İşığa bələnmiş ömür

Anası - rəhmətlik Telli xala həmişə deyərdi: "Mənim bu oğlum 50 ildir oxuyur, amma hələ də başa çatdırmayıb". Əslində, zarafatyana deyilmiş bu sözlərdə həm həqiqət, həm də ana qüruru var. Orta məktəbi bitirən gündən müxtəlif təhsil müəssisələrində oxuyan, çalışan, nəhayət, akademikliyə qədər ucalan görkəmli Azərbaycan alimi, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Vladimir İsmayıl oğlu Tahirov ömrünün 80-ci ilində də fəaliyyətini yaradıcılıqla davam etdirir.

O, 1932-ci ildə qədim və əsrarəngiz Zəngəzurun dilbər guşəsi olan Qarakilsə (Sisian) rayonunun Urud kəndində anadan olub. İbtidai və orta təhsilini doğulduğu yurdda alan Vladimir Tahirov 1949-cu ildə Ağdam Dövlət Müəllimlər İnstitutunun fizika-riyaziyyat fakültəsində oxuyub. Oranı bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU-nun) fizika-riyaziyyat fakültəsinin fizika şöbəsinin tələbəsi olmaq arzusuna qovuşub. 1956-cı ildə bu ali məktəbi bitirdikdən sonra iki il Laçın rayonunun Pircahan və Cicimli kəndlərində orta məktəbdə fizika-riyaziyyat müəllimi işləyib.

Onun elmi fəaliyyəti əsasən 1958-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Fizika-Riyaziyyat İnstitutunun aspiranturasına daxil olduqdan sonra başlayıb. O, dünya şöhrətli fizik Həsən Abdullayevin rəhbərliyi altında fizikanın ən aktual problemlərindən biri olan "Radioaktiv izotoplar vasitəsilə müxtəlif yarımkeçirici maddələrdə fiziki hadisələrin tədqiqi" mövzusunda elmi-tədqiqat işlərinə başlayıb. Aldığı yeni nəticələri namizədlik dissertasiyası işi kimi 1962-ci ildə Sverdlovsk şəhərində müvəffəqiyyətlə müdafiə edib. 1962-ci ildə fizika elmləri namizədi, 1972-ci ildə doktoru alimlik dərəcələrini, 1973-cü ildə professor elmi adını almışdır. 2001-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü seçilmişdir.

Elmi işlə paralel pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olan Vladimir Tahirov 1974-cü ildən Bakı Dövlət Universitetində işləyir. Universitetin fizika fakültəsində Yarımkeçiricilər fizikası kafedrasının müdiri vəzifəsində də çalışmışdır. Universitetdə işlədiyi illərdə o, elmi fəaliyyətini daha da genişləndirərək mürəkkəb yarımkeçiricilərin və bərk məhsulların alınması və tədqiqi sahəsində böyük bir məktəb yaratmışdır. Onun bir alim kimi elmi uğurlarından biri də dünyada ilk dəfə olaraq Mendeleyev cədvəlinin I, III və VI qrupuna daxil olan elementlər əsasında yeni üçqat yarımkeçirici birləşmələr sinfini kəşf etməsidir. Professor Vladimir Tahirov ilk dəfə nəzəri olaraq yeni bir sinfə mənsub olan kimyəvi birləşmələrin mövcudluğunu göstərmiş və bu sinfə aid olan 10-dək yeni yarımkeçirici birləşmənin monokristallarını almış və onların fiziki xassələri tətbiq edilmişdir. Alimin fikrincə, bu sinfə daxil olan 45-ə qədər yeni birləşmənin alınması mümkündür. Bu da xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində geniş tətbiqini tapa bilər.

1991-ci ildən BDU-nun professoru seçilən Vladimir Tahirov yarımkeçiricilər fizikası sahəsində həm respublikada, həm də xaricdə tanınan və qəbul edilən mütəxəssisdir. 400-dən çox elmi əsərin və məqalənin (əsasən xarici ölkələrdə nəşr edilən yüksək reytinqlə indekslənən jurnallarda çap olunub), ümumi fizika və yarımkeçiricilər fizikasına dair monoqrafiyaların, dərslik və dərs vəsaitinin, 35-dən artıq patentin müəllifidir.

