Tarixə şahidlik edən şəhər

Bir sıra elmi mənbələrdə Salyanın tarixinin VI-VII əsrlərə aid olduğu göstərilirdi. Lakin bir təsadüf göstərdi ki, bu qədim diyarın tarixi hələ dəqiq araşdırılmamış, elmi mənbələrə, əşyayi-dəlillərə əsaslanan şəkildə tam və düzgün yazılmamışdır.

Xoş bir təsadüf min illər boyu torpağın altında yatan qədim və zəngin tarixin üstünə işıq saldı. 2011-ci ilin avqust ayının ortalarında yeni Ələt-Astara magistral şosesini çəkənlər yolun yatağı üçün Salyan şəhərinin kənarında, Kür çayının sol sahilində yerləşən Babazanlı dağından torpaq götürərkən unikal hadisə ilə rastlaşdılar: ekskavatorun çalovu iri bir küpə toxundu. Yolçəkən təşkilatın rəhbərləri Salyan Rayon İcra Hakimiyyətinin rəhbərliyinə məlumat verdilər.

Rayon rəhbərliyi və ziyalılar küp qəbirin aşkar edildiyi yerdə oldular. Operativ surətdə komissiya yaradıldı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşları rayona dəvət edildilər. Professor Arif Məmmədovun rəhbərliyi ilə tədqiqatlar aparıldı. Arxeoloji kəşfiyyat və qazıntı işləri gözlənilməz, elmi sensasiya doğuran nəticələr verdi. Alimlər müəyyən etdilər ki, 4 hektara yaxın ərazini əhatə edən yaşayış sahəsində aşkarlanmış küp qəbirlər təxminən 3 min il bundan əvvələ aiddir. Ekspedisiya qrupunun rəhbəri A.Məmmədov müəyyən etdi ki, birinci və ikinci arxeoloji qazıntı sahəsində əldə edilən tapıntılar bu ərazidə türk mənşəli tayfaların yaşamasından xəbər verir. Araşdırmalar onu da təsdiqlədi ki, antik dövr müəllifi olan məşhur coğrafiyaşünas Strabonun əsərlərində Kür çayının Xəzərə töküldüyü ərazilərin yaxınlığında iri yaşayış məntəqələrinin olduğu barədə məlumatlar heç də təsadüfi deyilmiş. Ərazi həm Dərbənddən Ərdəbilə, həm də Şərqdən Qərbə, Çindən Avropaya gedən İpək yolunun üstündə yerləşdiyi üçün bu ərazi çox-çox qədimlərdən yaşayış məskəni kimi formalaşmışdır.

Babazanlı dağında küp qəbirlərdən çıxan müxtəlif məişət əşyalarının araşdırılması onu göstərir ki, o zaman bu ərazidə sinfi təbəqələşmə də mövcud olmuşdur.

Keçən ilin dekabr ayında Salyan Rayon İcra Hakimiyyətinin, Milli Elmlər Akademiyasının, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Salyanda konfrans keçirildi. Tədbirdə iştirak edən alimlər çıxış edərək göstərdilər ki, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu əməkdaşlarının Babazanlı dağında apardığı arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan maddi mədəniyyət nümunələri Salyanın ən azı 2 min 800 il tarixə malik olduğunu təsdiqləyir.

Tarixi öyrənmək, onu gələcək nəsillərə çatdırmaq sahəsində Salyan rayonunda aparılan tədqiqatlar son dərəcə təqdirəlayiq hal hesab olunmalıdır. Ölməz şairimiz S.Vurğunun dediyi kimi:

Kim bilir, dünyanın neçədir yaşı?

Tarixin nə qədər yazısı vardır...

Hər saxsı parçası, hər məzar daşı

Nəsildən-nəsilə bir yadigardır.

Təsadüfdən zərurət yaranır, deyiblər. Qərinələr, əsrlər, eralar boyu torpağın altında yatan və qızıl kimi öz dəyərini itirməyən möhtəşəm bir tarixi bayram etməyə dəyər. Odur ki, Salyan Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Tahir Kərimov bu missiyanı öz üzərinə götürdü. Komissiyanın növbəti iclaslarının birində 2 min 800 illiyin oktyabr ayında qeyd edilməsi qərara alındı. Bunun üçün hazırlıq işlərinə başlanıldı. Milli Elmlər Akademiyası, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu və digər təşkilatlarla əlaqə saxlanıldı, tədbirə dəvət olunacaq şəxslərin siyahısı tutuldu. Bunlardan əlavə, şəhər bayramsayağı bəzədildi.

Əvvəlcədən qərara alındığı kimi, oktyabrın 16-da keçirilən tədbirə Bakıdan, ayrı-ayrı rayonlardan, hətta xaricdən elmi-praktik konfransa və yubiley şənliyinə çoxlu sayda alimlər, sənətçilər, əslən Salyandan olan tanınmış adamlar gəlmişdilər. Tədbir iştirakçıları öncə şəhərin mərkəzində yerləşən Heydər parkına gələrək ulu öndərin tunc heykəli önünə gül dəstələri qoydular. Sonra RİH binası qarşısında təşkil edilmiş sərgiyə baxış keçirildi. Buraya tarixi mədəniyyət nümunələri toplanmışdı.

Salyanın 2800 illiyinə həsr edilmiş elmi-praktiki konfransda çıxış edən T.Kərimov tədbir iştirakçılarını salamladı və konfransın işinə uğurlar arzuladı. Sonra Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Mahmud Kərimov, akademiyanın vitse-prezidenti Nailə Vəlixanlı, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktoru, professor Maisə Rəhimova, Fransadan olan arxeoloq-alim Leonit Bertil, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Bəhman Əliyev, xalq artistləri Arif Məlikov, Xuraman Qasımova, geologiya-mineralogiya elmləri namizədi, şair Oqtay Rza, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, professor Arif Məmmədov çıxış edərək Salyanın qədim tarixindən, arxeoloji axtarışlar zamanı müəyyən edilən nümunələrdən, bu sahədə alimlərin apardığı səmərəli tədqiqatdan danışdılar.

Konfransın yekununda bu işdə əməyi olan alimlər Salyan Rayon İcra Hakimiyyətinin və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəxri fərmanları və qiymətli hədiyyələri ilə mükafatlandırıldılar. Sonda incəsənət ustalarının iştirakı ilə konsert oldu.

Seyran CAVADOV

Azərbaycan.-2012.- 18 oktyabr.- S.4.