Vətəndaş mənafeyini əsas tutan sosial islahat konsepsiyası

AHİK üzvləri ölkədə həyata keçirilən sosialyönümlü siyasətin uğurlarını gündəlik həyatda qabarıq hiss edirlər

Müasir dövrdə sosial ədalət meyarını rəhbər tutan hər bir dövlətin qarşıya qoyduğu ali məqsəd vətəndaş amilinin tərəqqisi, insanlar üçün maksimum firavan yaşayış şəraitinin təmin edilməsidir. Təcrübə göstərir ki, insan amilinin inkişafına xidmət edən çoxşaxəli siyasət yürüdən, mövcud potensialı bu yöndə səmərəli şəkildə səfərbər edən dövlətlər milli tərəqqiyə nail olur və dünya arenasında özünə layiq yer tuturlar. Müstəqil Azərbaycan dövləti də qloballaşan dünyanın bərabərhüquqlu subyekti kimi öz inkişafını təbii sərvətlərin gətirdiyi dividendlərə bağlamır və mövcud resurslarını sırf insan amilinin prioritetə çevrilməsi yönümündə qurur.

Azərbaycanın 20 ildən artıq müddətdə sosial dövlət quruculuğu sahəsində əldə etdiyi zəngin təcrübə analoji inkişaf yoluna yeni qədəm qoymuş digər ölkələr üçün model rolunu oynaya bilər. Bu modelin unikallığı məhz ondan ibarətdir ki, yeni mülkiyyət formalarının yaranmasına, sahibkarlığın daha sürətli inkişafına yönəlmiş kompleks tədbirlər sistemi əhalinin sosial baxımdan nisbətən zəif təbəqəsinin maraqlarını inkar etmir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə hazırlanaraq ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası da sosial məsələlərin həllini dövlətin ali məqsədi kimi ön plana çəkmişdir. Bu ali sənəddə sosial dövlət konsepsiyası əksini tapmış, Azərbaycan dövlətinin hər bir vətəndaşının rifahının yüksəldilməsinin, onun sosial müdafiəsinin və layiqli həyat səviyyəsinin qayğısına qaldığı bəyan edilmişdir. Konstitusiyanın 38-ci maddəsinə əsasən, hər kəsin sosial təminat hüququ vardır. Yəni ölkədə yaşayan hər bir vətəndaşın dövlət qarşısında onun maddi rifah halının yaxşılaşdırılması tələbini aktuallaşdırmaq hüququ tanınır. Əsas Qanunda təsbit edilmiş sosial normalar bazar münasibətləri şəraitində sosial dövlət konsepsiyasının reallaşdırılmasının fundamental normativ hüquqi bazasının yaradılmasına səbəb olmuşdur.

2003-cü ildə "Əsl siyasət konkret, real iş görməkdən ibarətdir" deyərək prezident səlahiyyətlərinin icrasına başlayan cənab İlham Əliyev də bazar iqtisadiyyatı şəraitində "sosial dövlət" konsepsiyasından çıxış edərək insan və vətəndaş mənafeyinə xidmət edən çoxşaxəli islahatlar həyata keçirmişdir. Azərbaycan Prezidenti ötən 9 ildə respublikada dinamik sosial-iqtisadi tərəqqini təmin edən ictimai-siyasi sabitliyin, vətəndaş həmrəyliyinin qorunub saxlanması, ölkənin beynəlxalq arenada nüfuz və mövqelərinin möhkəmləndirilməsi, ictimai həyatın bütün sahələrində proqressiv islahatların aparılması istiqamətində mühüm addımlar atmışdır. Ötən müddətdə həyata keçirilən siyasət, ölkənin demokratik inkişafı, sosial-iqtisadi, mədəni tərəqqisi yolunda atılan bütün addımlar məhz vətəndaşların rifahına, firavanlığına hesablanmışdır.

