İnformasiya məkanı və mənəvi-psixoloji təhlükəsizliyimizə təhdidlər

Hüquqi və mənəvi sanksiyalar bir-birini tamamlayanda

Bir həqiqətdir ki, hər bir dövlət milli-mənəvi əsaslar üzərində qərar tutur, xalqın mənəvi suverenliyi siyasi suverenliyin təməli və qarantıdir. Prezident Ilham Əliyev daim vurğulayır ki, Azərbaycan dövlətinin inkişafı və möhkəmlənməsi prosesləri həm də onların milli-mənəvi təməllərə dayaqlandığı halda uğurlu ola bilər.

XXI yüzilliyin reallığında milli şüurumuza yol göstərmək iddiasında olan yad ideya və təlimlər dövlətçilik idealımız və dəyərlərimizi düşünərək seçməyimizi təmin edən mənəvi təməllərin daha da möhkəmləndirilməsini tələb edir. İnformasiya sivilizasiyasının mövcud reallığı və milli dövlətçiliyin yeni mərhələsi dövlət inkişafının bütün istiqamətlərində müvafiq yeni siyasi davranış üsullarının tətbiqini gündəmə gətirir. Fasiləsiz olaraq dəyişən reallığın mənəvi süzgəcdən keçirilərək çevik dəyərləndirilməsi ən vacib məsələlərdəndir.

Bəşəriyyət üçün hansı təhlükə daha qorxuludur? - texnogen, antropogen mənşəli ekoloji fəlakətlər, terrorizm , sivilizasiyaların toqquşması və s.- sualına cavablar axtarılır. Lakin ilk baxışda görünməsə də, onların hamısının kökündə insanın mənəviyyat və dəyərlərə münasibətinin durduğu məlum olur. Həm də son dövrlərdə onların sırasına daha biri - infogen təhlükələr daxil olmuşdur. İnformasiya təhlükəsizliyinin vacibliyini nəzərə çatdırmaq üçün bəşəriyyəti "İnformasiya Xirosimasının" gözlədiyinə dair tədqiqatlar mövcuddur. İnformasiyanın artmaqda olan əhəmiyyəti qarşılıqlı informasiya təsiri proseslərinin tənzimlənməsinin təmin olunması üçün dövlətin fəal müdaxiləsini tələb edir. Biz unutmamalıyıq ki, informasiya texnologiyalarının inkişafı artıq bu gün cəmiyyətin həyatının demək olar bütün sahələrində genişmiqyaslı mənfi nəticələr doğurur.

2007-ci ilin mayın 23-də Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə təsdiqlənmiş Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik kosepsiyasının "4.Azərbaycan Respublikasinin milli təhlükəsizlik siyasətinin əsas istiqamətlər bölməsində" 4.3.3. Elm, təhsil, mədəniyyət siyasəti və mənəviyyatın qorunması siyasəti" adlı bəndində qeyd edilir ki, Azərbaycan xalqının mədəni irsinin, maddi və mənəvi dəyərlərinin mühafizəsinə, onun mədəni tələbatlarının ödənilməsi vasitələrinin daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasına, mütərəqqi daxili və beynəlxalq inkişafdan bəhrələnməsinə yönəlmişdir."

İnformasiya təhlükəsizliyi müasir dövrün qlobal problemidir

Artıq 20 ildən çoxdur ki, dünya ictimaiyyəti tərəfindən hər il 30 noyabr Beynəlxalq İnformasiya Təhlükəsizliyi Günü kimi qeyd olunur. Bu günün keçirilməsinin əsas məqsədi informasiyanın təhlükəsizliyinin önəmliyini ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmaqdır. Bu günlə əlaqədar olaraq hər il ənənəvi olaraq dünyanın müxtəlif ölkələrində informasiya təhlükəsizliyinin müxtəlif problemlərinin həlli yollarının araşdırılmasına həsr olunmuş silsilə tədbirlər keçirilir.

