Sehrli barmaqların möcüzəsi

Azərbaycan mədəniyyəti tarixində özünəməxsus yer tutan Əhməd Bakıxanov milli musiqimizin inkişafında cəfakeşlik göstərmiş insanlardan biridir. Onun haqqında xatirələr söyləyənlər tez-tez bir fikrin üstündə dayanırlar: "Əhməd Bakıxanov adicə tarzən deyildi. O, sanki tar çalmırdı. Ürəyindən gələnləri əllərinin sığalı ilə tarın sehrli simlərinə çatdıraraq onları dilə gətirirdi. Əhməd Bakıxanovun sinəsinə sıxdığı tar həmişə dil açıb oxuyurdu".

O, 5 sentyabr 1892-ci ildə Bakıda dünyaya gəlmişdi. İlk əmək fəaliyyətinə müəllim kimi başlayıb. İndi yaradıcılıqları ilə diqqət çəkən Azərbaycan musiqiçilərinin böyük əksəriyyətinin müəllimi, onlara dayaq duranı Əhməd müəllim olub. O, bir tərəfdən musiqiçilər yetişdirirdisə, digər tərəfdən də müxtəlif ansamblların, musiqi qruplarının yaradılması üçün, sözün əsl mənasında, fədakarlıqla çalışırdı. Ötən əsrin 20-30-cu illərində musiqi ansamblı yaratmaq, ona rəhbərlik etmək çox çətin idi. Amma uzaqgörən sənət fədaisi bu ağır yükün altına girərək Azərbaycan mədəniyyətinə bütün varlığı ilə xidmət edirdi.

1941-ci ildə Əhməd Bakıxanov Azərbaycan xalq çalğı alətləri ansamblını təşkil etdi. Ansamblın tərkibinə tar, saz, ud, kanon, qoşa-nağara, həmçinin qaboy və fortepiano daxil etmişdi. Özü də ömrünün sonuna kimi, yəni 1973-cü ilə qədər həmin ansambla rəhbərlik etdi. Dünyasını dəyişdikdən sonra həmkarları onun xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə ansambla Əhməd Bakıxanovun adını verdilər. Bu ansambl fəaliyyət göstərdiyi gündən indiyə kimi Azərbaycanın çox görkəmli xanəndələrini məharətlə müşayiət edib. Kimlərin səsi bu musiqi kollektivində eşidilməyib? Fatma Mehrəliyeva, Rübabə Muradova, Qulu Əsgərov, Əbülfət Əliyev, Hacıbaba Hüseynov, Sara Qədimova, Zeynəb Xanlarova, Arif Babayev... kimi sənətkarlar məhz bu ansamblın solistləri olublar.

Əhməd Bakıxanov Azərbaycan xalq musiqisinin, xüsusilə də muğamların təbliğində böyük xidmətləri olan bir şəxsiyyət idi. O, respublika musiqi məktəbləri üçün muğamat proqramları tərtib etmişdir. Tarzəndən ərməğan qalan "Azərbaycan xalq rəngləri", "Azərbaycan ritmik muğamları", "Muğam, mahnı, rəng" adlı kitablar bu gün də musiqi məktəblərində mükəmməl dərs vəsaiti kimi istifadə edilməkdədir. 1929-cu ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs demişdi.

Əhməd Bakıxanovu yaxından tanıyanlar söyləyirlər ki, o, çox qayğıkeş insan olub. Təkcə musiqi kollektivləri, proqramlar yaratmaq, tar çalmaqla işini bitmiş hesab etmirdi. O, daim yenilik hissi ilə yaşayır, ansamblların uğurlu çıxışları üçün istedadlar axtarırdı. Xalq artisti, qaboy ustadı Kamil Cəlilov söyləyir: "Mənim zirvəyə qalxmağımda Əhməd Bakıxanovun rolu böyükdür. Tələbəlik illərində mən qaboyda ancaq klassik musiqi çalırdım. Azərbaycan musiqisi çalmağa icazə vermirdilər ki, "zvukun xarab olar". Evdə başladım özüm üçün milli musiqimizi çalmağa. Günlərin birində konservatoriyada "Bayatı-Kürd" çalırdım. Qəfildən sinif otağının qapısı açıldı, Əhməd Bakıxanov içəri girdi. Məni qucaqlayıb fərəhlə dedi: "Əla, əla". Elə həmin gün məni evlərinə dəvət etdi. Xeyli söhbətdən sonra fikrini açıqladı ki, bizim ansamblda qaboy çalmağını arzulayıram. "Bayatı-Kürd" rənginin solo hissəsini ifa edəcəksən". Əhməd müəllim bu rəngi bircə dəfə tarda çaldı və bu, mənə bəs etdi. Onun məharətli ifasını qaboyda yaratdım. Amma ansamblda çalmağa ehtiyatlanırdım. Əhməd müəllim əl çəkmədi ki, çalacaqsan, vəssalam. Çox xeyirxah insan idi. Məni səsyazma studiyasına apardı. Bu olub 1963-cü ildə. Özümü itirmişdim, həyəcandan əllərim əsirdi. Yenə də mənə ürək-dirək verən, çaşqınlığımı aradan götürən Əhməd Bakıxanov oldu. Məni necə sakitləşdirdisə, bir də onda ayıldım ki, gözlərimi yumub gedirəm. Çalğının şirin yerində gözlərimi açdım ki, ansamblın konsertmeysteri durub yanımda, çalmır".