2012-ci ilin I rübünün yekunları sosial siyasətin Azərbaycan üçün yenə də prioritet məsələlərdən biri olduğunu təsdiqləyir. Hesabat dövründə xərclərin 41,4 faizi və ya 1 milyard 178 milyon manatı sosialyönümlü olmaqla, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 178 milyon manat və ya 17,8 faiz çox olmuşdur. Bundan başqa, ölkədə muzdla işləyənlərin orta aylıq əməkhaqqı ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 8,5 faiz yüksələrək 368,5 manat, əhalinin gəlirləri 13,9 faiz artaraq 7 milyard 231,6 milyon manat təşkil etmiş, hər nəfərə düşən gəlirlər isə 12,3 faiz artmışdır. Milli valyutanın sabit kursunun saxlanılması və əhalinin ümumi gəlirlərinin yüksəlməsi fonunda inflyasiyanın cəmi 3,1 faiz təşkil etməsi hesabat rübündə banklara qoyulan əmanətlərin həcminin 4,3 faiz artmasına səbəb olmuşdur.

Ümumiyyətlə, dövlətin sosialyönümlü siyasəti yalnız bazar münasibətlərinin və sahibkarlıq fəaliyyətinin azadlığını saxlamaqla vəsait və ehtiyatların düşüncəli surətdə yenidən bölüşdürülməsinə imkan verən yüksək iqtisadi inkişaf vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Sosialyönümlü dövlətin əsasını insan ləyaqəti, ədalət, məsuliyyət, fərdin maddi statusunun kəskin fərqliliyini aradan qaldırmaq məqsədləri təşkil edir. Bu, ictimai həyatı humanistləşdirmək, cəmiyyətdə qarşıdurmanın azalması, vətəndaş həmrəyliyinin formalaşması, bütün sosial qrup və fərdlərin mənəviyyatının artmasının labüd yoludur. Sosial məsələlərə geniş yer verən bir sıra Qərb ölkələrinin inkişaf təcrübəsi bazar azadlığı və dövlətin iqtisadiyyata təsiri arasındakı balansın nə qədər çətinliklə əldə olunduğunu göstərir. Yüksək sosial xərclərin təmin olunması bəzən vergilərin qalxmasına gətirib çıxarır, bu isə istehsal sahələri üçün maneə yaradır. Hökumət belə hallarda sosial proqramları müvəqqəti azaltmağa məcbur olur. Yəni, ən inkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsində də sosial-iqtisadi və mədəni hüquqların təmini ilə bağlı böyük çətinliklər yaranır. Azərbaycanın milli inkişaf modeli isə elə uzaqgörənliklə düşünülmüşdür ki, dövlətin sosialyönümlü siyasəti azad bazar iqtisadiyyatının tələbləri ilə kəskin ziddiyyətlər doğurmur.

2012-ci ilin ötən dövrünün ən yaddaqalan sosial layihələrindən biri də ölkə rəhbərinin 2012-ci il 14 mart tarixdə vətəndaşların keçmiş SSRİ Əmanət Bankında qalan əmanətlərinin fərdi birdəfəlik qaytarılmasını nəzərdə tutan xüsusi fərman imzalamasıdır. Vətəndaşları uzun illərdən bəri qayğılandıran bu məsələnin uğurlu həllini tapması sosial məsələlərin həllinin dövlət başçısının daim diqqət mərkəzində olduğunu göstərir. Fərmanın icrası üçün ilkin olaraq 1 milyard manata yaxın vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə vurğulamışdır ki, sosial-iqtisadi hüquqların müdafiəsi sahəsində dövlətin əsas vəzifəsi mütərəqqi iqtisadi və sosial islahatları həyata keçirmək, iqtisadi inkişaf prosesində hər bir vətəndaşın iştirakını təmin etmək, mövcud potensialdan hər bir fərdin bacarıq və qabiliyyətinə görə ədalətli şəkildə yararlanmasına şərait yaratmaqdır. Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, insana qayğı və hörmət prinsipinə əsaslanan liberal siyasət nəticəsində bu gün hər bir vətəndaşın əmək hüququ da yüksək səviyyədə qorunur. Bazar münasibətlərinin, demokratik inkişafın tərəfdarı olan Azərbaycan Prezidenti bir ictimai-iqtisadi formasiyadan digərinə keçid dövründə həmkarlar təşkilatlarının roluna yüksək önəm verir və milli iqtisadiyyatın sürətli yüksəliş mərhələsində əmək münasibətlərinin hüquqi çərçivədə tənzimlənməsini cəmiyyətin mənəvi təkamül yolu ilə inkişafının mühüm şərti sayır.

