İnsan kapitalının inkişafına xidmət edən mütərəqqi təhsil konsepsiyası

Hər bir dövlətin, xalqın gələcək taleyi onun malik olduğu elmi-intellektual və mənəvi potensialdan asılıdır. Təcrübə göstərir ki, iqtisadi inkişaf strategiyasını elmi əsaslar üzərində qurmaqla, təhsilin inkişafını dövlət quruculuğu prosesinin mühüm təminatı sayan, hər zaman proqressiv yeniliklərə istinad edən ölkələr tərəqqiyə nail olaraq dünya arenasında özünəlayiq yer tuturlar. Milli intibahı təmin edən başlıca vasitə olan elm və təhsil həm də cəmiyyət qarşısında dayanan bir çox əsaslı problemlərin həllində açar rolunu oynayır.

Keçid dövrünü geridə qoyaraq inkişafının keyfiyyətcə yeni mərhələsinə adlamış Azərbaycanda elm və təhsilin problemlərinin həlli istiqamətində sistemli tədbirlər həyata keçirilir. Neft gəlirlərini Azərbaycanda güclü insan kapitalının formalaşdırılması məqsədinə yönəltməyi mühüm məqsəd kimi qarşıya qoyan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2003-cü ilin oktyabrından etibarən ölkə təhsilinin və elminin inkişafı məqsədilə bir sıra yeni sərəncamlar, fərmanlar imzalamışdır. Dövlət başçısı dəfələrlə vurğulamışdır ki, qloballaşma əsrində Azərbaycanda milli tərəqqinin yeganə yolu elm və təhsilin, müasir biliklərin, intellektual əməyin inkişafından, habelə kompyuter və informasiya texnologiyalarının bütün idarəetmə səviyyələrində geniş tətbiqindən keçir. Cənab İlham Əliyev ötən 9 ildə milli ənənələri qorumaqla, Avropa təhsil məkanına inteqrasiya prosesinin sürətləndirilməsi, inkişaf etmiş dövlətlərin bu sahədəki qabaqcıl təcrübəsinin mənimsənilərək yayılması, ümumtəhsil məktəblərində, ali təhsil müəssisələrində kompyuter və informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi məqsədinə xidmət edən kompleks tədbirlər həyata keçirmişdir.

Ölkə başçısının təhsilə xüsusi diqqətlə yanaşması, ilk növbədə, müstəqil respublikamızın sürətli iqtisadi inkişaf yolunda olması, ildən-ilə daha geniş maliyyə imkanları qazanması zəruriliyi ilə şərtlənmişdir. 2003-cü ildə cəmi 130 milyon manat təşkil edən təhsil xərcləri 2012-ci ildə 1,5 milyard manata yüksəlmiş, bu sahənin dövlət büdcəsi xərclərinin tərkibindəki xüsusi çəkisi 9,3 faiz təşkil etmişdir.

