Qərəz həyat tərzinə çevrilməməlidir

Ədalət mühakiməsinin müstəqil və qərəzsiz məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilməsi ideyası əsrlərdir ki, ədalətli cəmiyyətin əsas təməl daşlarından biridir. Bununla əlaqədar dövlət başçısı tərəfindən ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artırılmasına mühüm önəm verilərək məhkəmə sisteminin islahatı ilə bağlı mütərəqqi tədbirlər daha intensiv xarakter almışdır. Bu islahatlar çərçivəsində isə hakimlərin müstəqilliyinin təmin edilməsi daim diqqət mərkəzində saxlanılır.

Ölkə qanunvericiliyinə görə, hər hansı şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd təsir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir.

Hakimlərin müstəqilliyi, həmçinin onların toxunulmazlığı, səlahiyyəti dövründə siyasətsizləşdirilməsi, dəyişilməzliyi, məsuliyyətə cəlb edilməsinin, səlahiyyətlərinə xitam verilməsinin məhdudlaşdırılması, seçiminin xüsusi qaydası ilə reallaşır. Hakimlərin maddi təminatının ilbəil gücləndirilməsi onların müstəqilliyinin əlavə təminatına çevrilir.

Bu imtiyazlardan sui-istifadə edən, fəaliyyətində ədaləti deyil, şəxsi maraqlarını əsas götürən, işində nöqsanlara yol verən hakimlər, məhkəmə sədrləri bu sistemdən kənarlaşdırılır. Məhkəmə-Hüquq Şurasının çıxardığı qərarlar məhkəmə fəaliyyətinin daim saflaşdırılmasına, bu sahədə hər hansı korrupsiya hallarının qarşısının alınmasına, şəffaflığın təmin olunmasına xidmət edir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, kobud qanun pozuntuları və digər neqativ hallara yol verilməsi ilə bağlı Məhkəmə-Hüquq Şurası tərəfindən son 5 ildə hakimlər barədə 110-dan çox intizam icraatı, habelə 18 nəfər barədə korrupsiya ilə əlaqədar hüquqpozmalara görə intizam icraatları başlanmış, korrupsiya hüquqpozması ilə bağlı 11 hakimin səlahiyyətlərinə xitam verilməsi və ya iş yerinin dəyişdirilməsi barədə qərar qəbul edilmişdir. Bu qərarların dərci, hakimlər arasında geniş müzakirəsinin təşkil olunması şuranın fəaliyyətində şəffaflığın bariz nümunəsidir.

Ümumiyyətlə isə fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi və intizam icraatları ilə bağlı 60-dan çox hakim məhkəmə sistemindən kənarlaşdırılmışdır.

Qeyd olunmalıdır ki, son illər ölkəmizin məhkəmə sistemində aparılan islahatlar öz miqyası, mütərəqqiliyi və səmərəli nəticələri ilə xüsusi fərqlənir. Bu islahatlar çərçivəsində məhkəmələrə müraciət imkanlarının asanlaşdırılması, insan hüquqlarına ciddi əməl olunmasının təmin edilməsi üçün 20-dək regional məhkəmələr fəaliyyətə başlamışdır. İş yükünün azaldılması məqsədilə hakim ştatlarının sayı 2 dəfəyədək, məhkəmə aparatı işçilərinin sayı isə 75 faiz artırılmışdır. Korrupsiya hallarının qarşısının alınması üçün hakimlər tərəfindən vətəndaşların qəbulu qadağan edilmiş, məhkəmə qərarlarının dərci nəzərdə tutulmuş, Məhkəmə-Hüquq Şurası tərəfindən hakimlərin Etik Davranış Kodeksi qəbul olunmuş, məhkəmələrdə kargüzarlığın aparılmasının yeni, demokratik qaydaları müəyyən edilmişdir.

Məhkəmə infrastrukturunun yaxşılaşdırılması üzrə əsaslı tədbirlərə start verilmiş, yeni müasir tələblərə cavab verən çoxsaylı məhkəmə binaları və komplekslərinin tikintisinə başlanılmış, onların bir çoxu artıq istifadəyə verilmişdir.