Sən demə, Kamilin qaboydakı ifası onu elə əfsunlayıb ki, öz çalğısını unudub. Əhməd Bakıxanov bu mənzərəni seyr edərək Kamilə fərəhlə deyib: "Qaboyda birinci silləni sən vurdun. Hələ heç kəs bu alətdə muğamat çalmamışdı". Görkəmli bəstəkar Nəriman Məmmədov söyləyir: "Muğamın sirlərini mən Əhməd Bakıxanovdan öyrənmişəm. Muğamlarımızın nota yazılmasında Əhməd Bakıxanovun əməyi çoxdur. Müxtəlif illərdə Əhməd Bakıxanovun ifasında "Bayatı-Şiraz", "Şur" muğamları Moskvada, "Rast", "Çahargah", "Humayun", "Segah-zabul", "Şahnaz" və "Rahab" isə Azərbaycanda nəfis şəkildə çap olunmuşdur".

Əhməd Bakıxanovun həyatından belə ibrətamiz faktlardan çox danışmaq olar. O, Azərbaycan musiqisinin sabahı naminə yorulmadan çalışırdı, axtarırdı, qururdu. Böyük ürək sahibi olduğundan istedadlını görməyi, onun qolundan tutmağı, kömək göstərməyi bacarırdı. Əhməd Bakıxanov bütün varlığı ilə milli musiqimizə bağlı olduğundan istəyirdi ki, bu sahədə həmişə istedadlı gənclər fəaliyyət göstərsin. Bəzən el-el, oba-oba gəzərək gələcək ardıcıllarını axtarırdı. O vaxtlar musiqiçilərin əksəriyyəti Əhməd Bakıxanovun evinə gedib-gəlirdi. Əhməd müəllim evdə, süfrə başında həmkarları ilə söhbət etməyi, onlara məsləhət verməyi daha çox sevirdi. Elə bu məziyyətlərinə görə yaddaşlarda iz salıb Əhməd Bakıxanov. Onunla bir dəfə yaradıcılıq ünsiyyətində olan insanlar bu böyük musiqi xadimini unutmayıblar.

Pedaqoq, tarzən, xalq artisti Əhməd Bakıxanov ikinci musiqi xadimidir ki, "Əməkdar müəllim" fəxri adına da layiq görülüb. Belə bir fəxri adın digər sahibi musiqiçi Nəriman Əliyevdir. Unudulmaz tarzənin sinəsini bir sıra orden və medallar da bəzəyirdi. Amma onun ən böyük mükafatı bu gün yüzlərlə qəlbdə qurduğu möhtəşəm abidəsidir. Dünyasını dəyişməyindən xeyli vaxt keçsə də, həmkarları, tələbələri hələ də Əhməd Bakıxanov haqqında isti sözlər, xatirələr söyləyir, öz ehtiram və məhəbbətlərini bildirirlər. Xiffət qarışıq bu sözlərdən muğam ustasına olan sonsuz pərəstiş duyulur: Əhməd Bakıxanov adicə tar çalmırdı. Onun sehrli barmaqları tarın simlərini oxudurdu. Simlərin qopardığı tufansa eşidənlərin ruhuna sakitlik və qəribə rahatlıq gətirirdi. Bu möcüzə həmişə musiqisevərləri düşündürərdi. Əhməd Bakıxanovun sinəsində tar tamam başqa bir aləm olardı...

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2012.- 5 sentyabr.- S.5.