Buna görədir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Yeni Azərbaycan Partiyasının 20 illiyinə həsr edilmiş mərasimdəki nitqində dövlətimizin milli təhlükəsizliyini təmin edən çoxşaxəli amillərə xüsusi yer ayırmışdır. Dövlət başçısı nitqində informasiya məkanımız üçün təhdid olan qüvvələrin konseptual mənzərəsini vermiş, bizə qarşı informasiya müharibəsi aparıldığını vurğulamışdır.

Hazırda informasiya sivilizasiyasının inkişaf tarixində yeni mərhələ başlayir ki, bu da informasiya sistemlərinin mühafisəzi ilə paralel olaraq, artıq insanın özünü informasiyanın təsirindən qorumağı ön sıraya çıxarır. Burada informasiya təhlükəsizliyinin texnoloji və humanitar aspektlər kimi iki fundamental istiqamətinin diqqət mərkəzində saxlanılması son dərəcə zəruridir.

Azərbaycanda da bu gün üçün informasiya təhlükəsizliyinin texnoloji aspektlərinin təminatı və kadrların hazırlanması diqqət mərkəzindədir. Dövlət başçısı İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycan Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi nəzdində Azərbaycanda İnformasiya Təhlükəsizliyi üzrə Milli Mərkəzin yaradılması reallaşdırılır. Bu istiqamətdə əsas addım təşkilati məsələlər, normativ-hüquqi bazanın hazırlanması və texniki məsələlərin həll edilməsidir. Mərkəzin vəzifələrinə informasiya infrastrukturlarında təhlükəsizliyinin pozulması halı ilə üzləşən təşkilatlara təcili kömək və s. daxildir.

Eyni zamanda, informasiya təhlükəsizliyi humanitar aspektlərinin təmin edilməsi də taleyüklü məsələ olduğu üçün onların həlli bir-biri ilə paralel getməlidir. Məlum olduğu kimi, yaranmış indormasiya reallığı milli təhlükəsizlik və ilk növbədə, informasiya təhlükəsizliyi kimi mühüm sahənin problemlərinə ənənəvi yanaşmaların ciddi transformasiyasına gətirib çıxarmışdır. Formalaşmaqda olan yeni informasiya-kommunikasiya mühiti istənilən ölkənin siyasi, iqtisadi və müdafiə təhlükəsizliyinə fəal təsir göstərir. İnformasiyanın artmaqda olan əhəmiyyəti qarşılıqlı informasiya təsiri proseslərinin tənzimlənməsinin təmin olunması üçün dövlətin fəal müdaxiləsini tələb edir. Biz unutmamalıyıq ki, informasiya texnologiyalarının inkişafı artıq bu gün cəmiyyətin həyatının demək olar bütün sahələrində genişmiqyaslı mənfi nəticələr də doğurur.

2011-ci ildə sentyabrin 9-da Rusiyanın Yekaterinburq şəhərində təhlükəsizlik məsələlərinə cavabdeh olan yüksək vəzifəli şəxslərin beynəlxalq görüşündə Azərbaycan Prezidentinin Administrasiyasının rəhbəri, Təhlükəsizlik Şurasının katibi, akademik Ramiz Mehdiyev "Beynəlxalq informasiya təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsinə ümumi yanaşmalar" mövzusunda məruzəsində məhz bu məsələlərlə bağlı qeyd etmişdir: "Ölkənin firavanlığı və dünya sivilizasiyasında yeri informasiya texnologiyaları sahəsində siyasətin praqmatikliyindən və çevikliyindən asılıdır. İnformasiya məkanının qloballaşması və kütləvi kommunikasiya vasitələri şəbəkəsinin təsiri altında cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklər təkcə müəyyən üstünlüklər və mənfəətlərlə məhdudlaşmayıb, həm də sosial-siyasi sahədə informasiya mübarizəsi aparmaq üçün geniş imkanlar açır, bu da öz növbəsində milli və beynəlxalq təhlükəsizliyə təhdid doğurur."

