Təhsil problemlərinin həllinə xidmət edən mütərəqqi islahatlar

Təhsil millətin gələcəyi, müstəqil dövlətin təməlidir. Hər bir xalq inkişaf yolunu məhz malik olduğu elmi-intellektual potensialla müəyyənləşdirərək dünya miqyasında layiqli yer tutmaq imkanı qazanır. Təcrübə göstərir ki, milli intibahı təmin edən başlıca vasitə olan təhsil həm də cəmiyyət qarşısında dayanan bir çox əsaslı problemlərin həllində vacib açar rolunu oynayır. Sivil dünya gerçəklikləri ilə uzlaşan fəal maarifçilik kursunun həyata keçirilməsi, mütərəqqi yeniliklərin tətbiq olunması yolu ilə milli təhsil sisteminin müasirləşdirilməsi, bir ictimai-iqtisadi formasiyadan digərinə keçid dövründə bu sahədə özünü göstərən obyektiv problemlərin tam aradan qaldırılması son illərdə Azərbaycanda həyata keçirilən dövlət siyasətinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdir.

İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, təhsilin müasir tələblər səviyyəsində inkişafı böyük məbləğdə investisiya tələb edir. Bu da təsadüfi deyil ki, son illərdə ölkəmizin maliyyə imkanlarının artması ilə paralel şəkildə təhsilə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlər də çoxalır. Müqayisə üçün xatırlatmaq yerinə düşər ki, 2003-cü ildə 130 milyon manat təşkil edən təhsil xərcləri 2011-ci ildə 1,4 milyard manata yüksəlmişdir. 2011-ci ildə büdcədən təhsilə ayrılan xərclər ümumi büdcənin 10 faizini təşkil etmişdir.

2012-ci ilin dövlət büdcəsində təhsil xərcləri üçün 1575861,3 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu da 2011-ci ilin proqnoz göstəricisindən 176058,4 min manat və ya 12,6 faiz çoxdur. Növbəti büdcə ilində təhsil xərclərinin dövlət büdcəsində xüsusi çəkisi 11,8, ÜDM-də xüsusi çəkisi isə 4,6 faiz təşkil edəcəkdir. Təhsil xərcləri üçün ayrılmış vəsaitin 740,1 milyon manatı və ya 47 faizi natamam və orta təhsilin, 497,1 milyon manatı və ya 47,0 faizi natamam və orta təhsilin, 497,5 min manatı və ya 31,6 faizi təhsil sahələrində tətbiqi tədqiqatların və digər xidmətlərin, 117 milyon manatı və ya 7,4 faizi ali təhsilin, 96,4 milyon manatı və ya 6,1 faizi məktəbəqədər və ibtidai təhsil xərclərinin, 73,5 milyon manatı və 4,7 faizi texniki-peşə məktəblərinin, liseylərin, 51,4 milyon manatı və ya 3,2 faizi isə internat və xüsusi məktəblərin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir.

2012-ci ilin dövlət büdcəsində təhsil xərcləri üçün ayrılan vəsaitin 322 milyon manatı bir sıra dövlət proqramlarının və tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə yönəldiləcəkdir. Belə ki, "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı"na əsasən, təhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı üçün 16,5 milyon, "2008-2013-cü illər üçün məktəb kitabxanalarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və müasir informasiya texnologiyaları ilə təchizatına dair tədbirlərə 2,2 milyon, "2010-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının orta ixtisas təhsili sistemində islahatlar üzrə Tədbirlər Proqramı"nın maliyyə təminatı ilə bağlı xərclər üçün 1,9 milyon, "Texniki peşə təhsilinin inkişafı proqramı (2007-2012-ci illər)"nın maliyyə təminatı üçün 1,7 milyon, "2009-2014-cü illərdə Azərbaycanda şahmatın inkişaf etdirilməsi Dövlət Proqramı"nın maliyyə təminatı üçün 1,6 milyon, "Azərbaycan Respublikasında dövlət uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi (de-institusionalizasiya) və alternativ qayğı Dövlət Proqramı"nın (2006-2015-ci illər) maliyyələşdirilməsi üçün 1,4 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bundan başqa, ali təhsil sistemində maliyyələşmə mexanizmi ilə əlaqədar 89,6 milyon manat, məktəbəqədər təhsilin maliyyələşdirilməsi üçün 8,5 milyon, ölkənin ümumtəhsil məktəblərində oxuyan şagirdlərin dərsliklərlə pulsuz təmin olunması xərcləri üçün 8,1 milyon, təhsil müəssisələrinin yenidənqurulması və əsaslı təmiri üçün 3 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Bütün bunlarla yanaşı, Prezident İlham Əliyevin xüsusi fərman və sərəncamları əsasında son 8 ildə təkcə təhsil sahəsində 16 inkişafyönümlü xüsusi proqramın icrası təmin edilmişdir. Təhsilin ayrı-ayrı sahələrinin inkişafı üzrə real vəziyyətin təhlili əsasında hazırlanıb təsdiq edilmiş həmin proqramların reallaşdırılması nəticəsində tədris müəssisələrinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi; infrastrukturun müasir tələblərə uyğun qurulması; təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi; yeni dərslik siyasətinin reallaşdırılması; təhsil alanların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə yeni model və mexanizmlərin tətbiqi; əmək bazarının tələbatına uyğun kadr hazırlığı və təminatının yaxşılaşdırılması; təhsil müəssisələrinin informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə təmin edilməsi və təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması; məktəbəqədər, texniki-peşə, ali təhsil, xaricdə təhsil, istedadlı uşaqların inkişafı; xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsilinin təşkili; de-institusionalizasiya və digər istiqamətlərdə əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə olunmuşdur.