Elmi işlə yanaşı, kadr hazırlığı sahəsində də bu görkəmli alimin böyük əməyi var. Ötən illər ərzində Vladimir Tahirovun rəhbərliyi altında 7 doktorluq və 36-dan çox namizədlik dissertasiyası müdafiə edilmişdir. Görkəmli alim çoxlu sayda kitabın elmi redaktoru olmuş, onlarca doktorluq və namizədlik dissertasiyasına opponentlik etmişdir. Onun hazırladığı kadrlar indi respublikanın və bir sıra xarici ölkələrin elmi müəssisələrində çalışır və elmi-tədqiqat işlərini uğurla davam etdirirlər. Uzun illər BDU-da çalışması, işinə, sənətinə, pedaqoji fəaliyyətə ürəkdən bağlanması onu həm həmkarlarına, həm də tələbələrinə çox sevdirmişdir. Bu gün həmkarları da etiraf edirlər ki, universitetdə yarımkeçiricilər fizikası və ümumi fizika kursu üzrə yüksək səviyyəli mühazirələr oxuyan Vladimir Tahirovun həqiqətən müəllim kimi də müqayisəsi yoxdur. O, həm də genişmiqyaslı tədris-metodiki işləri olduqca mükəmməl aparan bir alim kimi fərqlənir.

İxtisasca fizik olmasına baxmayaraq, ədəbiyyatı, tarixi çox dərindən bilir. Saatlarla Azərbaycan klassiklərindən - Füzulidən, Nizamidən, müasir Azərbaycan ədəbiyyatından - Bəxtiyar Vahabzadədən, Məmməd Arazdan şeirlər deyər. Özü də söyləyir ki, əslində fizika elmi poeziyaya çox yaxındır. "Fizikanı bildiyin qədər də gərəkdir ki, poeziyadan anlayışın olsun. Çünki hər bir kəşfin, fiziki düsturun bağlanışında, axtarışında, kəşfində və duyduğun sevincdə şeir var" söyləyən Vladimir Tahirovun 2007-ci ildə "Urud mənim sinəm üstə çarpaz dağ" adlı şeirlər kitabı çapdan çıxıb. Təbii ki, belə bir poetik toplunun yaranmasına da əsas səbəb alimin ana yurdunun - Zəngəzurun ermənilər tərəfindən işğal edilməsi olub. Adətən yay aylarında həmişə doğma kəndə gələn, məzuniyyətini bu səfalı və füsunkar guşədə keçirən Vladimir Tahirov təbiətən çox kövrək insandır. İstər-istəməz ömrünün 43 ilini qürbətdə keçirib elə orada da başa vuran Ceyhun Hacıbəyli yada düşür. Bu unudulmaz mədəniyyət xadimi ömrünün sonlarında Qarabağ etnoqrafiyası ilə bağlı bir kitab yazdı. El dilində işlənən bütün sözləri qələmə gətirdi: həsrətini, vətən nisgilini soyutmaq üçün. Vladimir Tahirov da 70 yaşını tamamlayandan sonra itirdiyi, həsrət qaldığı yurd yerləri haqqında şeirlər qələmə aldı. Əslində o, ürəyinin həsrətini sözə çevirib. Bununla da poeziyasının mayasını yurd sevgisi, vətən həsrəti təşkil edib. Onun şeirləri, qoşma və gəraylıları insanın qəlbini ovsunlayır. Tarixdə belə şəxsiyyətlər çox olub. İxtisasca başqa peşə sahibi kimi məşhurlaşsalar da, poeziyaya bəslədikləri dərin məhəbbət onların bu sahədəki istedadını da üzə çıxarıb. Məsələn, M.V.Lomonosov dəqiq elmlər üzrə böyük alim, Nəsrəddin Tusi astronom, Ə.Hüseynzadə həkim kimi tanınsalar da, bədii yaradıcılıqla məşğul olublar. Bu mənada görkəmli fizik sözə diqqət və dürüstlüklə yanaşaraq təbii ilhamının nəticəsində doğma yurdun poetik xəritəsini yaradıb:

Urud mənim sinəm üstə çarpaz dağ,

Kimə qaldı meyvəli bağ, Güllü bağ,

Çiçəkli düz, Otlu dərə, Sərin dağ,

Kimlər öldü, kimlər qaçdı - qaldı sağ?

Cavabını kimdən alım? - Bilmirəm.