Hazırkı dövr üçün İnformasiya-psixoloji təhlükəsizlik sahəsində qanunvericiliyin tənzimlənməsi mövcud reallıq və ictimai münasibətlərdən geridə qalır. Mövzunun aktuallığı, habelə son dövrlərdə baş verən məişət zorakılığı halları və bununla bağlı aparılan müzakirələr bütün cəmiyyətin, siyasətçi və alimlərin, vətəndaş cəmiyyətinin səylərinin bir araya gəlməsini tələb edir. Bu mərkəzin nəzdində humanitar yönümlü problemlərin həlli ilə məşğul olan qurumun da yaradılması çox yaxşı olardı.

KİV-nin sayına görə Azərbaycan MDB və Şərqi Avropa ölkələri arasında qabaqcıl mövqelərdən birini tutur. Azərbaycanda 4600 mətbuat orqanı qeydiyyatdan keçib, yüzlərlə informasiya portalı yaradılıb, 50-dən çox informasiya agentliyi fəaliyyət göstərir. Bölgələrdə 100-ə yaxın qəzet və jurnal nəşr olunur. Azərbaycanda media orqanı təsis etmək və jurnalist fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün yeni qanuna görə hər bir media fəaliyyəti ilə məşğul olan insan 7 gün müddətində öz bəyanatını qeydiyyat orqanına təqdim etməklə mətbuat orqanı təsis edə və onun fəaliyyətini həyata keçirə bilər. Təkcə ötən il qeydiyyatdan keçmiş media vasitələrinin ümumi sayı 206-dır. Bunlardan 105-ni qəzetlər təşkil edib və cəmi 6 KİV elmi-populyar mövzuya aiddir. Ötən ilin daha bir maraqlı cəhəti bir şəxsin bir neçə KİV təsis etməsi, 2011-ci ildə 1 nəfərin yeddi KİV-nin təsisçisi olmasıdır. Digər faktlar eyni şəxsin 2 nəşr yaratması ilə bağlıdır ki, belə halların ümumi sayı 7-dir. 2011-ci ildə ölkədəki universitetlərdən 3-ü özünə media vasitəsi yaradıb. Məsələ onda deyil ki, bu çoxdur, yoxsa azdır? Məsələ ortaya qoyulan fəaliyyətin keyfiyyətində, milli maraqlara cavab verməsindədir.

İnformasiya müasir insanın yaşayış mühitidir. İnsanın sağlamlığı və təhlükəsizliyi onu əhatə edən mühitdən necə asılıdırsa, psixi sağlamlığı da media mühitindən o dərəcədə asılıdır. İnsanın kütləvi informasiya vasitələri ilə ünsiyyəti onun düşüncəsinə təsir edir. Yəni, real ünsiyyətdə gərginlik, təzyiq, təlaş və s. məqamlar insana necə təsir edirsə, informasiya məkanında baş verən proseslər də buna oxşar olur. İnformasiyanın təhlükəsizliyi məhz bu məqamda ortaya çıxır.

Məşhur amerikalı alim M.Maklyuenə görə KİV insanların "əsəb sisteminin davamıdır." Doğrudan da, əgər KİV əsəb sistemidirsə, onda informasiya da psixoloji ünsiyyətdir. Yaradılan reallıqda artıq doğru olan gerçəklikdə baş verən deyil, onun haqda KİV-nin nə və necə yazdıqlarıdır. Gerçəklik haqda KİV-nin fikrinə insanlar çox həssasdırlar. Hələlik isə ümumi qənaətə görə KİV insana düşünməyi deyil, öz istədikləri və yazdıqları barədə düşünməyi uğurla təlqin edə bilirlər. Mark Tvenin də bir sözunü xatırlatmaq istərdik. O qeyd edirdi ki, "Amerika cəmiyyətinin müsbət keyfiyyətlərindən biri təkcə söz azadlığı deyil, həm də bu azadlıqdan heç vaxt şəraitə və əxlaqi qadağalara məhəl qoymadan, necə gəldi istifadə etməməsidir."

