Heç kim unudulmayıb, Heç nə yaddan çıxmayıb

9 may faşizm üzərində Qələbə Günüdür

O məktublardan çox evdə var... üçkünc, bənövşəyi mürəkkəbi saralıb sozalmış, gündə yüz kərə oxunmaqdan hərfləri az qala görünməz olmuş, zərfsiz, geriyə ünvanı olmayan cəbhə məktubları. Bizim nəsil Böyük Vətən müharibəsi haqqında filmləri izləyib kitablardan hali olsa da, evlərimizdə canlı şahidləri də az deyildi. Başqalarını bilmirəm, amma faşistləri Berlinəcən qovmuş babam o qanlı-qadalı günlərdən söhbət açmağı xoşlamazdı və "şəhərli" nəvələrinin çox təkid-israrından sonra da küysüz-filansız əlindəki iri, "trofey" alüminium parçdakı çayını qurtumlayaraq iki-üç xatirəynən "azarımızı" öldürərdi.

Bu gün Böyük Vətən müharibəsində alman faşizmi üzərində tarixi qələbədən bizi 67 illik bir zaman məsafəsi ayırır.

Tarixdə heç nə izsiz ötüşmür, heç nə unudulmur, heç bir şey yaddan çıxmır. Çünki baş verən hər bir hadisə bilavasitə insan taleləri ilə bağlıdır. Müharibənin də öz ömürlüyü vardı.

Kiminə beş il, kiminə beş gün, kiminəsə beş dəqiqə uzanan müharibə milyonlarla insanın ömrünü yarımçıq bitirdi, Sovet İttifaqı adlı böyük bir ölkənin iqtisadiyyatını iflic etdi, yüz minlərlə şəhər və kəndi viran qoydu. Lakin əzmimizi, iradəmizi, inamımızı qıra bilmədi. İnsanların 1418 gün sərasər hər səhər dirəklərə bərkidilmiş reproduktorlardan intizarla gözlədikləri qələbə müjdəsi tək sovet silahının deyil, həm də ədalət və inamın birgə qələbəsinə, çoxmillətli sovet ailəsinin qələbə uğrunda ölüm-dirim mübarizəsinin təntənəsinə çevrildi.

İkinci dünya müharibəsinin başlanması ilə Azərbaycan xalqı da ümumi vətənin müdafiəsinə qalxdı. Soydaşlarımız bütün tərəqqipərvər bəşəriyyət üçün qorxulu təhlükəyə çevrilmiş faşizm taununa qarşı hədsiz nifrət və qəzəblərini ön cəbhədə əsgəri rəşadət və qəhrəmanlıqları, arxada isə fədakar əməkləri ilə nümayiş etdirdilər.

Qələbənin əldə olunmasında Azərbaycan həm canlı qüvvəsi, həm də maddi resursları ilə müstəsna rol oynadı. Müharibənin ilk günlərində ölkəmiz ordu sıralarına 40 mindən çox oğlan və qız yola saldı. Elə bir kənd, elə bir ailə olmadı ki, məşum müharibə xəbəri onun qapısını döyməsin. Az bir müddət ərzində 186 min nəfərdən çox könüllü xalq qoşunu dəstələrinə yazıldı. Respublika ərazisində 87 qırıcı batalyon, 1124 özünümüdafiə dəstəsi təşkil edildi, 15 min nəfərlik hava hücumundan müdafiə dəstələri yaradıldı.

Müharibə illərində müttəfiq respublikalardan səfərbər olunanlar hesabına 80 milli diviziya və briqada yaradılmışdı. Azərbaycanda təşkil olunmuş 416-cı diviziya Taqanroq uğrunda döyüşlərdə, Ukraynanın və Varşavanın azad olunmasında fəal iştirak etdi. Qafqaz dağlarının ətəklərindən Berlinin Brandenburq qapılarınadək misilsiz şücaətlərlə dolu şərəfli döyüş yolu keçmiş 416-cı diviziya düşmənin 23 minə yaxın əsgər və zabitini məhv etmiş, beş mindən artıq faşisti əsir almışdı.

Azərbaycanın qəhrəman oğullarının müharibədəki rəşadəti dövlət tərəfindən layiqincə qiymətləndirildi; 125 nəfərə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adı verildi, 30 nəfər "Şöhrət" ordeninin hər üç dərəcəsinə layiq görüldü, 170 mindən çox əsgər və zabitimiz SSRİ orden və medalları ilə təltif edildi. Böyük Vətən mühairbəsi illərində istedadlı sərkərdə və komandirlərdən H.Aslanov, M.Əbilov, H.Hüseynov, A.Vəzirov, T.Əliyarbəyov, M.Mahmudov, A.Abbasov, C.Abdullayev və başqalarının adları xidmət etdikləri ordu və cəbhələrdə şöhrət tapmışdı. Xalqımızın qəhrəman oğulları Çexoslovakiyada, Yuqoslaviyada, İtaliya və Fransada müqavimət və partizan hərəkatlarında misilsiz igidliklər göstərmiş, adlarını həmin xalqların azadlıq salnaməsinə həkk etmişlər.

