Azərbaycanda enerji sisteminin təhlükəsizliyi təmin edilib

Məqsədyönlü enerji siyasətinin hər bir dövlətin milli təhlükəsizliyinin təmin edilməsində necə mühüm əhəmiyyətə malik olduğunu bilən Azərbaycan energetikləri öz peşə bayramlarını ürəkaçan göstəricilərlə qarşılayırlar. Onların həyata keçirdiyi ardıcıl tədbirlər nəticəsində ölkə son illərdə elektrik enerjisi idxalından azad olub, enerjisistemin təhlükəsizliyi təmin edilib. Mövcud stansiyalar modernləşdirilib, dünya standartlarına cavab verən müasir qurğu və avadanlıqlarla təchiz olunub.

Ölkəmizdə elektrik enerjisi sisteminin inkişafı ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Azərbaycana rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə ulu öndər respublikanın energetika kompleksinin, o cümlədən elektrik enerjisi sisteminin inkişafına xüsusi diqqət yetirmiş, bu sahədə misilsiz quruculuq işləri görmüşdür. "Elektrik enerjisi sahəsi Azərbaycanın sosial problemlərinin həll olunmasında xüsusi rol oynayır" - deyən ümummilli liderin təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə 30 il ərzində ölkənin energetika sistemində 3500 meqavata yaxın generasiya gücləri, 70 min kilometrə yaxın elektrik ötürücü xətləri istifadəyə verilmiş və beləliklə, enerjisistemin real imkanları iki dəfədən çox artmışdır.

Ermənistan silahlı qüvvələrinin təcavüzü nəticəsində respublika ərazisinin 20 faizinin işğal altına düşməsi Azərbaycanın enerji sisteminə dağıdıcı təsir göstərmişdir. 50 MVt gücündə Tərtər SES, müxtəlif gücə malik yarımstansiyalar, ümumi uzunluğu 5000 kilometrdən artıq olan EVX işğal altında qalmışdır.

1991-1992-ci illərdə yaranmış çətin şəraitə baxmayaraq, ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə blokadada olan Naxçıvan Muxtar Respublikasını elektrik enerjisi ilə təchiz etmək üçün Naxçıvana Türkiyədən 154 kV-lik və İrandan 132 kV-lik yüksək gərginlikli elektrik verilişi xətləri çəkilmişdir. Bundan əlavə, 64 MVt gücündə qaz-turbin tipli elektrik stansiyası istifadəyə verilmişdir.

Dövlətin iqtisadi siyasətində energetika problemləri, o cümlədən elektrik enerjisi sisteminin inkişaf etdirilməsi həmişə ön plana çəkilir. Məhz bunun nəticəsidir ki, "Yenikənd" SES-in tikintisinin başa çatdırılması ilə yanaşı, "Mingəçevir" SES-in, "Şimal" İES-in və

1 saylı Bakı İEM-in yenidən qurulması, enerji ötürücü avadanlıq və yüksək gərginlikli elektrik verilişi xətlərinin bərpası üçün xarici investisiyalar cəlb edildi. Müəllifi ümummilli lider Heydər Əliyev olan "Əsrin müqaviləsi"ndə, Xəzərin zəngin neft və qaz ehtiyatlarından istifadə edilməsi üzrə digər müqavilələrdə nəzərdə tutulan tədbirlərin icrası, həmçinin əsas istehsal obyektlərinin Abşeron yarımadasında yerləşməsi burada yeni generasiya güclərinin işə salınması zərurətini yaratdı. Bu məqsədlə də Almaniyanın "Bayerişe Landesbank Girosentrale" Bankının krediti hesabına Bakı İEM-də hər birinin gücü 53,5 MVt olan iki qaz-turbin qurğusu və Yaponiyanın Beynəlxalq Əməkdaşlıq Bankının krediti hesabına isə "Şimal" ES-də 400 MVt-lıq buxar qaz qurğusu istismara verilmişdi.