Təhsilin səviyyəsini müasir standartlara uyğunlaşdırmaq, ali və orta məktəblərdə tədrisin keyfiyyətinin monitorinqini həyata keçirmək, bu sahədə mövcud problemləri vaxtaşırı təhlil edərək müvafiq tədbirlərin görülməsinə nail olmaq məqsədilə dövlət başçısı hələ 30 may 2005-ci il tarixdə "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında təhsil üzrə xüsusi komissiyanın yaradılması haqqında" sərəncam imzalamışdır. Komissiya təhsilin strateji inkişaf istiqamətləri ilə bağlı təkliflər vermiş, fundamental islahatların həyata keçirilməsi mexanizmlərini irəli sürmüşdür. Dövlət başçısının digər bir fərmanı ilə Azərbaycanda "Bilik günü" təsis edilmiş, təhsil müəssisələrində iş rejimi tənzimlənmişdir. Eyni zamanda, fərmanda respublikanın təhsil müəssisələrində təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edən səmərəli fəaliyyət sisteminin qurulması ilə əlaqədar bir sıra digər tədbirlərin görülməsi də nəzərdə tutulmuşdur.

Sovet dövründən formalaşdırılan və müasir tələblərə cavab verməyən məktəblərin təmiri və bərpası, yenidən qurulması isə ilk növbədə, təhsilin forma və məzmunca təkmilləşdirilməsi zərurətindən irəli gəlmişdir. Bu problemin həlli - məktəblərdə əsaslı təmir-tikinti işlərinin aparılması, müasir tipli yeni təhsil ocaqlarının tikilib istifadəyə verilməsi hələ 11 fevral 2004-cü il tarixli Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramında əksini tapmışdır. Eyni zamanda, "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin avadanlıqlarla təmin olunmasına dair İnkişaf Proqramı (2005-2009-cu illər)" bu sahədə təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmişdir. Bölgələrin sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində tədbirlərin davam etdirilməsini nəzərdə tutan "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə inkişafı Dövlət Proqramı"nda da təhsil infrastrukturunun müasirləşdirilməsi məsələsinə xüsusi yer ayrılmışdır.

2003-cü ildən Azərbaycanda 2200-dək yeni məktəb binasının tikilməsi, əsaslı təmiri və müasir avadanlıqlarla, o cümlədən kimya və fizika laboratoriyaları ilə təmin edilməsi, bütün məktəblərdə kompyuter siniflərinin yaradılması təhsil tariximizdə ən əlamətdar hadisələrdəndir. Məktəblərin infrastrukturunun yeniləşdirilməsi sahəsində Heydər Əliyev Fondunun müstəsna xidmətləri də xüsusi qeyd olunmalıdır. Fondun təşəbbüsü ilə 2005-2010-cu illərdə 350-dən çox yeni məktəb, uşaq bağçası, uşaq evi, internat məktəbi binası tikilib istifadəyə verilmiş, əsaslı təmir və bərpa olunmuş, müasir avadanlıqlarla təchiz edilmişdir. 2010-2011-ci tədris ili ərəfəsində ölkədə 9380 yerlik 26 məktəb istifadəyə verilmişdir. 2011-2012-ci tədris ili ərəfəsində isə Bakı şəhərində 70-ə yaxın məktəb əsaslı təmir edilmiş, yeni korpuslar tikilmiş, bölgələrdə 60-a yaxın məktəb təmir edilmişdir.