Prezident İlham Əliyevin xüsusi fərman və sərəncamları əsasında son 9 ildə təkcə təhsil sahəsində 20-dək inkişafyönümlü xüsusi proqramın icrası təmin edilmişdir. Strateji əhəmiyyətli bu sənədlər bütövlükdə təhsil infrastrukturunun yeniləşdirilməsindən tutmuş məktəblərin informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatına qədər olan mühüm məsələləri əhatə etmişdir. Təhsilin səviyyəsini müasir standartlara uyğunlaşdırmaq, ali və orta məktəblərdə tədrisin keyfiyyətinin monitorinqini həyata keçirmək, təhsil sahəsində mövcud problemləri vaxtaşırı təhlil edərək, müvafiq tədbirlərin görülməsinə nail olmaq məqsədi ilə dövlət başçısı hələ 30 may 2005-ci il tarixdə "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında təhsil üzrə xüsusi komissiyanın yaradılması haqqında" sərəncam imzalamışdır. Dövlət başçısının digər bir fərmanı ilə Azərbaycanda "Bilik günü" təsis edilmiş, təhsil müəssisələrində iş rejimi tənzimlənmişdir. Eyni zamanda, fərmanda respublikanın təhsil müəssisələrində təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edən səmərəli fəaliyyət sisteminin qurulması ilə əlaqədar bir sıra tədbirlərin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Sovet dövründən formalaşdırılan və müasir tələblərə cavab verməyən məktəblərin təmiri və bərpası, yenidənqurulması isə, ilk növbədə, təhsilin forma və məzmunca təkmilləşdirilməsi zərurətindən irəli gəlmişdir. Bu problemin həlli - məktəblərdə əsaslı təmir-tikinti işlərinin aparılması, müasir tipli yeni təhsil ocaqlarının tikilib istifadəyə verilməsi hələ 11 fevral 2004-cü il tarixli Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramında əksini tapmışdır. Eyni zamanda, "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin avadanlıqlarla təmin olunmasına dair İnkişaf Proqramı (2005-2009-cu illər)" bu sahədə təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmişdir. Bölgələrin sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində tədbirlərin davam etdirilməsini nəzərdə tutan "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə inkişafı Dövlət Proqramı"nda da bir sıra sahələrlə yanaşı, təhsil infrastrukturunun müasirləşdirilməsi məsələsinə xüsusi yer ayrılmışdır. Ötən illərdə 2200-dək yeni məktəb binasının tikilməsi çağdaş təhsil sisteminin ən parlaq uğurlarından birinə çevrilmişdir. Eyni zamanda, respublikada qəza vəziyyətində olan, yararsız binalarda yerləşən məktəblərin yeniləri ilə əvəzlənməsi də cənab İlham Əliyevin xüsusi diqqət mərkəzində olmuşdur. Azərbaycan Prezidentinin 2003-2012-ci illərdə təməli qoyulmuş, yeni tikilmiş, əsaslı təmir olunmuş bir sıra məktəblərin açılış mərasimində iştirakı, hər yeni dərs ilinin ilk günündə müəllimlərlə, şagirdlərlə, valideynlərlə görüşü təhsilə yüksək diqqət və qayğının bariz təcəssümüdür.

"Azərbaycan Respublikasında məktəbəqədər təhsilin yeniləşdirilməsi Proqramı (2007-2010-cu illər)" və "Azərbaycan Respublikasında texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı (2007-2012-ci illər)"nda nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasının sürətləndirilməsi məqsədilə dövlət başçısı 2010-cu il 15 sentyabr tarixdə "Məktəbəqədər təhsil və ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin əsaslı təmirinin təmin edilməsi ilə əlaqədar əlavə tədbirlər barədə" sərəncam imzalamışdır. Sərəncamla 2010-cu ilin dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Təhsil Nazirliyinə məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin əsaslı təmiri üçün 2 milyon manat, habelə peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin əsaslı təmiri üçün 2 milyon manat (cəmi 4 milyon manat) məbləğində vəsait ayrılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 sentyabr 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı"na əsasən, 2009-2012-ci illərdə 390 məktəb üçün yeni binanın inşası, 540 məktəb üçün əlavə korpusların tikintisi, 900 məktəbin əsaslı təmiri nəzərdə tutulmuşdur. Perspektiv üçün əsas hədəf çoxnövbəliliyin ləğvi və beşgünlük tədris həftəsinə keçilməklə bütün şagirdlər üçün əlverişli təlim şəraitinin yaradılmasıdır.

Təhsil infrastrukturunun yeniləşdirilməsi sahəsində Heydər Əliyev Fondunun müstəsna xidmətləri də xüsusi qeyd olunmalıdır. Fondun "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb", "Təhsilə dəstək", "Uşaq evləri və internat məktəbləri" proqramları çərçivəsində son 9 ildə 300-dən çox yeni məktəb, uşaq bağçası, uşaq evi, internat məktəbi binası tikilib istifadəyə verilmiş, əsaslı təmir və bərpa olunmuş, müasir avadanlıqlarla təchiz edilmişdir. Fondun təşəbbüsü və maliyyə dəstəyi ilə son illərdə Pakistan, Rusiya və Gürcüstanda yeni məktəb binaları inşa olunmuşdur.

Ölkə başçısının təşəbbüsü ilə reallaşdırılan ümumtəhsil məktəblərinin dərsliklərlə təminatı Proqramı (2006-2015-ci illər)" da məktəblilər üçün müstəsna əhəmiyyətə malikdir. 2003-2012-ci illərdə Azərbaycan və rus dillərində ümumilikdə 40 milyona yaxın dərslik çap edilərək məktəblilərin istifadəsinə verilmişdir. Ümumtəhsil məktəblərinin bütün şagirdləri dərsliklərlə pulsuz təmin olunurlar və Azərbaycan bu sahədə MDB məkanında yeganə ölkədir.

