri tamamlamaq üçün saatlarla işləyirdi. Doğulduğu yurdun bütün gözəllikləri qanına elə hopmuşdu ki, nə yaratsaydı qeyri-adi alınırdı. Müxtəlif boyaların cilvəsində həmişə təbiətin rəngini axtarırdı. Ən böyük arzularından biri isə "Ana" portreti yaratmaq idi. Tələsik yox, asudə, rahat vaxtların birində bu əsəri işləmək fikri beynindən çıxmırdı. Anası Güllərin müdrik baxışları xəyalından çəkilməzdi. Həyat yoldaşı Mələknisənin də qayğısı onu riqqətə gətirirdi. Bu iki xanımın qarşısındakı borcunu möhtəşəm bir əsərlə tamamlamaq istəyirdi. Həkimlər ona işləməyi məsləhət bilmirdilər. Ailədə də narahatlıq var idi. Amma Hüseyn istəyində qərarlı oldu. Heç bir xahiş, məsləhət onu yolundan döndərə bilmədi. Çətinliklə olsa da, ömrünün son günlərində bu əsəri tamamladı. "Ana" əslində Hüseyn Əhmədovun sənət aləmində son yadigarı oldu.

Ötən əsrin 30-cu illərində Azərbaycan heykəltəraşlığının inkişafında yeni mərhələ başladı. Sənətə istedadların davamlı gəlişi bu sahənin parlaqlığını daha da qabarıq şərtləndirdi. Azərbaycanlı gənclərin Moskva və Sankt-Peterburq kimi şəhərlərdəki ali məktəbi bitirib Bakıya qayıtmaları məhz bu sahənin peşəkar surətdə tərəqqisinə start verdi. Azərbaycan portret heykəltəraşlığının inkişafında önəmli rol oynamış sənətkarlar sırasında Hüseyn Məhəmməd oğlu Əhmədovun özünəməxsus fədakarlığı var.

O, 1915-ci ilin martında Şuşada doğulub. Doğma şəhərdə bir məktəbin qapısını döyməyə macal tapmamış atası Məhəmməd kişi ailəsini başına yığaraq Bakıya köçüb. İçərişəhərdə sığınacaq tapıblar. Neft mədənlərində işə düzələn ata övladlarını oxutmaq, onları gələcəkdə yaxşı işlərin qulpundan yapışan, maddi çətinliklərdən uzaq, xoşbəxt görmək istəyib.

Qədim şəhərsalma mədəniyyətinin bir çox atributlarını özündə əks etdirən İçərişəhər balaca Hüseyni məftun etmişdi. Xüsusilə Çəmbərəkəndin ən yuxarı məhəlləsinə qalxıb Xəzəri seyr etməyi çox sevərdi. Hüseyngilin ailəsi elə bir zamanda Bakıya gəlmişdi ki, Azərbaycanda sovet hakimiyyəti təzəcə qurulmuşdu. Onun gözləri önündə məscidlər, məbədlər uçurdulurdu. Gördüklərini yaddaşına yığsa da, hansı bir hissin təsirindənsə onları həm də karandaşla kağız üzərinə çəkərdi. Nəhayət, şəhərdəki 4 saylı məktəbin şagirdi oldu. Dərslərini yaxşı oxuyardı. Amma əsas məşğuliyyəti şəkil çəkmək olardı. Məhəmməd kişi çox çalışdı ki, oğlunu bu "pis vərdiş"dən ayırsın, amma bacarmadı. Təbiətən dindar olan ataya elə gəlirdi ki, şəkil çəkmək günahdır. Nə cəzalanmaq, nə təpinmək Hüseyni sevimli peşəsindən ayıra bilmədi. Məhəmməd kişi bir də onda xəbər tutdu ki, Hüseyn rəssamlıq məktəbində oxuyur. Hüseynin qeydlərindən: "Rəssamlıq məktəbinə qəbul olunanda sevincimdən yerə-göyə sığmırdım ki, rəssam olacağam. Fırçamı cürbəcür rənglərə batırıb ağ kətan üzərində şəkil çəkəcəyəm. Gördüklərimi, düşündüklərimi istədiyim kimi çəkəcəyəm. Heç kim fırçamı mənim əlimdən ala bilməyəcək. Heç atam da...".

Onu məktəbə dövrünün tanınmış rəssamı və bu təhsil ocağının müəllimi Əzim Əzimzadə qəbul etmişdi.