Respublikada qəza vəziyyətində olan, yararsız binalarda yerləşən məktəblərin yeniləri ilə əvəzlənməsinə də cənab İlham Əliyev qayğı göstərir. Dövlət başçısının "Qəza vəziyyətində olan ümumtəhsil məktəbləri üçün yeni binaların tikilməsi və bir sıra məktəblərdə əsaslı təmir işlərinin aparılması haqqında" 16 avqust 2007-ci il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan 14 milyon, "Qəza vəziyyətində olan ümumtəhsil məktəbi binalarının tikintisi, təmiri və ali təhsil müəssisələrinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi haqqında" 23 iyun 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə 25 milyon, "Qəza vəziyyətində olan ümumtəhsil məktəb binalarının yenidən qurulması işinin davam etdirilməsi barədə" 23 iyun 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə 13 milyon, "Qəza vəziyyətində olan ümumtəhsil məktəblərinin yenidən qurulması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" 4 dekabr 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə 3 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Bunlardan əlavə, Azərbaycan Prezidentinin 2003-2011-ci illərdə təməli qoyulmuş, yeni tikilmiş, əsaslı təmir olunmuş bir çox məktəblərin açılış mərasimində iştirakı, hər yeni dərs ilinin ilk günündə müəllimlərlə, şagirdlərlə, valideynlərlə görüşü təhsilə yüksək diqqət və qayğının bariz təcəssümüdür.

"Azərbaycan Respublikasında məktəbəqədər təhsilin yeniləşdirilməsi Proqramı (2007-2010-cu illər)" və "Azərbaycan Respublikasında texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı (2007-2012-ci illər)"nda nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrasının sürətləndirilməsi məqsədilə dövlət başçısı 2010-cu il 15 sentyabr tarixdə "Məktəbəqədər təhsil və ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin əsaslı təmirinin təmin edilməsi ilə əlaqədar əlavə tədbirlər barədə" sərəncam imzalamışdır. Sərəncamla 2010-cu ilin dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Təhsil Nazirliyinə məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin əsaslı təmiri üçün 2 milyon manat, habelə peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin əsaslı təmiri üçün 2 milyon manat məbləğində vəsait ayrılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 sentyabr 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı"na əsasən, 2009-2012-ci illərdə 390 məktəb üçün yeni binanın inşası, 540 məktəb üçün əlavə korpusların tikintisi, 900 məktəbin əsaslı təmiri nəzərdə tutulmuşdur. Perspektiv üçün əsas hədəf çoxnövbəliliyin ləğvi və beşgünlük tədris həftəsinə keçilməklə bütün şagirdlər üçün əlverişli təlim şəraitinin yaradılmasıdır.

Ötən illərdə ayrı-ayrı təhsil pillələri və səviyyələrində də ciddi inkişaf meyilləri özünü büruzə vermişdir. Məktəbəqədər təhsilin uşaqların intellektual, fiziki və psixoloji inkişafında, onların şəxsiyyətinin formalaşmasında və məktəbə hazırlanmasında xüsusi əhəmiyyətə malik olması tədricən cəmiyyət tərəfindən qəbul edilməyə başlanmışdır. Respublikamızda əvvəlki 20 il ərzində heç bir məktəbəqədər təhsil müəssisəsi tikilmədiyi halda, 2008-2010-cu illərdə ilk dəfə olaraq ölkə üzrə 40 yeni uşaq bağçası tikilib istifadəyə verilmiş, 44 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi əsaslı təmir edilərək müasir avadanlıqlarla təchiz olunmuşdur. Həyata keçirilən tədbirlər sayəsində ölkə üzrə uşaqların məktəbəqədər təhsillə əhatə səviyyəsi yüksəlmişdir. 2009-cu ildə bu göstərici 15,8 faiz idisə, hazırda 17,6 faiz təşkil edir. Bakı şəhərində bu inkişaf daha cox müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, paytaxtda bağçalara cəlb olunmuş uşaqların sayı 8,6 min nəfər artıb, təhsilin bu pilləsi üzrə əhatə səviyyəsi 26 faizi ötmüşdür.