Bütün bunlar KİV-dövlət-cəmiyyət münasibətlərinə, vətəndaşların bütövlüyünü, birliyini təmin edən dəyərlərimizin və mənəviyyatımızın bu günü və gələcəyinə dair fundamental məsələləri gündəmə gətirir.

Məlum olduğu kimi, akademik Ramiz Mehdiyev hələ 2009-cu ildə "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr"adlı konseptual əsərində bu məsələlərlə bağlı diqqəti cəlb edərək demişdi: "Etiraf etməliyik ki, KİV azadlığı fikir plüralizminin inkişafında, şəffaflığın təmin olunmasında mühüm şərt olsa da, onları müəyyən neqativ halların təsirindən sığortalaya bilmir. Son dövrlər bu sahədə nöqsan və çatışmazlıqların artması bu məsələnin ictimai müzakirəyə çıxarılmasına, vəziyyətdən çıxış yollarının axtarılmasına, problemlərin aradan qaldırılması üçün əməli tədbirlərin həyata keçirilməsinə zəmin yaratmışdır. Azərbaycan KİV-nin monitorinqi göstərir ki, maarifləndirici, məlumatlandırıcı və əyləncə funksiyaları arasında ciddi disbalans yaranmış, peşəkarlıq, yaradıcılıq, yeniliklərin tətbiqi, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması kimi məsələlər teleradio rəhbərlərini o qədər də maraqlandırmır. Görünür, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması ilə bağlı proqramlara verilən tələblərin pozulmasına görə İnzibati Xətalar Məcəlləsinə inzibati tənbeh tədbirlərinin daxil edilməsi məsələsinin baxılmasına ehtiyac var".

İnformasiya təhlükəsizliyi ilk növbədə, kütləvi kommunikasiyaya daxil olan insanın psixoloji təhlükəsizliyi deməkdir. Bu da informasiyanın keyfiyyət meyarına, reallığı təhrif etməməsinə böyük tələblər irəi sürür.

İnformasiya məkanı təkcə milli deyil, həm də transmilli xarakter daşıyır və bunu unutmaq olmaz. Dövlətin informasiya təhlükəsizliyinin humanitar aspekti informasiya sahəsində şəxsiyyətin, cəmiyyətin və dövlətin maraqları balansının təmin edilməsinə, informasiya texnologiyalarının geniş istifadə edilməsinin sosial-psixoloji nəticələrinin proqnozlaşdırılmasına, fərdi, qrup və kütləvi şüura qeyri-qanuni informasiya təsirlərindən informasiya-psixoloji mühafizənin təmin edilməsi sisteminin yaradılması və inkişafına yönəlmişdir. Bu baxımdan informasiya təhlükəsizliyinin hüquqi təminatının inkişafı problemləri, fərdi, qrup və kütləvi şüurun sosial, psixoloji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, informasiya təhlükəsizliyinin kadr təminatı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

İctimai şüurun formalaşmasına təsiri hər bir ailəyə və insanın dünyasına maneəsiz daxil olan KİV də göstərir. Uşaq və yeniyetmələrin dünyagörüşünə, müəyyən maddi və mənəvi dəyərlərin formalaşmasına, cəmiyyətdə ünsiyyətqurma və davranış qaydalarının bir sistem kimi yaranmasına onlar ailə və məktəbdən daha güclü təsir göstərir.

Kütləvi informasiya vasitələrinin ictimai şüuru manipulyasiya edilməsi, informasiyanın özünün təhlükəsizlik vəziyyəti ciddi problemlər doğurur. KİV-nin öz fəaliyyətini kommersiya prinsipləri üzərində qurması hər gün minlərlə "şok" olayının sel kimi axmasını şərtləndirib.