Müəllifin 2010-cu ildə çapdan çıxmış yeni kitabı "Uzun və əzablı ömrün pillələri" (I hissə) adlanır. Kitab əsasən xatirələrdən ibarətdir. Bu topluda da müəllif doğma yurdla bağlı xatirələrini qələmə alıb. Nəsrlə yazılmış kitabda poetik bir ruh hakimdir. Vladimir Tahirov bu kitabı bir tarixçi-alim kimi yazıb desək, yanılmarıq. Çünki doğulub boya-başa çatdığı mahalın tarixini, coğrafiyasını, təbiətini, başımıza gələn müsibətləri olduğu kimi təsirli və yaddaqalan şəkildə qələmə alıb. Diqqətçəkən məqamlardan biri də budur ki, sovet hakimiyyəti dövründə adları dəyişdirilən elə yaşayış məntəqələri, kəndlər, tarixi abidələr, qədim oylaqlar, qəbiristanlıqlar olub ki, Vladimir Tahirov onları məhz öz ilkin adında oxuculara təqdim edərək namərd qonşularımızın yurdumuzun başına gətirdiyi fəlakətin səbəbini də dolğun açıqlayıb. Bu kitab mötəbər bir alimin öz həyat yolunu əks etdirsə də, əslində xalqımızın, xüsusilə də Zəngəzurda yaşayan soydaşlarımızın taleyinə güzgü tutur. Bu xatirələrin maraqlı olmasını şərtləndirən əsas cəhətlərdən bəziləri müəllifin rəvan dili, tez-tez yumordan məharətlə istifadə etməsi, bəzi mətləbləri örtülü şəkildə bildirməsidir. Həqiqətən də bu xatirələrin böyük ictimai, elmi və siyasi əhəmiyyəti var. Zəngəzurun əlimizdən çıxmasının səbəbləri bir daha şərh edilib. Müəllif sanki bir etnoqraf alim, tarixçi, ən başlıcası da vətəndaş kimi fakt və dəlillərin köməyi ilə Zəngəzurun Azərbaycanın qədim və əzəli torpağı olduğunu əsaslandırıb. Kitaba daxil edilmiş şəkillər o yurddan əlimizdə qalan nişanə kimi əzizdir.

Əlbəttə, Vladimir Tahirovun elmi axtarışları və yenilikləri barədə mütəxəssislər daha ətraflı fikir söyləyə bilərlər. Sözün əsl mənasında, Vladimir Tahirov böyük ziyalıdır. Onun içində daim bir günəş yanır və bu günəşin işığı həmişə çöhrəsində əks olunur. Həyatda belə işıqlı insanların mövcudluğu çox fərəhlidir. Onunla söhbət etdikcə varlığına xoş emosiyalar gəlir. Hərtərəfli, bütün elmlərdən hali olması, daxili zənginliyi insanda qürur hissi oyadır. Bəlkə də elə buna görə Volodya müəllim (adətən ona belə müraciət edirlər - F.X.) haqqında danışanlar onun həm böyük alim, həm də böyük vətəndaş olduğunu ehtiramla dilə gətirirlər. Amma bu alimin səmərəli fəaliyyət göstərməsində bir amili mütləq qeyd etmək lazımdır. Bu da onun ömür-gün dostu Məhluqə xanımla bağlıdır. Bu həssas qadın Vladimir Tahirova təkcə həyat yoldaşı deyil, ana-bacı qayğısı göstərib və bu fədakarlıq indi də davam edir. Vladimir Tahirov özü də etiraf edir ki, elmi yaradıcılıqda qazandığı ən böyük uğurların kökü ailədə sahib olduğu səadətlə bağlıdır. "Həmkarlarımın tərifinə o qədər fikir verməyin. Mən məişətdə çox aciz adamam. Çay tökməyi, yeməyi stolun üstünə gətirməyi belə bilmərəm..." Sadə görünən etirafdır. Amma əslində böyük mətləblərə söykənir. Hər bir tanınmış, məşhur kişinin arxasında həqiqətən güclü qadın dayanır. Onlar 50 ildən artıqdır ki, bir yerdə ömür sürürlər. Belə ailədən həmişə nümunə götürmək lazımdır. Bəzən biz bir alimdən, yazıçıdan, daha doğrusu, tanınmış, cəmiyyətdə nüfuz qazanmış insandan yazanda onun müəllimlərini, dostlarını, bir sözlə, müasirlərini xatırladırıq. Amma ömrü boyu qayğısını çəkən, qulluğunda duran ömür-gün dostunu unuduruq. Halbuki hər bir kəsin - istər qadın, istərsə kişi olsun - uğur qazanmasında həyat yoldaşının da öz payı var. Ömrünün 80-ci pilləsinə ucalan fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Vladimir Tahirovun mənalı həyat yolunun qısa tarixi budur! Yazını onun öz misraları ilə tamamlayırıq:

Ömür ayla, illə pillələnibdi,

Ruhum zəhmət üstə püxtələnibdi,

Min parlaq işığa sıx bələnibdi,

Budur həyat yolum, budur xislətim...

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.-2012.- 13 noyabr.- S.8.