Son illərdə aparılan genişmiqyaslı işlər, təhsil infrastrukturunun yeniləşdirilməsi sahəsində əhəmiyyətli nailiyyətlərin əldə edilməsi və müasir tələblərə uyğun şəraitin yaradılması təhsilin məzmununda aparılan islahatlar üçün də əlverişli zəmin yaratmışdır. 2006-cı ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən "Ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli kurikulum)" təsdiq edilmişdir. 2008-2009-cu tədris ilindən ümumtəhsil məktəblərinin birinci siniflərində tədrisə yeni fənn kurikulumları və müasir dərsliklərlə başlanılmış, bu proses 2011-2012-ci dərs ilindən I, II, III və IV sinifləri əhatə etmişdir. Yeni kurikulumların tətbiqi ilə əlaqədar 40 minədək müəllim xüsusi proqram əsasında öyrədici təlim kurslarından keçirilib və nümunəvi tədris materialları ilə təmin edilmişdir. V-XI siniflər üçün də eyniməzmunlu sənədlərin hazırlanması istiqamətində son illər gərgin iş aparılmış, nəticədə həmin siniflər üzrə fənn proqramları (kurikulumlar) hazırlanıb 2011-ci ilin iyununda təsdiq olunmuşdur.

Orta ümumtəhsil məktəblərinin dərsliklərlə pulsuz təminatı da dövlət başçısının diqqət mərkəzindədir. Yeni məzmun yeni nəsil dərsliklərin hazırlanmasını zəruri etmişdir. 2003-2011-ci illərdə milli-mənəvi dəyərlər əsasında müasir tələblərə uyğun məzmunda ümumilikdə 40 milyon nüsxədən çox dərslik çap edilmişdir. İlk dəfə olaraq yeni kurikulum tətbiq edilən I-IV siniflər üçün dərslik komplektləri (şagird üçün dərslik, iş dəftəri, müəllim üçün vəsait) hazırlanmışdır. 2011-2012-ci tədris ili üçün 102 adda 3463170 nüsxə dərslik, metodik vəsait çap olunmuşdur.

Təhsildə innovasion yeniliklərin, kompyuter və informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi də hazırkı "sürət əsri"ndə xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Dövlət başçısı İlham Əliyev hələ 2003-cü ilin dekabrında Cenevrə şəhərində keçirilən ümumdünya sammitində çıxış edərkən demişdir ki, Azərbaycanda neftdən sonra prioritet sahə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları olmalıdır. "Bizim gənc nəslimiz bilikli, dünyada gedən proseslərə bələd olmalıdır, izləməlidir. Ən qabaqcıl texnologiyalar Azərbaycana gəlməlidir. Bir sözlə, ölkənin inkişafı məhz bu istiqamətdə davam etməlidir. Dünyada uğur qazanmış, inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə baxsaq, görərik ki, o inkişafın, tərəqqinin əsas səbəbləri təbii ehtiyatlar deyildir. Məhz bilik, məhz savad, yeni texnologiyalar - bütün bunlar ölkəyə uğur, rifah gətirir, inkişaf, müasirlik gətirir", - deyən cənab İlham Əliyev ona görə də bu qənaətdədir ki, bu gün bəşəriyyətdə demokratik idealların daha da möhkəmlənməsi, elmi-texniki tərəqqinin geniş vüsət alması insan amilinin inkişafından asılıdır.

Məktəblərin kompyuterləşdirilməsi, gənclərin virtual dünyaya çıxışının təmini və informasiya texnologiyaları ilə işləmək vərdişlərinə yiyələnmələri üçün atılan məqsədyönlü addımlar da məhz bu məqsədin gerçəkləşdirilməsinə xidmət edir. 2004-cü il 21 avqust tarixdə "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramının (2005-2007-ci illər) təsdiq edilməsi haqqında" fərman imzalayan dövlət başçısı gənclərin müasir bilikləri və informasiya texnologiyalarını dərindən mənimsəməsinə elmi-texniki zəmin yaratmışdır. 2008-ci il iyunun 10-da təsdiq olunmuş "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı" Azərbaycan Respublikasında müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi yolu ilə vahid ümummilli təhsil mühitinin yaradılması və əhalinin bütün təbəqələri üçün keyfiyyətli təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi məqsədinə xidmət etmişdir.