Danılmaz həqiqətdir ki, İkinci dünya müharibəsindəki qələbə Azərbaycan nefti olmadan mümkün deyildi. Həmin dövrdə neft sənayesi naziri olmuş bakılı Nikolay Baybakov deyirdi ki, "faşizm üzərində qələbə üçün Azərbaycanın etdiklərini bəlkə də heç bir respublika etməmişdir". Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanın böyük qələbəyə bəxş etdiyi bu töhfəsini belə qiymətləndirmişdir: "Əgər Bakı nefti olmasaydı, Sovetlər İttifaqının qələbəsi, bəlkə də, mümkün olmayacaqdı".

Müharibə illərində respublikamız ölkənin başlıca yanacaq bazasına çevrilərək 75 milyon ton neft verdi. Bu gün belə bir rəqəmin pulla ifadəsi astronomik məbləğ edir. Düşmənə sarsıdıcı zərbələr vuran təyyarələrin 90 faizi Bakı nefti ilə havaya qalxırdı. Qəhrəman təyyarəçi general-polkovnik Nikolay Antoşkin Azərbaycan Prezidenti ilə görüşündə Bakı neftçilərinin qəhrəman əməyindən söz açaraq minnətdarlıq hissi ilə deyirdi: "Bakı nefti olmasaydı, qələbə də olmazdı".

Altı onillikdən artıqdır ki, Azərbaycanın nəsilbənəsil dəyişən gəncliyi 1941-1945-ci illərdə əsl igidlik nümunəsi göstərmiş veteran və şəhid döyüşçülərin keçdiyi qəhrəmanlıq yolunun nümunələri əsasında tərbiyə almaqdadır. Ermənilərin zorla bizi cəlb etdikləri Qarabağ savaşı dövründə bu mənəvi miras xüsusilə qiymətli və ibrətamizdir.

Tarix heç vaxt özü ilə laübalı davranışı qəbul və təqdir etmir. Tarixin dərslərini rədd edənlər, tarixi yaddaşı unudanlar mütləq tarixi təcrübənin zavalına gəlirlər. 1992-93-cü illərdə ölkədəki mürəkkəb siyasi vəziyyətdən sui-istifadə edərək hakimiyyəti qəsb etmiş AXC-Müsavat cütlüyü də xalqımızın öz tarixi boyu əldə etdiyi dəyərlərə belə bir sayğısızlıq nümayiş etdirdi. Ölkənin ziyalıları, nüfuzlu elitası ilə bərabər, xalqın qarşısında böyük xidmətləri olmuş müharibə iştirakçıları da ögey münasibətlə "ənamlandırıldı". Bu insanlar nəinki dövlətin qayğı və diqqətindən məhrum edildilər, hətta onlara qarşı əsassız qınaq və ittihamlar da səsləndirildi. İqtidardakı güruhun hüquqi-mənəvi nihilizm səviyyəsinə alçalmış arqumentlərinin kökündə belə bir xəstə təfəkkür yer almışdı ki, əgər İkinci dünya müharibəsində faşistlər qələbə qazansa idilər, azərbaycanlılar almanların bugünkü xələfləri kimi firavan və rifahlı bir həyat sürəcəkdilər.

Həmin güruhun hakimiyyətdə olduğu bir il ərzində həyata keçirdiyri "ən böyük islahatlardan" biri də o oldu ki, 9 may Qələbə Günü dövlət bayramları sırasından çıxarıldı. Bu, Azərbaycan xalqının qəhrəman keçmişinə, vətən yolunda şəhid olmuş yüz minlərlə insanının ruhuna, iyirminci yüzilin sonunda da "döyüşən cəbhədən" əzizlərinin ölüm xəbərini alan ailələrin mənliyinə, əsgər kimi böyüyən gəncliyin vətən, torpaq qeyrətinə, hərbi-vətənpərvərlik ruhuna, döyüşkənlik əzminə saplanan xəyanət xəncəri idi.

Bu həmin dövr idi ki, Azərbaycan müharibənin içində olsa da, nizami ordusu yox dərəcəsində idi, ön cəbhədə vuruşan könüllü özünümüdafiə dəstələri hakimiyyətdə təmsil olunmuş "özündənbəylər"in əlində təsir və sui-istifadə vasitəsinə çevrilmişdi. Təsadüfi insanlar, dünənki müəllim və sürücülər, qaraj müdiri və bənnalar müharibəyə cəlb edilmiş bir ölkənin Müdafiə Nazirliyinə rəhbərlik edirdilər. Elə bunun labüd nəticəsi kimi Azərbaycanın sərhəd rayonları bir-bir xəyanətin qurbanına çevrildi, Kəlbəcər, Şuşa kimi İlahidən səngərli "qala"lar düşmən əlinə keçdi.

Yalnız 1993-cü ilin iyununda qədirkeş xalqımızın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev Azərbaycanın oxundan sapdırılmış sahmanını özünə qaytardı. Müharibədə atəşkəs əldə olundu, ordu quruculuğu vüsət tapdı, ictimai-siyasi həyatda sabitlik əldə olundu, iqtisadi inkişaf meyilləri görünməyə başladı və bütün bu pozitiv hadisələrin labüd nəticəsi kimi cəmiyyətdə mənəvi-əxlaqi durulma, dəyərlərin qayıtması və qorunması prosesi start götürdü.