Son illərdə möhtərəm Prezidentin həmkarlar təşkilatlarının cəmiyyətdəki rolunun artırılması məqsədilə verdiyi bir sıra mühüm fərman və sərəncamlar da bunu bir daha təsdiqləyir. 2008-ci ildə Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının qurultayının yüksək səviyyədə keçirilməsi, habelə bu sahədə çalışan işçilərin bir qisminin Azərbaycan Prezidenti tərəfindən təltif olunması da bu diqqət və qayğının əyani təzahürüdür. Bundan əlavə, Milli Məclisdə yeni dövrün tələbləri nəzərə alınmaqla, Əmək Məcəlləsinə edilmiş mütərəqqi əlavə və dəyişikliklər dövlətin işçilərin hüquqlarının qorunması, onların sağlam və təhlükəsiz iş şəraiti ilə təmin olunması istiqamətində atdığı mühüm addımlardandır.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, istənilən cəmiyyətdə sosial ədalət prinsiplərinin bərqərar olmasında, o cümlədən əmək hüquqlarının qorunmasında həmkarlar ittifaqları getdikcə daha böyük rol oynamağa başlayır. Bu mənada, həmkarlar ittifaqlarının inkişafı, tutduğu mövqenin davamlı olaraq güclənməsi təbii olaraq cəmiyyətin özünün ümdə tələblərindən birinə çevrilir. ABŞ-da, Avropanın inkişaf etmiş ölkələrində cəmiyyətin sosial-iqtisadi həyatına təsir imkanları böyük olan kifayət qədər güclü həmkarlar ittifaqları formalaşmışdır. Onların təsiri altında işəgötürənlər tərəfindən işçiyə yüksək şərait yaradılması nəticə etibarı ilə əmək məhsuldarlığına müsbət təsir göstərir.

Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra yeni istehsal prosesində sosial xarakterli bazar münasibətləri istiqamətləri seçilmişdir. Bu istiqamətlərin seçilməsi bütün istehsal xidmət sahələrində işçilərin sosial-əmək şəraitinin təkmilləşdirilməsinə, o cümlədən onlar üçün zərərsiz iş şəraitinin yaradılmasına, əməyin hərtərəfli mühafizəsinə və bununla insan amilinin ön plana çəkilməsinə prioritet xarakter verir. Qeyd edilənlər kontekstində bu gün həmkarlar ittifaqlarının Azərbaycanın sosial-iqtisadi və ictimai-siyasi həyatında xüsusi bir çəkiyə sahib olduğunu sezmək elə də çətin deyil. Təqdirəlayiq haldır ki, 100 ildən çox tarixə malik Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları respublikamız müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Sovetlər dönəmindən fərqlənən yeni inkişaf dövründə həmkarlar ittifaqları yeni ictimai-iqtisadi formasiyanın və idarəçilik sisteminin tələblərinə uyğunlaşmış, bu məqsədlə köklü islahatlar prosesindən keçmişdir.

Yeni sosial-siyasi münasibətlərin formalaşması kontekstində Azərbaycan Həmkarlar İttifaqlarının vəzifələri dəyişmiş, onların sosial təyinatı, funksiyaları, fəaliyyətlərinin forma və metodları əsaslı şəkildə yenidən qurulmuşdur. "Həmkarlar ittifaqları haqqında" qanunun qəbul edilməsilə həmkarlar ittifaqlarının qeyri-siyasi təşkilat kimi dövlət və təsərrüfat orqanlarından, siyasi sistemin digər vəsilələrindən asılılığı aradan qaldırılmış, bu birliklərdə inzibati-amirlik sisteminə son qoyularaq sahə məsələlərinin həllində həmkarlar ittifaqı təşkilatlarının və orqanlarının müstəqilliyi təmin edilmişdir. Əmək, sosial, iqtisadi məsələlər barəsində qanunvericilik aktlarının hazırlanmasında həmkarlar ittifaqlarının hüquqları tanınmış, habelə Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları beynəlxalq həmkarlar ittifaqları hərəkatının tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Bütün bunlar respublikada həmkarlar ittifaqı hərəkatının inkişafına stimul yaradaraq işçilərin sosial-iqtisadi hüquqlarının müdafiəsini daha səmərəli formada həyata keçirməyə imkan yaratmışdır.