Hər iki sərəncamın uğurla həyata keçirilməsi sayəsində ölkənin ümumtəhsil məktəbləri İKT ilə təmin edilmiş, hər 20 şagirdə bir kompyuter nisbəti təmin olunmuşdur. Halbuki 2004-cü ildə hər 1063 şagirdə bir kompyuter düşürdü. Həmin ildən bəri ümumtəhsil məktəblərinin İKT ilə təminatı, təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə dövlət proqramları çərçivəsində bütövlükdə təhsil müəssisələrinə 33708 ədəd kompyuter, 2809 ədəd proyektor və noutbuk dəsti verilmişdir. "Xalq kompyuteri" layihəsi çərçivəsində 9000 müəllim kompyuterlə təmin olunmuş, inzibati, pedaqoji və texniki heyət əhatə olunmaqla 54 min nəfər müvafiq treninqlərdən keçərək İKT bacarıqlarına yiyələnmişdi. Təhsil tariximizdə ilk dəfə olaraq fənlər üzrə elektron tədris resursları hazırlanaraq məktəblərə verilmiş, 20 ümumi təhsil müəssisəsində "elektron məktəb" layihəsi həyata keçirilməyə başlanmışdır. 1000 məktəb genişzolaqlı sürətli internetlə təmin olunmuş, internetə qoşulmuş məktəblərin nisbəti 2004-cü ildəki 1,5 faizdən 2010-cu ildə 22 faizə çatmışdır.

Azərbaycan Prezidentinin 4 sentyabr 2007-ci il tarixli "Ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi və ən yaxşı müəllim mükafatlarının təsis edilməsi haqqında" sərəncamı da təhsil işçilərinin əməyinə verilən yüksək qiymətin təzahürüdür. Belə bir sərəncamın imzalanması gənc nəslə fundamental biliklərin əsaslarını yeni üsullarla aşılayan, Azərbaycan dili, ədəbiyyatı və tarixinin, xarici dillərin tədrisində nailiyyətlər qazanan, informasiya texnologiyalarının mənimsədilməsi, şagirdlərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi işində yüksək nəticələr əldə edən ümumtəhsil məktəblərinin və müəllimlərin fəaliyyətini qiymətləndirmək məqsədi daşıyır. Dövlət başçısının bununla bağlı hər il imzaladığı sərəncamlarla müasir təlim texnologiyaları və üsulları üzrə kompleks tədbirlər (innovativ təhsil proqramlarını) həyata keçirən, keyfiyyət göstəriciləri ilə fərqlənən 50 məktəbə 10 min manat, 100 ən yaxşı müəllimin hər birinə isə 5 min manat məbləğində birdəfəlik mükafat verilir.

Şübhəsiz, respublikanın dinamik sosial-iqtisadi inkişafının hazırkı mərhələsində dövlət idarəçiliyi sahəsində müasir idarəetmə təfəkkürünə malik ixtisaslı mütəxəssislərin yetişdirilməsi məsələsi mühüm aktuallıq kəsb edir. Mütərəqqi Qərb dəyərlərini dərindən mənimsəyən, qabaqcıl ölkələrin elmi-texniki yeniliklərini əxz edən, müasir idarəçilik məktəbi keçən gənclərin formalaşması məsələsi zaman keçdikcə tarixi zərurətə çevrilir. Ölkə rəhbərliyinin kadr hazırlığına xüsusi diqqətlə yanaşması da respublikada demokratik ölkələrin zəngin təcrübəsinə əsaslanan mükəmməl, çevik və mütərəqqi dövlət idarəçilik sistemi formalaşdırmaq niyyətindən irəli gəlir. Azərbaycan Prezidentinin 19 oktyabr 2006-cı il tarixli "Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almasına dair Dövlət Proqramı haqqında" sərəncamı da bu sahədə həyata keçirilən dövlət siyasətində ardıcıllığın və sistemliliyin təmin olunması məqsədi daşıyır. Dövlət Proqramı məhz azərbaycanlı gənclərin müəyyən elmi istiqamətlər üzrə dövlət hesabına xaricdə təhsil almalarını nəzərdə tutur. Sərəncam əsasında "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" hazırlanaraq Azərbaycan Prezidentinin 16 aprel 2007-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuşdur.

