Təbiətin genefondunu qoruyaq

Təbiət alimlərinin belə bir inandırıcı mülahizəsi var: "Meşələr tükənərsə, həyat tükənər və ya ekoloji balans pozularsa, qlobal fəlakətlər başlayar..." Biz yaşadığımız dünyanı qlobal fəlakətlərdən qorumaq üçün ilk öncə zədəli vətəndaş şüurundan xilas olmalıyıq. Kənd adamı əkib-biçdiyi torpağının qədir-qiymətini necə bilirsə, həndəvərindəki meşə örtüyünü də eyni təəssübkeşliklə qorumalı, adicə bir pöhrəyə də qıymamalıdır. Elə ki, münasibət özgələşir, onda prinsiplər də pozulur: bir tərəfdən əlibaltalılar, o biri tərəfdən mal-qara yaşıl örtüyə divan tutur. Doğrudur, xırda-para cərimələr guya dəyən ziyanın heç olmasa əlacsızlıqdan əvəzini ödəyir. Amma bununla da iş bitmir. Axı təbiətin nizamı pozulanda onun bərpası dəfələrlə çətinləşir. Hesablamalara görə, ölkəmizdə hər il yeni meşələrin sahəsi ən azı 4 min hektar artır. Mütəxəssislərin fikrincə, Azərbaycanda adambaşına 0,2 hektar meşə sahəsi düşür. Dünya meridianı ilə müqayisədə bu rəqəm 4 dəfə azdır. Son illər qoruyucu meşə massivləri xeyli genişlənsə də, hələ də yaşadığımız mühit ekoloji cəhətdən tam dayanıqlılıq həddini ödəmir. Ölkə ərazisinin cəmi 11,4 faizini meşə örtüyü təşkil edir. Belə bir statistikanı qonşu dövlətlərlə müqayisə etsək, bizim payımız xeyli kiçik görünər. Elə qonşu Gürcüstünda meşə zolağı ümumi ərazinin 39 faizindən çoxdur. Doğrudur, sonuncu yüzillikdə dünyanın yaşıl örtüyü 2 dəfədən çox azalıb. Yəni təbiətin genefondu kütləvi qəsd və qisasla üz-üzə qalıb. Almanların "Yaşıl ciyər" adlandırdıqları meşə baxımsızlığın, ölçüsüz-biçisiz hücumların güdazına gedib, təbiətin nizamı pozulub. Ekoloji balansın təhlükəli həddə çatması ən azı alimlərin həyəcan təbili ilə nəticələnib.

Hələ bir vaxtlar, elə ötən yüzillikdə təbiətişünas alim, akademik Həsən Əliyev deyirdi ki, təbiətin də səbrinin həddi-hüdudu, tükənmək sərhədi var. Bir də deyirdi ki, meşə ekosistemdir, onu hər kəs öz sərvəti kimi qorumalıdır. Böyük alim etiraf etmək cəsarətini də yüksək dəyərləndirir və yazırdı ki, hələ də Azərbaycanın min hektarlarla quraq yamaclarını yaşıl örtüyə çevirə bilməmişik. Bunun səbəbini isə kənarda yox, yalnız öz günahlarımızda aramalıyıq. Dünyanın beş qitəsində səfərdə olan alim hər dəfə Azərbaycana dönüşündə özü ilə bahəm müxtəlif iqlim qurşaqlarında yetişən pöhrələr gətirərdi. Hər bir fidanın boy artımı, mühitimizə uyğunlaşması üçün xeyli əmək sərf edərdi. Deyirlər ki, ucqar dağ kəndində tənha bir ağaca baş çəkmək üçün Həsən müəllim dəfələrlə o yerlərə gedərmiş. Özü də inanırmış ki, ağaclar da doyumsuz həmsöhbətdir, gərək onların dilini biləsən. Bəzən ağacların, meşələrin ömrünü uzatmaq üçün ən sərt məmurları da yola gətirərdi, onları inadından döndərərdi. Akademik Həsən Əliyev haqqında yazılan xatirələrdə oxuyuruq: "Bərdədən bir qrup kənd adamı teleqram göndərmişdi ki, raykom katibi Kür qırağında az-çox təbii şəkildə qalmış Tuqay meşələrinin yerinə pambıq əkdirmək istəyir. Həsən müəllim bu teleqramı oxuyanda bərk əsəbiləşir. Məsələni həll etmək üçün hətta Mərkəzi Komitəyə zəng etməli olur. Dərhal Bərdəyə komissiya göndərilir. Tuqay meşələrindən yadigar qalmış bir tala raykom katibinin hikkəli qərarından xilas olur".