Hazırda həmkarlar ittifaqları dövlətin məşğulluq siyasətinin hazırlanmasında, üzvlərinin hüquqlarının etibarlı müdafiəsində, bunun kollektiv müqavilələrlə möhkəmlənməsində, qanunvericilik əsasında sosial tərəfdaşlıq razılıqlarının əldə olunmasında da mühüm rol oynayır. Bu səbəbdəndir ki, sosial-tərəfdaşlıq razılaşmalarının və kollektiv müqavilələrin bütün normativ şərtlərinin qəbulunda həmkarlar ittifaqları yaxından iştirak edir. Eyni zamanda həmkarlar ittifaqları işçilərin hüquqlarını təkcə kollektiv yox, eyni zamanda fərdi qaydada müdafiə edir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən çoxsaylı xarici şirkətlərin bəzilərində işçilərin hüquqlarının qorunması və təmin edilməsində məhz həmkarlar ittifaqları müstəsna rol oynamışdır.

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası (AHİK) bu kontekstdə özəl müəssisələrdə ilk təşkilatların - komitələrin yaradılması istiqamətində mühüm nailiyyətlərə imza atmışdır. Buna qarşı bəzən göstərilən müqavimətin aradan qaldırılmasında da AHİK böyük işlər görmüşdür. Dövlət orqanlarında üzv təşkilatların mənafelərinin təmsil edilməsi; əmək və sosial-iqtisadi məsələlər üzrə qanunvericilik aktlarının işlənib hazırlanmasında iştirak etməsi; qanunlara, həmkarlar ittifaqı üzvlərinin hüquq və mənafelərinə zidd olan qanunaltı aktlara yenidən baxılarkən təkliflərin irəli sürülməsi; vətəndaşların əmək hüquqlarının qiymətlərin və həyat səviyyələrinin yüksəlməsinə uyğun olaraq qorunması məqsədilə tədbirlərin həyata keçirilməsi; məşğulluq sahəsində qanunvericiliyə əməl olunmasına zərurətin təmin edilməsi; beynəlxalq həmkarlar ittifaqı hərəkatında iştirak etməsi; tabelikdə olan və əməkçilərin sanatoriya - kurort müalicəsi və istirahəti, ekskursiya-turizm, mədəni-maarif və idmanla məşğul olan təşkilatların fəaliyyətlərinin istiqamətləndirilməsi AHİK-in əsas funksiyalarıdır.

İşçilərin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasında Azərbaycan hökuməti, Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası və Sahibkarlar (İşəgötürənlər) Təşkilatları Milli Konfederasiyası arasında bağlanan üçtərəfli Baş Kollektiv Sazişin rolu böyükdür. Bu saziş işçilərin layiqli əməyini, yaşayışını və sərbəst inkişafını təmin edən şəraitin yaradılmasına təkan verir. Həmçinin qarşılıqlı əlaqələrin sosial tərəfdaşlıq prinsipləri əsasında inkişaf etdirilməsinə, sosial-əmək münasibətlərinin dialoq, kollektiv müqavilələr və sazişlər vasitəsilə tənzimlənməsi mühiti formalaşdırır. Bəzi işəgötürənlərin müqavimət göstərmələrinə baxmayaraq, həmkarlar ittifaqlarının fəallığı sayəsində 2011-ci ildə işəgötürənlərlə 11890 kollektiv müqavilə və 130 saziş bağlanmışdır. Bu sənəddə iqtisadi siyasət, əməyin ödənilməsi, əhalinin gəlirləri və həyat səviyyəsi, əmək bazası və əhalinin məşğulluğu, sosial müdafiə, əmək hüquqlarının müdafiəsi, əməyin mühafizəsi, sosial tərəfdaşlıq və digər sahələrdə hər bir tərəfin öhdəlikləri təfsilatı ilə əks olunur, onların icrası üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmaqla, icrasına ciddi nəzarət edilir. Baş Sazişin hazırlanması zamanı əldə olunan razılıqlar real işə çevrilir. İşçilərin sosial müdafiəsi baxımından işəgötürənlərlə kompromis qərarların qəbul edilməsi, kollektiv müqavilələrə dair tövsiyələrə əməl olunması, üçtərəfli əməkdaşlıq, sosial dialoqun iştirakçıları arasında qarşılıqlı əlaqələr qurmaq əsas məqsədlər sırasında yer alır.