Kütləvi informasiyadan danışanda ona münasibətdə "informasiya killeri, qara PR, şantaj, informasiya təzyiqi" kimi sözlər işlədilir. Öz sərtliyinə görə bu terminologiya başqa dövlətin informasiya məkanına müdaxiləni nəzərdə tutan mediastrategiya və texnologiyalarda tətbiq edilir. Lakin ən dəhşətlisi odur ki, bu texnologiyalar öz cəmiyyətimizə qarşı tətbiq edilir və auditoriya bu metodlar haqda bilməsə də, onlara tam səmimi, açıqlıqla reaksiya verir.

Zorakılıq şüuraltı səviyyədə insanı cəlb edir. Zorakılığın şüuraltı səviyyədə insanı cəlb edən psixoloji xüsusiyyət olması onu kino-tele ekranların və KİV-nin əsas elementinə çevirib. Dünyada cinayətkarlığın səviyyəsinin artması bununla bilavasitə əlaqədardır. Tədqiqatlar göstərir ki, baş verən cinayətlərin 30 faizi məhz bu mənbələrdən qaynaqlanır. Buna görədir ki, "ekran-efir zorakılığı" anlayışı gündəmə gəlmişdir. Kütləvi mədəniyyətin qeyd edilən aspekti Qərb cəmiyyətini müşayiət edən əlamətlərdəndir. Məsələ zərərli ənənələrin qloballaşma şəraitində "milli fəlakət" miqyasını almağa yol verilməməsindədir. Zorakılığı ona əks olan dəyərlərin - humanizmin, şəfqətin, qayğı və ünsiyyətin təbliği ilə durdurmaq daha səmərəli olur.

Problemin həll yolu qadağalarda deyil, qanunverici əsasların müəyyənləşməsi və təkmilləşməsindədir. Dünya təcrübəsində ekran-efir zorakılığına qarşı durmağın daha bir yolu media təhsil, media maarifçiliyi adlanan maarifləndirmə yoludur. Media təhsilin əsas vəzifələri yeni nəslin müasir informasiya mühitinə hazırlanması, müxtəlif məzmunlu informasiyanın qəbul edilməsinin şüura təsirinin nəticələrinə bələd olmasını öyrətməkdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bölgələrə səfəri zamanı bu mövzuya toxunaraq qeyd etmişdir: "Sosial şəbəkələr nisbətən yeni bir anlayışdır, dünyada geniş şəkildə yayılır. Mən çox istərdim ki, ilk növbədə, bu şəbəkələrdən informasiya, bilik əldə edilməsi üçün istifadə olunsun. Eyni zamanda, çox istərdim və xüsusilə, mənim gənclərə müraciətim ondan ibarətdir ki, ölkəmiz haqqında dolğun məlumatı bax, bu sosial şəbəkələr vasitəsilə dünyaya çatdırsınlar. Çünki bəzi hallarda Azərbaycan haqqında qəsdən formalaşdırılan rəy reallıqla tamamilə ziddiyyət təşkil edir."

Dəyərlərin "dəyərsizləşməsi", (desakralizasiya) nihilizm və neqativizm meyilləri müasir Qərb cəmiyyətlərinin əsas xüsusiyyətlərindəndir. Bu isə tarix boyu olduğu kimi, tərəqqinin tənəzzülə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. Neqativizm, agressiya postmodern dövrün qabarıq xüsusiyyətinə və meylinə çevrilib. Açıq-aşkar agressiya, pozitiv dəyər kəsb edən nə varsa hamısının inkar edilməsi, əsrlərlə formalaşan xeyirxahlıq, humanizm və həssaslığın "dəbdən düşməsi" neqativizm adlanan meyillərin təzahürüdür.

Son illər dünyada kriminal statistikanın müşahidəsi ciddi problemlərin olmasını göstərir. KİV haqda, reklam haqda, informasiya hüququ haqda və s. müvafiq qanunvericilik tam və ya qismən mövcud olsa da, əsas məsələ ona əməl edilməsidir. Hər bir media vasitəsinin özünü tənzimləyən prinsiplərə malik olması həlledici rol oynayır.