Prezident İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi sosial-iqtisadi inkişafı daha da sürətləndirmək strategiyası ulu öndərin yaratdığı möhkəm bünövrə üzərində Azərbaycanın güclənməsinə və qüdrətlənməsinə yönəlmişdir. Dövlət başçısının təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə iqtisadiyyatın bütün sahələri, o cümlədən elektrik energetikası üzrə mükəmməl proqramların işlənib hazırlanması və uğurla icra edilməsi nəticəsində Azərbaycan iqtisadi inkişaf sürətinə görə dünyada ön mövqelərə yüksəlmişdir.

Dövlət başçısı Azərbaycanın elektrik enerjisi sistemində mühüm islahatlar və genişmiqyaslı quruculuq işləri həyata keçirir. Milli enerjisistemin yeni inkişaf mərhələsi kimi dəyərləndirilən bu dövr 2004-2008-ci və 2009-2013-cü illəri əhatə edən, regionların sosial-iqtisadi inkişafına yönəldilən, eləcə də 2005-2015-ci illərdə yanacaq-enerji kompleksinin inkişafına dair dövlət proqramlarında nəzərdə tutulan tədbirlərin, respublikada elektrik enerjisi təminatının yaxşılaşdırılması sahəsində Prezidentin göstəriş və tapşırıqlarının uğurla yerinə yetirilməsi ilə əlamətdardır. Bütün bunların nəticəsində ölkədə ümumi gücü 1500 MVt-dən artıq olan 10 yeni elektrik stansiyası istismara buraxılmışdır. Eyni zamanda mövcud elektrik stansiyalarının yenidən qurulması nəticəsində 600 MVt əlavə güc artımı əldə edilmişdir. Stansiyaların faydalı iş əmsalı artmış, 1 kVt-saat elektrik enerjisinin istehsalına sərf edilən şərti yanacağın miqdarı əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır.

Hazırda strateji məqsədlərdən biri də dünya təsərrüfat sisteminə ölkəmizin maraqlarının gözlənməsi şərti ilə inteqrasiyanın təmin olunmasıdır. Bu gün elektrik enerjisi sistemində də bu məqsədlə müvafiq işlər həyata keçirilir. Alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən geniş istifadə edilməsi məsələsi bütün dünyanın diqqət mərkəzindədir. Bu məsələ qlobal ekoloji problemlərin aradan qaldırılması, ətraf mühitin qorunması baxımından xüsusilə aktualdır. Azərbaycan Respublikası alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri ilə zəngindir. Ölkədə bərpa olunan enerji mənbəyi kimi ilk növbədə hidroenergetikanın inkişafı, o cümlədən, kiçik su elektrik stansiyalarının tikilməsi və yenidən qurulması prioritet təşkil edir.

İlkin hesablamalara görə, kiçik su elektrik stansiyalarının nəzəri potensialı 28 milyard kilovat-saat təşkil edir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda çaylar üzərində və su təsərrüfatı obyektlərində orta hesabla 280 kiçik su elektrik stansiyasının tikintisi mümkündür. "Azərbaycan Respublikasında Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələrinin Tətbiqi ilə bağlı Əlavə Tədbirlər haqqında" 16 noyabr 2009-cu il tarixli sərəncamın icrası ilə əlaqədar "Azərenerji" ASC tərəfindən ümumi gücü 16 MVt olan kiçik su elektrik stansiyalarının inşası həyata keçirilməlidir.

Bütün bunlarla yanaşı, növbəti illərdə 780 MVt gücündə "Cənub" istilik elektrik stansiyasının, 25 MVt gücündə "Füzuli" SES-in istismara verilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Eyni zamanda, "Şimal" elektrik stansiyasında gücü 409 MVt olan ikinci enerji blokunun, gücü 385 MVt olan Böyükşor İES-in, 16,5 MVT-lik Lerik ES-in tikintisinin, Mingəçevir və Varvara su elektrik stansiyalarının yenidən qurulması işlərinin də başa çatdırılması gözlənilir. Ümumiyyətlə, 2012-2015-ci illərdə nəzərdə tutulmuş layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində enerji sistemində əlavə 2000 meqavata yaxın güc əldə ediləcək.