AHİK-in əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri işçilərin əmək hüquqlarının müdafiəsinin həyata keçirilməsidir. Araşdırmalar göstərir ki, ötən illər ərzində Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasına ümumilikdə daxil olan ərizə-şikayətlərin demək olar ki, 95 faizindən çoxu işçilərin mənafelərinə uyğun olaraq öz müsbət həllini tapmışdır. Həmkarlar ittifaqlarının bu cür prinsipiallıq və obyektivlik göstərmələri, qərəzsiz olmaları onlara inamı artırır. Hazırda AHİK-in 1 milyon 600 minə yaxın üzvü var və qurum ölkədə əhalinin əmək hüquqlarının sosial müdafiəsinin qorunmasında çox iş görür.

İşçilərin və onların ailə üzvlərinin məişət və istirahətinin təşkilinə, sağlam həyat tərzi sürmələri üçün şərait yaradılmasına xüsusi önəm verən Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları bu məqsədlə onların sağlamlığının qorunması və istirahətinin təşkili sahəsində ciddi tədbirlər görür. AHİK-in "Kurort" Səhmdar Cəmiyyəti müalicəyə və istirahətə gələnlərin normal müalicə və istirahətini təşkil etmək məqsədilə hər il daxili imkanları hesabına yenidənqurma və əsaslı təmir işləri aparır. Hazırda həmkarlar ittifaqlarının 1 kurort birliyi, 5 sanatoriya, 1 müalicə pansionatı və istirahət evi fəaliyyət göstərir. Bu müəssisələrin 12600 çarpayı fondunun yalnız 2250-dən sanatoriya-kurort müalicəsi və istirahəti üçün istifadə edilir. Bunun bir səbəbi orada qaçqınların məskunlaşması, çarpayı fondunun bir hissəsinin işğal olunmuş ərazilərdə qalmasıdırsa, bir hissəsi də texniki cəhətdən istismara yararsız olduğuna görə konservasiya edilməsidir.

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası artıq 1995-ci ildən başlayaraq, fərqlənən tələbələrə adlı təqaüdlərin verilməsini də həyata keçirir. Bu günə qədər 1500-dən artıq tələbəyə adlı təqaüd verilmişdir. İmkansız tələbələrin illik təhsil haqqının bir hissəsinin ödənilməsi üçün də konfederasiya rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə müvafiq tədbirin həyata keçirilməsi qərara alınmışdır. Bütün bunlar həmkarlar ittifaqlarının nüfuzunu yüksəltməklə yanaşı, onun cəmiyyətin, sosial-iqtisadi inkişaf prosesinin sürətlənməsində də mühüm missiyalar yerinə yetirdiyini göstərir.

Ümumilikdə, son 9 ilin yekunları deməyə əsas verir ki, dövlət başçısı İlham Əliyevin həyata keçirdiyi çoxşaxəli siyasətin ən ali məqsədi Azərbaycanın hər bir vətəndaşı üçün layiqli və firavan həyat tərzinin təmin olunması, ölkədə azad və demokratik cəmiyyətin qurulmasıdır. Bütün bu proseslərdə Azərbaycan Prezidentinə ən böyük dəstək xalqdan, taleyini yenidən İlham Əliyevə etibar etmiş Azərbaycan vətəndaşlarından gəlir. Azərbaycan xalqı İlham Əliyevi intibahın, siyasi sabitliyin, əmin-amanlığın və sülhün qarantı hesab edir, ona tam güvənir, respublikanın mənafelərinə xidmət göstərən amalların həyata keçirilməsində öz Prezidentinə dəstəyini əsirgəmir. Xalq həyatında, taleyində baş vermiş böyük dəyişikliklərin, bizi Azərbaycanın parlaq sabahına aparan siyasi kursun alternativsizliyini yaxşı dərk edir və bu siyasəti birmənalı dəstəkləyir.

Səttar MEHBALIYEV,

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları

Konfederasiyasının sədri,

Milli Məclisin deputatı

Azərbaycan.- 2012.- 21 iyun.- S. 9.