Bütün sivilizasiyalı ölkələrdə zorakılığın təbliği və yayılmasını məhdudlaşdıran qanunvericilik sistemi mövcuddur. Azərbaycan Avropa Şurasının üzvüdür və İnsan Hüquqlarına dair Avropa Konvensiyasının 10-cu maddəsində mənəviyyatın qorunması, demokraik cəmiyyətdə zəruri olan qanunvericilik əsasında söz və mətbuat azadlığı sahəsində məhdudiyyətlər tətbiq edilməsinə imkan verir. Yaxud Avropanın televiziya yayımı haqda konvensiyasının 7-ci bəndində tələb edilir ki, "Gənclərin, yeniyetmə və uşaqların fiziki, əqli və mənəvi inkişafına zərər verə bilən bütün proqramlar onların televiziyaya baxdığı müddətdə yayımlana bilməz."

İstənilən KİV, televiziya kanalı lisenziya alanda efir vaxtının 13-15 faizini uşaqlar üçün verilişlər hazırlamağa sərf etmək öhdəliyini götürür. Lakin əksər hallarda belə verilişlər ümumiyyətlə, hazırlanmır. Dünya təcrübəsində mövcud olan qanunvericilik fonunda görülməli işlər hələ çoxdur. Bunu xüsusilə də, hər bir redaksiyanın öz ənənəvi prinsip və etik kodekslərinin hələ də olmaması aydın göstərir.

KİV haqda qanuna əməl edilmir

Beynəlxalq Jurnalistlər Federasiyasının (BJF) Jurnalist Davranışının Prinsipləri Haqqında Bəyannaməsində peşə pozuntusu sayılan hallarda mənəvi öhdəliklər də əksini tapmışdır. Hesab edirik ki, hər bir media orqanı, hər bir jurnalist özünə bu barədə mənəvi hesabat verməlidir.

Müasir cəmiyyətlərdə kütləvi informasiyaya əsaslanan "sosial təqlid" adlanan davranış mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Buna görə də asudə vaxt və oxucuya, izləyiciyə təqdim edilən informasiyanın balansı, nisbəti məsələsi gündəmə gəlir. Birmənalı şəkildə hazırda bu nisbət əyləncə məzmunlu informasiyanın, elmi-mədəni və ya maarifçilik məzmunlu informasiya ilə müqayisədə dəfələrlə üstələməsini, disbalansını göstərir. Bu da öz növbəsində cəmiyyətin sosial davranışına təsirini göstərir. Gərgin süjetlərin bolluğu və yaradıcı mövqelərin kölgədə qalması reallığı deyil, onun surroqatını formalaşdırır. KİV hər kəsin əvəzinə "günün qəhrəmanını" təyin edir.

"Televiziya və radio yayımı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununun 3-cü maddəsində teleradio yayımının əsas prinsipləri sırasında digər vacib məsələlərlə yanaşı, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, peşə etikasına və əxlaq normalarına riayət edilməsi, proqramların keyfiyyətliliyi prinsipləri öz əksini tapmışdır. Əksəriyyəti ictimai əhəmiyyət kəsb etməyən mövzulara həsr olunur, müəyyən mənada cəmiyyətdə neqativ tendensiyaların yayılmasına istiqamət verir, gənclərin və yeniyetmələrin zövqünü, dünyagörüşünü korlayır, təlim-tərbiyəsinə mənfi təsir edir.

