“The National İnterest”: Vaşinqton Qafqazdan nə istəyir?

Vaşinqtondakı nüfuzlu beyin mərkəzlərindən biri olan "Milli Maraqlar Mərkəzi"nin beynəlxalq münasibətlərdə aktual məsələləri işıqlandıran "The National İnterest" jurnalında ABŞ dövlət katibi Hillari Klintonun Cənubi Qafqaz bölgəsinə son səfəri barədə təhlili məqalə verilmişdir. Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin Rusiya və Avrasiya proqramları üzrə tədqiqatçısı Sergey Markedonovun "Vaşinqton Qafqazdan nə istəyir?" sərlövhəli yazısında bölgədə maraqları olan böyük dövlətlərin Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstana yanaşmasını və xarici siyasət qərarlarının arxasında duran səbəblər araşdırılmışdır.

Xanım Klintonun bu dəfəki səfərinin onun dövlət katibi vəzifəsində Qafqaza, çox güman, son səfərinin olduğunu xatırladan müəllif bildirir ki, Amerika baş diplomatının bölgə turnesi bir sıra vacib məsələləri gündəmə gətirmiş və ABŞ ilə Rusiya arasında bölgə ilə bağlı prinsipial fərqləri ortaya çıxarmışdır. Belə ki, Rusiya, İran və Türkiyədən fərqli olaraq Qafqazın geosiyasəti ABŞ-dan uzaq məsafədə olan bir problemdir. Rusiya üçün Cənubi Qafqazda sabitliyin hər hansı formada pozulması isə Şimali Qafqazda proseslərin qızışması deməkdir. Rusiya burada baş verənləri, Qərbin düşündüyü kimi, "nostalji" və ya "sabiq imperial hisslər"lə deyil, ölkənin daxili problemlərinin Cənubi Qafqazdakı davamı kimi qəbul edir. Mülahizələrini davam etdirən tədqiqatçı, Türkiyənin yeni xarici siyasət doktrinasını sınaqdan çıxarmaq üçün Qafqazı bir vasitə kimi qiymətləndirdiyini bildirir. İran isə bu bölgəyə öz sərhədləri yaxınlığında xaricdən potensial müdaxilə təhdidi kimi və bölgədə onun artan qüvvəsinə çətinlik yaradan bir amil kimi baxır.

Bu cür yanaşmalardan fərqli olaraq ABŞ siyasəti üçün Qafqaz təcrid olunmuş şəkildə maraqlı deyil, əksinə, geniş xarici siyasət və təhlükəsizlik məsələləri üzrə iş aparmaq üçün forum kimi xidmət edir. Məsələn, Gürcüstan ABŞ siyasətçiləri tərəfindən keçmiş sovet dövlətləri arasında "zəif bənd" kimi qiymətləndirilir və Rusiyanın Avrasiya bölgəsində təsirini bərpa etmək üçün ondan alət kimi istifadə edəcəyindən ehtiyatlanırlar.

Ermənistan və Azərbaycana gəldikdə isə bu ölkələr Birləşmiş Ştatların Yaxın Şərq siyasətinin geniş kontekstində rol oynayır. İslam dünyasında olduqca aşağı dəstəyi olan Amerika Azərbaycanın dünyəvi hakimiyyəti ilə münasibətlərin möhkəmləndirilməsində maraqlıdır. Bununla yanaşı, Azərbaycanın postsovet dövlət quruculuğu təcrübəsi digər müsəlman ölkələrinə ideoloji model kimi xidmət edə bilər.

Ermənistandan isə Dövlət Departamenti Ankaraya qarşı təsir vasitəsi kimi istifadə edir. Bu mənada, Hillari Klintonun 2010-cu ildəki səfəri çərçivəsində Yerevanda "soyqırımı" memorialını ziyarət etməsi təsadüfi deyildi.

Tədqiqatçının fikrincə, Gürcüstandakı münaqişələrdən fərqli olaraq, Dağlıq Qarabağ məsələsində Vaşinqton Moskva ilə geniş əməkdaşlıq potensialı görür. Cənubi Qafqazdakı bu münaqişənin həlli prosesində neo-sovet bərpası təhlükəsini hiss etməyən Vaşinqton Ermənistan-Azərbaycan qarşıdurmasının nizama salınmasında məsuliyyəti Moskva ilə bölüşməyə hazırdır.

Sergey Markedonovun gəldiyi nəticə budur ki, Vaşinqtonun Qafqazda marağı bəllidir, lakin bu maraq bir məsələyə bağlı deyil - geniş xarici siyasət layihələrinin, o cümlədən Rusiya ilə münasibətlərin bərpası, Yaxın Şərq məsələlərinin, İran və Türkiyə problemlərinin həllinin bir hissədir. Göründüyü kimi, Moskva, Tehran və Ankaranın Cənubi Qafqaz bölgəsinə bir cür, Vaşinqtonun isə müxtəlif yanaşması barədə danışmaq olar. Lakin tədqiqatçı hesab edir ki, burada daha uğurlu olmaq üçün Avrasiya qüvvələri, xüsusilə də, Rusiya dar düşüncədən kənara çıxıb Qafqazdakı həssas çətinlikləri geniş geosiyasi mənada görməyi bacarmalıdır.

Şəfəq AKİFQIZI

Azərbaycan.- 2012.- 13 iyun.- S. 4.