Böyük alimin Azərbaycan təbiəti ilə bağlı xilaskar missiyası ömrünün sonuna kimi davam edib. Bu gün də, sabah da, lap elə gələcəkdə də belə ziyalıların varislik ənənəsinin ardıcıllıqla davamına ciddi ehtiyacımız var.

Qədim Şərq hikmətlərinin birində meşələrə peyğəmbər ətəyi deyiblər. Ona görə də əsrlərdən bəri ziyarətgah ağaclar təbiət abidəsi və inanc yerləri kimi əmanətlə qorunur. Elə Azərbaycanda da belə ziyarətgah sayılan qədim ağaclar az deyil. Hesablamalara görə, yaşı 2 min ili ötən, sayı isə 3 mindən çox olan qədim "təbiət abidəsi" var. Qalır ən ciddi məsələ: onları mühafizə etmək, qorumaq! Bunun üçün heç ciddi səfərbərliyə, haylı-küylü bəyanatlara da ehtiyac yoxdur. Ən böyük meyar hər kəsin mənəvi və ağıl enerjisindən, fərdi təşəbbüsündən, müstəqil düşüncəsindən qədərincə faydalanmasıdır. Cərimələrin və qanunun tələb etdiyi digər hüquqi sanksiyaların gücü ilə təbiətin məcburi mühafizəsi o qədər də yüksək nəticələr vəd etmir. Biz hər birimiz tövsiyələrlə deyil, real həqiqət anlamında bilməliyik ki, qoruya bilmədiyimiz meşələrin hər hektarı il ərzində 10-20 ton karbon qazını udur, yəni bizi ətraf mühitin zəhərindən qoruyur. Amma, nədənsə, belə bir adi həqiqəti hər kəsə anlatmaq xeyli çətin olub. Bəzən bir məmurun şəxsi marağı və qərəzli qərarı ilə hektarlarla yaşıllığın məhvinə təhlükə yaranır. Heç ucqarları demirik, elə paytaxtın özündə də belə kütləvi təbiət zorakılığına az təsadüf olunmur. Bakının 9-cı mikrorayon ərazisindəki zeytun bağlarının hissə-hissə qırılması, 8-ci kilometr qəsəbəsində Bəhruz Nuriyev, Rüstəmov küçələrində ağacların kütləvi kəsimi adi hal alıb. Elə ki, məhv etdikləri yaşıllıqların izini-sorağını itirirlər, onda yeni seçimə başlayır, küçə və meydanlarda fidanların, pöhrələrin ömrünü baltalayırlar. Hələ ki balta səsi, ağacların harayı çoxlarını səksəndirmir. Amma belələrinə qarşı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev qətiyyətli mövqe bildirib: "Mənə verilən məlumata görə, bəzi hallarda Bakıda hansısa obyektin tikintisi üçün ağaclar məhv edilir, kəsilir. Yerlər alınır, hasarlanır və ondan sonra hasarın dalında bütün ağaclar məhv edilir. Orada binalar - fərdi yaşayış evləri, yaxud da hündürmərtəbəli binalar tikilir. Bu siqnallar mənə dəfələrlə daxil olubdur... Yerli icra orqanlarına, həm də vəzifədən istifadə edən şəxslərə sonuncu dəfə xəbərdarlıq edirəm ki, bunu yığışdırsınlar".

Yəqin ki, bu sərt xəbərdarlıq yerli məmurların düşünülməmiş qərarlarına birdəfəlik son qoyacaq, meşə örtüyünə kütləvi hücumların qarşısını alacaq!

Bilmirik kimsə inanacaq, ya yox, amma bu, həqiqətdir ki, ağaclar da ağlayır, lap haray qoparır. Xan çinarın gövdəsi yerə dəyəndə az qala həndəvərində nə varsa yerindən oynayır. Nəhənglərin yıxılması həmişə belə olur, sakitcə, səssizcə qarşılanmır. Mütləq hay-küy qopur, ən azı o çinarların kölgəsinə sığınanların hay-küyü!

Bəşir ŞƏRİFOV

Azərbaycan. - 2013.- 13 avqust.- S. 10.