Bir qolu dənizdədir, biri torpaqda...

Neft tariximizdən

Pirallahı adasının yeraltı sərvətləri haqqında ilk geoloji məlumatı 1861-ci ildə akademik Q.Abix verib. O sübut edib ki, burada zəngin neft ehtiyatı var. Pirallahıda hələ 1870-ci ildə ilk neft istismar quyusu olub. Həmin vaxt neft 132 metr dərinliyə malik quyudan çıxarılıb. Əgər bu quyu 1870-ci ildə istismar olunubsa, təbii ki, orada qazma həmin müddətdən xeyli əvvəl aparılıb. Bu faktın özü də neft tariximizin, konkret olaraq Azərbaycanda qazılan ilk istismar quyusunun "təvəllüd"ünün daha qədimliyi barədə düşünməyə sövq edir.

Pirallahıda axtarış-qazma işləri 1897-ci ildən başlanıb. O zaman hələ neft-qaz geologiyası mükəmməl axtarış-kəşfiyyat üsullarına malik deyildi. Odur ki, kəşfiyyat işləri sahibkarların şəxsi fikirləri əsasında sistemsiz həyata keçirilirdi. Bununla belə, yataqda Azərbaycanın digər rayonlarına nisbətən qısa müddətdə kütləvi kəşfiyyat işləri aparılmış və ərazidə neftayırma zavodu tikilmişdi. Dənizdən neft və qaz çıxarmaq üçün birinci təcrübə-sınaq neft mədənlərinin inşasına başlanmışdı.

1897-ci ildə Nobel qardaşları eyni vaxtda bir neçə qazma dəzgahı ilə kəşfiyyat quyularının qazılmasına start verirlər. 1902-ci ilin dekabr ayında 44 nömrəli quyunun sınağı zamanı neft alınır və həmin vaxtdan Qirməki və Qirməki altı lay dəstəsi horizontlarında axtarış-kəşfiyyat işləri aparılır.

Pirallahı adasında neft tapılandan sonra burada əsaslı dəyişikliklər baş verir. Daşdan yaşayış və sənaye tikililəri, 50 min kubmetr tutumu olan anbar, 1420 kilovat gücündə istilik elektrik stansiyası, mexaniki emalatxanalar və digər istehsalat obyektləri inşa edilir.

Eyni zamanda, adada, quru sərhədlərdən kənarda mütəmadi şəkildə kəşfiyyat işləri aparılır. 1928-1929-cu illərdə müəyyən edilir ki, adanın neft yataqlarının əsas hissəsi onun şimal sərhədlərində, Xəzərin altında yerləşir. Bu vaxt 10-cu mədənin bazasında Bibiheybət mədənlər qrupu sistemində Pirallahıda mədən yaradılır.

1935-ci ildə neft hasilatı dünya təcrübəsində ilk dəfə olaraq dənizə addımlayır. Adadan şimala doğru böyük bir sahədə qazma işləri aparılmağa başlayır. Burada qazılmış ilk quyunun yaşı indi 77-ni haqlayır. Neftçilərin sadəcə olaraq "birinci quyu" adlandırdıqları həmin 157 nömrəli quyu bu gün də neft verir. Başqa sözlə, bu quyu öz varlığı ilə neft tariximizi, dünyada ilk dəniz quyusunun məhz Azərbaycanda qazıldığını təsdiqləyir.

Hazırda bir hissəsi dənizdə, digər hissəsi quruda yerləşən "Pirallahı"nı və bir sıra digər yataqları istismar edən "Abşeronneft" Neft və Qazçıxarma İdarəsinin (NQÇİ) əsası da elə həmin vaxtlarda, 1936-cı ildə qoyulub. Lakin çox təəssüf ki, həm Pirallahı adası, həm də bu idarə uzun illər öz həqiqi adları ilə çağırılmayıb. Sovet hakimiyyəti illərində bu məkana Artyom adası, idarəyə isə "Artyomneft" deməli olmuşuq.

Pirallahını Abşeron yarımadası ilə birləşdirən keçidin - dambanın qurulması 1940-cı ilə təsadüf edir. Bu hadisə adanın ümumi iqtisadiyyatının inkişafında mühüm rol oynayır. Bunun nəticəsində hətta 1949-cu ildə "Neft Daşları" yatağı sənaye istismarı üçün "Abşeronneft"ə verilir.

İllər keçdikcə idarənin istismar etdiyi yataqların sayı da artır. 1947-ci ildə adanın cənub qurtaracağında "Gürgan-dəniz" yatağı işlənməyə cəlb olunur. İki-üç il sonra bu sıraya "Darvin bankası" yatağı da qoşulur.

Əsrin ortasında "Abşeron bankası"nda kəşfiyyat işlərinə başlanır. 1961-ci ildə kəşfiyyatın ilk müsbət nəticələri alınır. 1966-cı ildən isə yeni yatağın istismarına başlanır.

1985-ci ildə Xəzər dənizi akvatoriyasında, Abşeron yarımadasından 40 kilometr şimalda "Qərbi Abşeron" yatağı açılır. Bir neçə il sonra yataq artıq istismar edilir.

"Abşeronneft" ən yüksək neft hasilatına 1952-ci ildə nail olur. Həmin il 1 milyon 580 min ton neft hasil edilir. Lakin sonralar təbii ki, hasilat get-gedə azalır, 1985-ci ildə 359 min tona, 1992-ci ildə isə 148 min tona enir.

80-ci illərin sonu - 90-cı illərin əvvəllərində ölkə iqtisadiyyatında məlum səbəblərdən baş verən pozuculuq fəaliyyəti buradan da yan keçmir. Lakin 1993-cü ildən başlayaraq ölkəmizdə sabitliyin yaranması və ümummilli lider Heydər Əliyevin neft-qaz istehsalının vacibliyini ön sıralara çəkməsi nəticəsində hasilat yenidən tədricən artmağa başlayır.

Bakıdan 60 kilometrlik məsafədə yerləşən "Pirallahı" neft-qaz yatağının bu gün başqa bir növrağı var. "Abşeronneft"in mədənlərinə müasir texnologiyalar gətirilir, ehtiyac yarandıqca köhnə avadanlıqlar təzələnir, əməyin təhlükəsizliyi yeni məna kəsb edir, neftçilərin sağlamlığı önəm daşıyır. Bu mədənlərdə çalışan neftçilərin sayı isə az deyil. "Abşeronneft" 1559 nəfər neftçinin iş yeri, hünər meydanı, çörək təknəsidir.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2012.- 26 avqust.- S. 5.