Dövlət başçısının 5 sentyabr 2007-ci il tarixli "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"nın 2007-2008-ci tədris ilində maliyyələşdirilməsi haqqında" sərəncamına əsasən, həmin tədris ilində Azərbaycan gənclərinin Amerika Birləşmiş Ştatları, Almaniya, Cənubi Koreya, Fransa, İngiltərə, İspaniya, Rusiya, Türkiyə və digər ölkələrdə təhsil almalarını təmin etmək məqsədilə 2007-ci ilin dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Təhsil Nazirliyinə 2,2 milyon manat məbləğində vəsait ayrılmışdır.

Məlumat üçün bildirək ki, 2007-2011-ci illərdə 800-ə yaxın istedadlı azərbaycanlı gənc dünyanın müxtəlif ölkələrinin nüfuzlu ali məktəblərində təhsil almağa göndərilmişdir. Ümumiyyətlə isə bu gün dünyanın aparıcı universitetlərində müxtəlif mənbələr hesabına 10000-dən çox azərbaycanlı gənc təhsil alır. Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrində təhsil alan əcnəbilərin sayı 7000-i ötmüşdür.

Son 8 ilin ən mühüm hadisələrindən biri də 2009-cu ildə "Təhsil haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsidir. Qanun ölkəmizdə təhsil siyasəti və strategiyasının əsas istiqamətlərini əks etdirməklə yanaşı, ilk növbədə, xalqımıza, Azərbaycanda təhsilin inkişafına xidmət edəcək, milli təhsil sisteminin dünya, Avropa təhsil sisteminə inteqrasiyasını sürətləndirəcək. Qanunun icrası istiqamətində Təhsil Nazirliyində hazırlanmış 40 adda normativ sənəd Nazirlər Kabineti tərəfindən artıq təsdiq edilmişdir.

"Təhsil haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən, 2011-ci ildə son 20 ildə ilk dəfə olaraq təhsil aldığı müddətdə xüsusi nailiyyətlər qazanan 53 şagird qızıl və gümüş medallara layiq görülmüşdür. Bundan başqa, son illərdə dünya və beynəlxalq fənn olimpiadalarında Azərbaycan məktəbliləri 11 qızıl, 38 gümüş, 60-dan çox bürünc medala layiq görülmüşlər. Əhalisinin sayı ilə müqayisədə medalların sayına görə Azərbaycan dünya ölkələri sırasında ilk onluqda yerini qoruyub saxlayır.

Təcrübə göstərir ki, insan inkişafı sahəsində əsas ağırlıq məhz ali təhsil sisteminin üzərinə düşür. Bu sahə əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin, insan inkişafı indeksinin ən mühüm amillərindən biri olmaqla, hər bir ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının sürətlənməsinə də hərtərəfli təsir göstərir. Ali təhsil insanın istedadının, intellektinin üzə çıxmasına kömək göstərən mühüm vasitə olaraq cəmiyyətin inkişafının özülünü təşkil edir. Dünya təcrübəsinə diqqət yetirdikdə, bu sahənin nəinki sosial-iqtisadi, sosial-mədəni inkişafa nail olunmasında, həmçinin cəmiyyətin gələcək inkişaf perspektivlərinin müəyyənləşdirilməsi və proqnozlaşdırılmasında mühüm əhəmiyyəti bir daha təsdiqlənir. Bu baxımdan, Azərbaycan dövlətinin iqtisadi imkanları artdıqca, sivil dəyərləri, qabaqcıl ölkələrin elmi-texniki yeniliklərini, "nau-hau" texnologiyalarını dərindən mənimsəyən gənc, kreativ düşüncəli, vətənpərvər kadrların hazırlanması məsələsi də xüsusi diqqət mərkəzində olur. Bu xüsusda təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsinə göstərilən qayğının artması respublikada demokratik ölkələrin zəngin təcrübəsinə əsaslanan mükəmməl, çevik və mütərəqqi dövlət idarəetmə sistemi formalaşdırmaq niyyətindən irəli gəlir. Başqa sözlə, sabah dövlət idarəetməsində bu və digər formada iştirak edən peşəkar kadrlar, mütəxəssislər bu gün məhz ali məktəblərdə yetişir.