Hakim korpusunun ən şəffaf və obyektiv prosedurlarla formalaşdırılması üçün yeni, mütərəqqi qaydaların tətbiqi və bu qaydalar əsasında 235 nəfər yüksək hazırlıqlı hüquqşünasın seçilərək hakim vəzifəsinə təyin edilməsi də Azərbaycanın məhkəmə-hüquq sisteminin son illərdə dünyanın nüfuzlu təşkilatları tərəfindən təqdir edilən ən ciddi nailiyyətlərindən biridir. Xatırladaq ki, 2011-ci ildə Avropa Şurasının Ədalət mühakiməsinin səmərəliliyi üzrə Komissiyası (CEPEJ) Azərbaycanda hakimlərin seçimi prosesini bilavasitə izləməklə ölkəmizin təcrübəsini digər Avropa dövlətlərinə örnək kimi göstərib. Bu proses Avropa İttifaqı tərəfindən də eyni yüksək qiymətə layiq bilinərək digər dövlətlərə tövsiyə olunub.

Dünyanın nüfuzlu təşkilatlarında Azərbaycandakı hakim seçkiləri ilə bağlı bu yüksək rəyi formalaşdıran isə ölkəmizdə hakimlərin seçimi zamanı tətbiq edilən qaydaların mükəmməlliyi, həmin qaydalar əsasında keçirilmiş seçim prosedurları üzərində onlar tərəfindən aparılan müşahidələrdir. Çoxsaylı imtahan və müsahibələrdən, bütün seçim

mərhələlərini uğurla keçmiş namizədlərin hakim vəzifələrinə hazırlanmaları üçün uzunmüddətli tədris kursu və məhkəmədə təcrübədən ibarət olan bu qaydalar üzrə bütün prosedurlar tam şəffaf mühitdə, yerli və beynəlxalq təşkilatın, səfirliklərin nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilir.

Ölkəmizdə məhkəmə sisteminin inkişafı, müasirləşdirilməsi və yeni infrastrukturun yaradılması, maliyyələşməsinin yüksəldilməsi, hakimlərin sayının artırılması, məhkəmələrdə müasir informasiya və kommunikasiya şəbəkəsinin tətbiqi ilə bağlı görülmüş genişmiqyaslı işlər də Avropa Şurasının böyük marağına səbəb olub. Bu nüfuzlu qurumun "Avropa məhkəmə sistemləri"nə dair hesabatında ölkəmizin nailiyyətləri yüksək dəyərləndirilib.

Azərbaycan Respublikasının Ümumi Məhkəmə Hakimləri İctimai Birliyinin (Assosiasiyasının) təmsilçiləri olaraq bir sıra beynəlxalq qurumlar, o cümlədən Avropa və Beynəlxalq Hakimlər Assosiasıyalarının nümayəndələri ilə keçirdiyimiz görüşlərdə Azərbaycan dövlətinin məhkəmə-hüquq sahəsində apardığı islahatların böyük diqqətlə izlənməsinə və layiqli qiymətini almasına dəfələrlə şahid olmuşuq.

Həmçinin onu da qeyd etmək lazımdır ki, heç də Avropa ölkələrinin hamısında vəziyyət Azərbaycandakı kimi təqdirəlayiq deyildir. Serbiya, Macarıstan, Yunanıstan və bəzi digər ölkələrdə məhkəmə hakimiyyəti ilə icra hakimiyyəti arasında ziddiyyətlər mövcuddur. Belə ki, hətta hakimlərin əsassız şəkildə kütləvi işdən azad olunmaları, böhran adı altında əməkhaqlarının azaldılması və hakimlərin müstəqilliyinə süni əngəllərin yaradılması halları Avropa Hakimlər Assosiasiyasının iclaslarında müzakirə predmeti olmuşdur.

Məhkəmə fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üzrə görülən tədbirlər məhkəmə işlərinin keyfiyyətinə də müsbət təsir göstərmişdir. 2012-ci ildə birinci instansiya məhkəmələrinə daxil olmuş bütün mülki işlər üzrə yekun qərarların 87 faizi, cinayət işləri üzrə hökmlərin isə 74,3 faiz ilə tərəflər razılaşmış, başqa sözlə həmin işlərdən apelyasiya şikayəti və ya protesti verilməmişdir. Ümumiyyətlə, birinci instansiya məhkəmələrinin mülki işlər üzrə yekun qərarlarının 95,4 faizi, cinayət işləri üzrə hökmlərin 91,4 faizi dəyişdirilməyərək sabit qalmışdır.