Təhsilinin elə ilk günlərindən Hüseyn Əhmədov heykəltəraşlığa bağlandı. O, boyakarlıq şöbəsində oxusa da, heykəltəraşlıq sənətini tədris edən müəllimlərin dərslərinə daha çox həvəs göstərirdi. Gili ovxalayaraq ondan kiçik fiqurlar düzəltmək Hüseynin xoşuna gələrdi.

O zaman Bakının mədəni həyatında maraqlı bir hadisə baş verdi. Şərqin böyük şairi Ə.Firdovsinin 1000 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirlər keçirilirdi. Teatrlarda şairin "Şahnamə" poeması əsasında tamaşalar hazırlanır, mədəniyyət ocaqlarında onun yaradıcılığını əks etdirən sərgilər təşkil edilirdi. "Bakinski raboçi" qəzetinin 1934-cü il 29 sentyabr nömrəsində yazdığına görə Ədəbiyyat Muzeyində rəssam Rüstəm Mustafayevin tərtibat verdiyi sərginin təntənəli açılışı olub. Həmin sərgidə tanınmış rəssam və heykəltəraşlarla yanaşı, sənətdə ilk addımlarını atan gənclər də iştirak ediblər. İki gənc heykəltəraşın - Fuad Əbdürrəhmanovun "Atıcı", Hüseyn Əhmədovun "Firdovsinin portreti" nümayiş etdirildi. Portret heykəltəraşlığının bariz nümunəsi olan bu əsərlər təsdiqləyirdi ki, hər iki gənc çox istedadlıdır. Öyrənəndə ki Hüseyn Əhmədovun hələ 19 yaşı var, ona tövsiyə etdilər ki, mütləq ali rəssamlıq məktəblərinin birində oxusun.

Hüseyn Əhmədov Bakı Rəssamlıq Məktəbini bitirən kimi Sankt-Peterburqa gedərək sənədlərini Rəssamlıq Akademiyasının heykəltəraşlıq fakültəsinə verdi. O, təhsil illərində dünya şöhrətli heykəltəraş Viktor Aleksandroviç Sinayskidən dərs aldı. Hüseyn Əhmədovun akademiya divarları arasında heykəltəraşlıq sənətinin ən dərin sirlərini öyrənməklə bərabər, yaşadığı şəhərin möhtəşəm memarlıq və monumental heykəltəraşlıq əsərləri və zəngin muzeylərində saxlanan şedevrlərlə də tanış oldu. Aldığı mükəmməl təhsil, məşhur peşə ustaları ilə təmas Hüseyn Əhmədovun bir heykəltəraş-sənətkar kimi püxtələşməsinə, yetişməsinə imkan yaratdı. Hüseyn Əhmədov heykəltəraşlığın texnikasını, sənətkarlıq xüsusiyyətlərini dərindən mənimsədi. Lakin bu xoşbəxt illərdə tələbə Hüseynin həyatında xoşagəlməz bir hadisə də baş verdi. Gecə-gündüz yorulmadan çalışmaq, hər şeyə maraq göstərmək, öyrənməyə can atmaq, gününü muzeylərdə keçirmək, bəzən yağışın, qarın altında saatlarla dayanmaq onun səhhətində problemlər yaratdı. O, Bakıya həm dərin zəngin biliklə, həm də yad şəhərdə tapdığı xəstəliklə qayıtdı.

Xüsusi əzmkarlıqla yaradıcılığa başlayan Hüseyn Əhmədov respublikanın tanınmış heykəltəraşları ilə birlikdə müxtəlif layihələr üzərində çalışırdı. Paytaxtın küçə və xiyabanlarında ucaldılması nəzərdə tutulan heykəltəraşlıq əsərlərinin eskizlərinin hazırlanmasında iştirak edirdi. Bununla bərabər özünün yaradıcılığında üstünlük verdiyi portret janrı idi. Azərbaycanın dahi şəxsiyyətlərinin, əmək adamlarının, qəhrəmanlarının, şairlərinin obrazlarını heykəllərdə canlandırmaq onun arzusu idi.