Ulu öndərimizin təşəbbüsü ilə 1994-cü ildə Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarının məruz qaldıqları tarixi ədalətsizlik aradan götürüldü, 9 may yenidən xalqımızın rəsmi bayramları sırasına daxil oldu. Əlamətdar faktdır ki, "Veteranlar haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu da ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən elə həmin ərəfədə imzalandı. Veteranlar dövlət başçısının şəxsi diqqət və qayğısı ilə əhatə olundular, onların sosial müdafiə məsələləri ildən-ilə gücləndirildi, cəmiyyətdəki imtiyaz və nüfuzları bərpa edildi. Öz canları və qanları bahasına bugünkü azad və müstəqil həyatımızın rəhnini yaratmış bu adamların sırası günü-gündən seyrəlməkdədir. Ona görə də mənfur ermənilərlə müharibə şəraitində yaşayan bir ölkədə şərəfli döyüş yolu keçmiş ata-babalarımızın canlı nümunəsi gənc nəslin ideoloji-mənəvi və hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsində strateji amilə çevrilmişdir. 2000-cu ildə əbədi liderimiz Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında Faşizm üzərində Qələbənin 55 illiyi təntənəli surətdə qeyd olundu.

Dövlətçilikdə varislik dedikdə yalnız siyasi-iqtisadi kurs, idarəetmənin ümumi prinsipləri nəzərdə tutulmur. Bəşəri dəyərlərin, mənəvi ülgülərin varisliyinin təmin edilməsi də dövlətin və millətin təşəkkül və inkişafında mühüm rol oynayır, cəmiyyətin ovqatını təzələyir, insanların inam və ümidlərinə çıraq tutur. Bu mənada ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyev bütün sahələrdə olduğu kimi, Azərbaycan xalqının qəhrəman keçmişi, onun tapındığı dəyərlər kompleksi ilə bağlı bütün məsələlərə xüsusi diqqət yetirir. 2005-ci il aprelin 11-də Qələbənin 60 illiyi ilə bağlı tədbirlər çərçivəsində Rusiya Veteranlar Assosiasiyasının nümayəndə heyətini qəbul edən dövlət başçısı demişdir: "Böyük Qələbənin 60 illiyinin bayram edildiyi ildə biz ancaq tarixdən bildiyimiz o günlərin qəhrəmanlığını bir daha xatırlayırıq. Hər bir insan silaha sarılaraq öz ölkəsini müdafiə etmiş, dünyada və Avropada azadlığı qorumuş adamlara dərin ehtiramını bildirməlidir".

Azərbaycanın dövlət başçısı 1941-45-ci illər Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarını heç vaxt diqqətdən kənarda qoymur. Bu il fevralın 21-də ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə Azərbaycanın ictimai həyatında fəal iştirakına və gənclərin vətənpərvərlik tərbiyəsindəki xidmətlərinə görə respublika Veteranlar Şurasının üzvlərindən Həsənov Çingiz Kərim oğlu, Hüseynov Bahadur Məmmədqulu oğlu və Qritçenko Aleksandr Aleksandroviç "Şöhrət" ordeni ilə təltif olundular. Prezident İlham Əliyevin 30 aprel 2012-ci il tarixli növbəti sərəncamı ilə Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçılarına, müharibədə həlak olmuş və ya sonralar vəfat etmiş döyüşçülərin dul arvadlarına, habelə bu kateqoriyadan olan digər insanlara birdəfəlik maddi yardım məqsədilə 7,5 milyon manat ayrılmışdır.

Belə bir diqqət və qayğının Ermənistanla müharibə vəziyyətində olan Azərbaycan cəmiyyəti üçün nə qədər böyük önəm daşıdığını qeyd etmək, bəlkə də, artıqdır. Ali Baş Komandanın vətən və torpaq yolunda canını fəda edən insanlara qayğı və ehtiramı bu gün cəbhə bölgəsində sərhədlərimizin bütövlüyünü qoruyan əsgər və zabitlər üçün də bir qədirkeşlik və şükranlıq ərməğanıdır.

Həyatda elə hadisələr var ki, bəzən onlar haqqında kitab və arxivlərdən deyil, ən canlı məxəz və səhih məlumat daşıyıcısı olan insanlardan eşitmək istəyirik. Böyük Vətən müharibəsi haqqında canlı şahidlərin bəhs edə biləcəyi həmin tarixi hadisələrdəndir. Ancaq onların da sırası seyrəlməkdədir. Axı söhbət canlı insanlardan gedir. Bir statistikaya müraciət etmək istərdim; nə qədər kədərli olsa da, həyat gerçəyidir... Əgər 10 il əvvəl müharibə veteranlarının sayı 42 min nəfər idisə, bu gün onlardan sadəcə 2797 nəfəri həyatdadır.

Xalid NİYAZOV

Azərbaycan.- 2012.- 9 may.- S. 12.