Hüquqi, iqtisadi və siyasi islahatları paralel şəkildə həyata keçirən Azərbaycan Respublikasının ən böyük nailiyyətlərindən biri də cəmiyyətdə söz, fikir, sərbəst düşüncə və mətbuat azadlıqlarının geniş bərqərar olmasıdır.

İnsan hüquq və azadlıqlarına həssas münasibətin əyani təcəssümü olaraq formalaşmış bu liberal mühit həm də ölkə rəhbərliyinin tolerantlıq prinsipinə yüksək sadiqliyini nümayiş etdirir. Ölkədə hər kəs öz fikirlərini çəkinmədən ifadə edə, müxtəlif kommunikasiya vasitələrinin köməyi ilə geniş auditoriyalarda yaya bilər. Belə bir ictimai dialoq mühiti ziddiyyətlərin diskussiya məcrasına yönəldilməsinə, müxtəlif mövqelər arasında ən doğru olanının üzə çıxarılmasına, beləliklə, son nəticədə cəmiyyətin demokratik, sivil inkişafına təkan verir. Lakin nəzərdən qaçırılmamalıdır ki, həqiqət kimi ifadə edilən fikirlər qərəzə, şəxsi maraqlara söykənməməli, reallıqların təhrifinə yönəlməməlidir.

Demokratik inkişaf yollarında uğurla irəliləyən Azərbaycanda bu prinsiplərin qorunması, fərdlərin hüquq və məsuliyyətinə söykənən ifadə azadlığına hər bir vətəndaşın hörmətlə yanaşması, cəmiyyətin belə bir mühitə alışması xüsusilə vacibdir. Bu, maarifləndirmə missiyasının təmsilçiləri olan ziyalıların, ictimai fəalların, hüquq ictimaiyyəti nümayəndələrinin, ümumilikdə cəmiyyətin hər bir üzvünün üzərinə mühüm vəzifələr qoyur.

Təəssüf ki, belə çətin və şərəfli vəzifə qarşısında öz mənəvi və hüquqi məsuliyyətini hələ də dərk etməyən, konyunktur maraqlar naminə həqiqətə asanlıqla üz çevirib qərəz, böhtan məzmunlu açıqlamaları ilə reallıqları təhrif etməklə məşğul olan insanlar da vardır. Onların sırasında "ekspert-hüquqşünas " adına iddialı bəzi şəxslərin də olması xüsusilə acınacaqlı haldır.

Cılız şəxsi mənafeləri, bir qədər də konkretləşdirsək, qrant maraqları naminə bir qayda olaraq dövlət hakimiyyəti orqanlarını "hədəfə götürərək" onların ünvanına əsassız ittihamlar irəli sürən bəzi belə hüquqşünaslar ölkəmizin qazandığı mütərəqqi iqtisadi, siyasi və hüquqi nailiyyətlərin üzərinə kölgə salmaqdan ötrü Azərbaycan məhkəmələrinə qarşı da vaxtaşırı "hücumlar"ı özlərinin məkrli iş metoduna çevirmişlər. Hər hansı fəaliyyət sahəsində elə bir uğuru olmayan, Azərbaycan cəmiyyətində, o cümlədən ölkəmizin hüquq ictimaiyyətində ciddi qəbul edilməyən, sağlam məntiqə, hüquqi savada deyil, ziyalı etikasından uzaq bir tərzdə haray-həşir prinsipinə əsaslanan bu cür tiplərin primitiv metodlarla cəmiyyəti çaşdırmaq cəhdlərini görmək üçün ifrat siyasiləşərək obyektivlik meyarını itirmiş bəzi qəzetlərin səhifələrinə nəzər salmaq kifayətdir. Bu mənada son illər həmin qəzet səhifələrinin ucuz sensasiyalarına seçilmiş "Məhkəmələr müstəqil deyil", "Hakim Qarabağ əlilini acından öldürmək istəyir", "Məhkəmə saxtakarlıqları vəkilin təqdimatında" və digər sərlövhəli yazıları göstərmək olar.