O, böyük məhəbbətlə dahi Azərbaycan şairi Mirzə Ələkbər Sabirin heykəlini işlədi. Üç metr hündürlükdə olan abidə şairin vətəni Şamaxıda ucaldıldı.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı Hüseyn Əhmədov könüllü olaraq cəbhəyə gedib. Ağır döyüşlər, dözülməz şərait onsuz da səhhətində problem olan Hüseynin sağlamlığını daha da zəiflədir. O, 1943-cü ildə Kursk şəhərinin faşistlərdən azad olunması uğrunda gedən döyüşlərdə ağır yaralanıb. Bir qədər hərbi hospitalda müalicə alsa da, yenidən döyüşə yararlı sayılmayıb. Ordu sıralarından tərxis olunaraq Bakıya qayıdıb. O vaxt sənətkarın emalatxanası şəhərin mərkəzindəki alman kirxasında yerləşirdi. O, burada dövrünün məşhur rəssamları ilə qonşu idi. Sabsay, Fuad Əbdürrəhmanov, Cəlal Qaryağdı və başqaları ilə tez-tez görüşərdi. 1945-ci ildə Babəkin atlı fiqurunun eskizlərini və kiçik modelini hazırlayıb. Əsər Babəkin simasında xalqımızın qəhrəmanlıq tarixini əks etdirən monumental bir abidə kimi nəzərdə tutulmuşdur. Vaxtilə Hüseyn Əhmədovla dostluq etmiş xalq rəssamı Sadıq Şərifzadə xatirələrində yazırdı: "Babəkin obrazını yaratmaq üçün Hüseyn daim axtarışda idi. Babəkin yaşadığı dövrə aid kitablar oxuyur, tarixçilərlə məsləhətləşərdi. Öyrəndiklərini mənimlə də bölüşürdü... Atın plastikasını Hüseyn qədər bilən ikinci sənətkar yox idi. O, atın hər hərəkətini heykəldə canlandıra bilirdi. Onun "Babək"i xalqımızın qəhrəmanlığını əks etdirən simvol, şəhərimizin isə ən gözəl atlı heykəli olmalı idi". Amma bəlli deyil ki, bu iş niyə tamamlanmayıb.

Hüseyn Əhmədov portret yaratmaqda əvəzsiz idi. Az müddət ərzində xeyli əsərə imza atmışdı. Əlbəttə, o dövrün tələblərinə görə inqilabçıların, Leninin, Stalinin heykəlləri hazırlanırdı. Təbii ki, Hüseyn Əhmədovun yaradıcılığında da bu sifarişlər öz əks-sədasını tapırdı. Abdulla Şaiqin, Sovet İttifaqı Qəhrəmanları - Qafur Məmmədov, Gəray Əsədov, Xəlil Məmmədov, Məzahir Abbasov kimi insanların büst-portretlərini yaradan Hüseyn Əhmədov özünün müharibədən sonrakı əsərlərini Azərbaycanın igid oğullarına həsr edib.

Hüseyn Əhmədov çox məhsuldar heykəltəraş idi. O, bir-birinin ardınca Şamama Həsənovanın, Bəsti Bağırovanın büstlərini, Nazim Hikmətin portretini yaratdı. Onun yaddaşında ən çox qalan böyük türk şairi Nazim Hikmətin portreti üzərində işləyərkən unudulmaz Nazimlə Moskvada görüşdüyü günlər idi. Heykəltəraşın həyat yoldaşı Mələknisə xanımın xatirələrindən: "Hüseyn Bakıya qayıtdıqdan sonra elə hey Nazim Hikmətdən, onunla görüşlərindən, şairin xoş, sadə xasiyyətindən danışardı".

...Xəstəlik və müharibədən gətirdiyi qəlpələr Hüseyn Əhmədovu incidirdi. O, bütün həyat eşqi və yaradıcılıq həvəsi ilə ağrıları azaltmaq istəsə də, daha əvvəlki kimi inadla, müntəzəm işləyə bilmirdi. Müəyyən fasilələr yaranırdı. Təbiətindəki həssaslıq ona xoşagəlməz bir hadisə ilə üzləşəcəyini sanki yavaşca pıçıldayırdı. Özü də duyurdu ki, ağrıların əlindən qurtula bilmir. Həkimin də, dava-dərmanın da bir xeyri yoxdur. Ömür qatarının dayanacağı yaxınlaşırdı. Ona görə də bütün gücünü toplayaraq illərlə qəlbində gəzdirdiyi bir arzunu reallaşdırdı. Bu, "Ana" portreti 49 yaşlı heykəltəraşın sənət dünyasına bəxş etdiyi son yadigar oldu!

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2012.- 30 avqust.- S. 5.