Prezident İlham Əliyevin 31 yanvar 2008-ci il tarixli "Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin Avropa ali təhsil məkanına inteqrasiyası ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında" sərəncamı da bu baxımdan mühüm əhəmiyyətə malikdir. Sərəncama əsasən, bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirilmiş, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi, tabeçiliyində ali təhsil müəssisələri olan digər qurumlarla birlikdə "2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı" hazırlanaraq təsdiqlənmişdir.

Dövlət başçısının 10 fevral 2010-cu il tarixli "Ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi barədə" fərmanında isə göstərilir ki, yeni dövrün reallıqları respublikada ali təhsil sahəsində islahatların istiqamətlərinin dünyada ali təhsilin inkişaf tendensiyalarına uyğun müəyyənləşdirilməsi zərurətini qarşıya qoyur. Fərmanda həmçinin göstərilir ki, 2010-2011-ci tədris ilindən başlayaraq Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən ali təhsil müəssisələrində dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına maliyyələşdirmə dövlət sifarişi əsasında həyata keçirilməli, dövlət sifarişinin formalaşdırılması ölkənin milli, mədəni, humanitar, tarixi dəyərləri, mövcud əmək bazarının xüsusiyyətləri, dövlətin perspektiv inkişaf amilləri nəzərə alınmaqla təmin olunmalıdır.

Mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, qanunvericiliyə uyğun fəaliyyət göstərən bütün ali təhsil müəssisələrinin dövlət sifarişinin yerinə yetirilməsində iştirakı mümkünlüyü də fərmanda əksini tapmışdır. Ən əsası, fərman əsasında ötən ildən ali təhsil müəssisələrində kadr hazırlığının adambaşına maliyyələşdirmə prinsipi əsasında həyata keçirilməsi təmin olunmuşdur. Fərmanda həmçinin qeyd olunur ki, hər il üçün ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və magistratura səviyyələrinə dövlət sifarişi İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin aidiyyəti sahə nazirlikləri ilə razılaşdırılmış təklifləri əsasında müəyyənləşdirilir.

Fərman əsasında ali təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi üçün təhsil, maliyyə, iqtisadi inkişaf nazirliklərinin müvafiq əməkdaşları ilə birlikdə müzakirələr aparılmış, normativ sənədlər hazırlanmışdır. Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi haqqında" 25 iyun 2010-cu il tarixli qərarına əsasən, ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə dövlət sifarişi ilə ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və magistratura səviyyələrində hər bir təhsil alana düşən təhsil xərclərinin miqdarı müəyyənləşdirilmişdir. Həmin qərarla dövlət sifarişi əsasında ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və magistratura səviyyələrində kadr hazırlığının maliyyələşdirilməsi qaydaları da təsdiqlənmişdir. Bu prosesin uğurla reallaşması ölkədə ali təhsil sisteminin daha da təkmilləşdirilməsinə və mövcud bəzi problemlərin həllinə imkan vermişdir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 11 iyul 2011-ci il tarixli "2011-2021-ci illərdə Azərbaycan təhsilinin inkişafı üzrə Milli Strategiya"nın hazırlanması haqqında" sərəncamı da ölkə təhsilinin gələcəyi ilə bağlı kifayət qədər nikbin mənzərə yaradır. Sərəncama əsasən, "2011-2021-ci illərdə Azərbaycan təhsilinin inkişafı üzrə Milli Strategiya"nın hazırlanması ilə bağlı xüsusi komissiya yaradılmışdır. Ümumilikdə, belə bir strategiyanın hazırlanması ölkədə informasiya cəmiyyətinin qurulmasına və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyata keçidin yeni təhsil modelinə tələbatının ödənilməsinə xidmət edir.

Bütün bunlar o deməkdir ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında respublikamızın müstəqil, milli ənənələrə və ümumbəşəri dəyərlərə, dünya təhsil standartlarına cavab verən təhsil sisteminin formalaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən siyasət əzmlə davam etdirilir. Azərbaycanda təhsilin inkişafı üçün geniş maddi-intellektual resurslar mövcuddur və bundan səmərəli istifadə cənab İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi başlıca prioritetlərdən biridir. Respublikamızın iqtisadi inkişaf tempi, habelə yüksək təhsil almaqla yaxşı mütəxəssis kimi yetişməyin vacibliyi fikrinin ictimai şüurda getdikcə möhkəmlənməsi milli təhsil sisteminin gələcəyi ilə bağlı kifayət qədər ürəkaçan mənzərə yaradır.

Azərbaycan.- 2012.- 15 yanvar.- S. 2.