Dövlət başçısı generasiya güclərinin artırılması ilə yanaşı, enerjisistemin lokomotivi sayılan elektrik enerjisinin ötürülməsi sistemində və paylayıcı şəbəkələrdə yeniləşmə proseslərinin aparılmasını da diqqət mərkəzində saxlayır. Hazırda bu istiqamətdə dinamik inkişaf davam edir. Belə ki, iki dövrəli 220 kilovoltluq Mingəçevirdən Abşerona elektrik verilişi xətti və Ağdaşda yeni 220 kilovoltluq yarımstansiya tikilməkdədir. Eyni zamanda 330 kilovoltluq Goranboy-İmişli xəttinin tikintisi də davam etdirilir. "Şahdağ" qış-yay turizm kompleksinin elektrik təchizatı üçün nəzərdə tutulan 110 kilovoltluq "Ləzə" yarımstansiyasının və 2 ədəd 110 kilovoltluq hava xəttinin tikintisi və digər layihələr üzrə işlər həyata keçirilir.

"2011-2013-cü illərdə Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı"nda "Azərenerji"yə aid olan layihələr üzrə işlər uğurla davam etdirilir. Buna "Səngəçal-Müşfiq" xəttinin tikintisini və "Müşfiq" yarımstansiyasında üçüncü 250 MVA gücündə avtotransformatorun quraşdırılmasını, 220 kV-luq "Şimal ES-Hövsan YS" hava xəttinin tikintisi, gücü 360 MVA olan "Zabrat" yarımstansiyasının inşasını və digər layihələri misal göstərmək olar.

Bir sözlə, yaxın illər ərzində elektrik enerjisinin ötürülməsi sistemində planlaşdırılmış layihələrin həyata keçirilməsi nəticəsində yeni transformatorların ümumi gücü 4000 meqavoltamperə yaxın, 110-500 kV-luq yeni xətlərin ümumi uzunluğu təqribən 1500 kilometr artacaqdır. Paylayıcı elektrik şəbəkələrinə gəldikdə isə, bu xətlər 50-60 il bundan əvvəl çəkilmişdir. Ötən dövr ərzində sahədə müəyyən işlər görülməsinə baxmayaraq paylayıcı şəbəkələrdə hələ də bir sıra problemlər qalmaqdadır.

Prezident İlham Əliyevin Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin doqquz ayının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında qeyd etdiyi kimi, paylayıcı xətlər bir çox hallarda istənilən səviyyədə deyil. Dövlət başçısı infrastruktur layihələri arasında elektrik xətlərinin çəkilişi məsələlərinin də prioritet olduğunu vurğulayaraq hökumətə bu məsələ ilə bağlı kompleks tədbirlər görmək barədə konkret tapşırıq vermişdir. İnvestisiya Proqramında bölgələrin paylayıcı xətlərinin bərpası, yenidən qurulması məsələsi də ayrıca maddə ilə öz əksini tapacaq.

İstehlakçıların elektrik enerjisinə olan tələbatının yüksək səviyyədə təmin olunması daim diqqət mərkəzində saxlanılır. Növbəti illərdə bütün paylayıcı şəbəkələrdə yenidənqurma işlərinin başa çatdırlması gözlənilir ki, bununla da mövcud problemlər tamamilə aradan qaldırılacaq. Ümumiyyətlə, elektrik enerjisi sisteminin inkişafı üzrə həyata keçirilən layihələr Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyini daha da möhkəmləndirməklə yanaşı, onun gələcəkdə elektrik enerjisi ixracatçısı kimi regionda mühüm bir ölkəyə çevrilməsinə imkan verəcək.

Etibar PİRVERDİYEV,

"Azərenerji" ASC-nin prezidenti

Azərbaycan.-2012.- 20 oktyabr.- S. 3.