İnternet vasitəsilə dünyanın ayrı-ayrı bölgələrinə yayımlanan yazılarla xarici ölkələrdə dövlətimiz haqqında hansı təsəvvür yaradırıq? Biz onlara ölkəmizdə gedən ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni proseslər haqqında hansı məlumatı veririk? KİV həm də ölkənin simasını nümayiş etdirir, onun haqqında təsəvvür yaradır. Azərbaycanın müharibə vəziyyətində olması vətəndaşlarımızın, xüsusilə, gənc nəslin milli vətənpərvərlik ruhunun yüksəldilməsi, maarifləndirmə, jurnalist araşdırmaları kimi vacib məsələyə daha məsuliyyətlə yanaşma tələb edir. Analitik yazılar, əhəmiyyətli məsələlərin peşəkarlar səviyyəsində müzakirəsi yox dərəcəsindədir.

Bir çox xəbər portallarının konsepsiyası, strateji hədəfləri yoxdur, halbuki redaksiya siyasəti ictimai maraqlarla uzlaşdırılmalı, cəmiyyətimizin saflaşması, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanmasına, Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmlənməsinə töhfə verməlidir. Cəmiyyətin məlumatlandırılmasının, xəbər proqramlarının keyfiyyəti artırılmalıdır.

Oxucu bu gün Azərbaycanda və dünyada baş verən taleyüklü hadisə və proseslər haqqında obyektiv, hərtərəfli informasiya çatdırılmasını, onların yüksək peşəkarlıqla şərh edilməsini, maarifləndirmə xarakterli keyfiyətli yazılar gözləyir.

KİV-də elmi-populyar, publisistik materialların qıtlığı da mühüm məsələdir. İctimai şüur rasional bir materiyadır və müvafiq olaraq onun elmi-rasional, praqmatik əsaslı məlumatlara ehtiyacı var. Dünya ölkələri ilə müqayisədə milli və xarici jurnalistika arasındakı fərqi aydın göstərir. ABŞ-da və İngiltərədə KİV-də dərc edilən bütün çıxış və məlumatların dörddə üçü elmə, mədəniyyətə, psixologiya və davranışa aid olur. Normal cəmiyyətlərdə insanların maraqlarını real məlumatlar cəlb etdiyi üçün onun KİV-də işıqlandırılması səmərəli nəticə verir.

KİV cəmiyyətə ətrafda baş verənləri adekvat dərk etmək üçün elmi əsaslı, qərəzsiz məlumatlar təqdim edə bilər, lakin edirmi? Elmi-maarifçilik rubrikalarına əksər KİV-də rast gəlmək mümkün deyil. "Duyğu aclığı" adlı fenomenə hesablanmış informasiya da alver predmetinə çevrilir. Kim onu necə istəyirsə, elə də təqdim edir! Əbədi dəyərlər və keçici zövqlər arasında uçurum formalaşıb! Bu uçurumun aradan qaldırılması ilk növbədə, cəmiyyətin iradəsindən, mənəvi müqavimətindən, həm də çox dərəcədə KİV-nin mövqeyindən asılıdır.

Son illər demək olar ki, hər qəzet sorğu keçirir, oxuculara sual ünvanlayır, qəzet və jurnalistlərin, politoloqların kəmiyyəti hədsiz dərəcədə çoxalır, lakin keyfiyyətə keçid hələlik baş vermir. Ölkədə və dünyada baş verənlər barədə mötəbər mənbəli məlumatları "şok" rubrikaları, psixoloji agressiya olayları əvəzləyir.

Azərbaycanın dünyadakı nüfuzuna və imicinə zərər gətirməklə yanaşı, bu məlumatlar vətəndaşların mənəvi-psixoloji təhlükəsizliyinə də böyük zərbə vurur. Ölkənin obrazı, onun dünyada yeri və roluna mühüm təsir göstərir və onu hərə istədiyi kimi təqdim edə bilməz. Yaxud Azərbaycan haqda hansı mənbələrdən qaynaqlandığı yaxşı məlum olan neqativ məlumatlara bol yer verən KİV də var.

(Ardı var)

Rəbiyyət ASLANOVA,

Milli Məclisin İnsan hüquqları

komitəsinin sədri, professor

Azərbaycan.-2012.- 7 dekabr.- S.2.