Azərbaycan Prezidentinin 4 sentyabr 2007-ci il tarixli "Ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi və ən yaxşı müəllim mükafatlarının təsis edilməsi haqqında" sərəncamı da təhsil işçilərinin əməyinə verilən yüksək qiymətin təzahürü sayıla bilər. Belə bir sərəncamın imzalanması gənc nəslə fundamental biliklərin əsaslarını yeni üsullarla aşılayan, Azərbaycan dili, ədəbiyyatı və tarixinin, xarici dillərin tədrisində nailiyyətlər qazanan, informasiya texnologiyalarının mənimsədilməsi, şagirdlərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi işində yüksək nəticələr əldə edən ümumtəhsil məktəblərinin və müəllimlərin fəaliyyətini qiymətləndirmək məqsədi daşıyır. Dövlət başçısının bunun əsasında hər il imzaladığı sərəncamlarla müasir təlim texnologiyaları və üsulları üzrə kompleks tədbirlər (innovativ təhsil proqramlarını) həyata keçirən, keyfiyyət göstəriciləri ilə fərqlənən 50 məktəbə 10 min manat, 100 ən yaxşı müəllimin hər birinə isə 5 min manat məbləğində birdəfəlik mükafat verilir.

Prezident İlham Əliyevin məktəblərin kompyuterləşdirilməsi, gənclərin virtual dünyaya çıxışının təmini, informasiya texnologiyaları ilə işləmək vərdişlərinə yiyələnməsi istiqamətində həyata keçirdiyi məqsədyönlü addımlar də xüsusi qeyd olunmalıdır. 2004-cü il 21 avqust tarixdə "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramının (2005-2007-ci illər) təsdiq edilməsi haqqında" fərman imzalayan dövlət başçısı gənclərin müasir biliklərə yiyələnmələrinə və informasiya texnologiyalarının dərindən mənimsəməsinə yaxşı zəmin yaratmışdır. Bu proqramın 2005-2007-ci illərdə uğurla həyata keçirilməsinin nəticəsidir ki, orta ümumtəhsil məktəblərinin V-XI siniflərində hər 20 şagirdə 1 kompyuter düşür. Halbuki 2004-cü ildə bu göstərici hər 1062 nəfərə cəmi 1 kompyuter idi. 2008-ci il iyunun 10-da təsdiq edilmiş "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı" Azərbaycan Respublikasında müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi yolu ilə vahid ümummilli təhsil mühitinin yaradılması və əhalinin bütün təbəqələri üçün keyfiyyətli təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi məqsədinə xidmət etmişdir.

Dövlət başçısının 2011-ci il 11 iyul tarixli "2011-2021-ci illərdə Azərbaycan təhsilinin inkişafı üzrə Milli Strategiya"nın hazırlanması haqqında" sərəncamı da sosial-iqtisadi inkişafın hazırkı mərhələsində ölkə təhsilinin mövcud problemlərinin kompleks həlli məqsədinə yönəlmişdir.

Ölkə başçısı müəllim adını daim uca tutur, çoxsaylı müəllimlər ordusunun əməyini yüksək dəyərləndirir. Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamları ilə hər il olduğu kimi, 2012-ci ildə də "Beynəlxalq Müəllimlər Günü" ərəfəsində onlarla müəllim "Əməkdar müəllim" fəxri adına layiq görülmüş, "Tərəqqi" medalı ilə mükafatlandırılmışlar. Həmin müəllimlər bunu peşə fəaliyyətlərinə verilən yüksək qiymət, etimad kimi qəbul edir və minnətdarlıq duyğuları ilə qarşılayırlar. Ürəkdən inanırıq ki, cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən davamlı islahatlar milli təhsilin inkişafına, ölkədə güclü insan kapitalının formalaşdırılmasına əsaslı təkan verəcəkdir.

Sevinc BUDAQOVA,

Bakı şəhəri, 46 nömrəli tam

orta məktəbin direktoru,

tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru,

əməkdar müəllim

Azərbaycan.-2012.- 19 oktyabr.- S.8.