Ən acınacaqlısı isə müstəqil məhkəmə orqanlarına qarşı qərəzi, hüquqi bilgilərinin kasadlığı, fikirlərinin primitivliyi ilə "seçilən" belə şəxslərin özlərini cəmiyyətə "tanınmış hüquqşünas" kimi sırımaq cəhdləridir. Məsələn, "Azadlıq" qəzetinin 14 avqust 2013-cü il sayında dərc edilmiş "Məhkəmə-Hüquq Şurası hakimləri cəzalandırdı" adlı məqalə bunun bariz nümunəsidir.

Həmin məqalədə "hüquqşünas" Müzəffər Baxış fəaliyyətində insanların haqlı narazılığını doğuran ciddi nöqsanlara yol verən hakimlərin intizam məsuliyyətinə cəlb edilməsinə "münasibət" bildirir və ölkənin bütün hakimlərinə qarşı ağlasığmaz böhtanlar yağdırır, bütün məhkəmə qərarlarını qeyri-obyektiv və sifarişli adlandırır.

Hüquq elə bir spesifik sahədir ki, burada irəli sürülən hər bir mühakimə faktlarla, dəlil-sübutlarla əsaslandırılmalıdır. Heç bir arqumentə söykənməyən, konkret dəlillərlə sübuta yetirilməyən əsassız fikirləri yalnız qeyri-ciddi və hüquqdan anlayışı olmayanlar, məhkəmə qərarlarının sabitliyindən bixəbərlər irəli sürə bilər.

Məhkəmə qərarları haqqında narazılıqların ortaya çıxması isə ona görə mümkün və təbiidir ki, bütün məhkəmə prosesləri qarşı duran iki tərəfin bir-birinə iddiaları üzərində qurulur və tərəflərdən birinin haqlı qalibiyyəti digərinin narazılığı ilə qarşılanır. Hakimin başlıca vəzifəsi isə bütün hallarda iki çəkişən tərəfin hansının haqlı olduğunu qanun əsasında obyektiv, dürüst, qərəzsiz, tərəfsiz araşdıraraq ədalətli qərar qəbul etməkdir. Şübhəsiz, məhkəmədə həm iddiaçı, həm də cavabdeh tərəfin haqlı olması mümkün deyildir.

Yeri gəlmişkən, həmin məqalədə hakimlərin seçimi prosesinin uğurunun beynəlxalq səviyyədə etirafı da isterika ilə qarşılanır. Hakimliyə namizəd kimi uğur qazana bilməyən "ekspert" öz səviyyəsinə uyğun ibarə və küçə leksikonu ilə Avropa İttifaqı ilə Avropa Şurasına qarğış edir - "Daş düşsün o Avropa İttifaqı ilə Avropa Şurasının başına ki, o, Azərbaycandan olan hakimlərin seçki prosedurlarını bəyənir və digər dövlətlərə onu tətbiq edir"

Əslində, ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunun yüksəlməsi, onun digər ölkələrə örnək göstərilməsi hər bir vətənpərvər azərbaycanlını fərəhləndirməlidir. Nə yazıq ki, dövlətimizin uğurlarını, hüquq sistemimizin inkişafını belə böyük ürək ağrısı ilə, az qala qara xəbər kimi qarşılayanlar da var.

Kifayət qədər böyük zəhmət bahasına başa gələn bu nailiyyətə nəyin bahasına olursa-olsun, qara yaxmağın isə yalnız bir adı vardır: qərəz!

Azərbaycan məhkəmələrinə qarşı iftira yolu tutmazdan əvvəl düşünmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası adından çıxarılan məhkəmə qərarlarının qanuni olub-olmaması siyasi xarakterli şoularda, qəzet səhifələrində deyil, yalnız yuxarı məhkəmə instansiyasında təftiş oluna bilər.

Bu cür iftiraların yeganə məqsədi məhkəmələrin, hakimlərin nəyin bahasına olursa-olsun, gözdən salınmasıdır. Belə iftiralara öz səhifələrində, efirlərində yer verən kütləvi informasiya vasitələri də nəzərə almalıdırlar ki, məhkəmə sisteminin müstəqilliyi ilə bağlı cəmiyyətdə yanlış, qərəzli rəyin formalaşdırılması cəhdləri ümumilikdə, dövlətin əsaslarının sarsıdılmasına yönəlmiş ideoloji təxribatdır. Dövlətini sevən, onun dəyərlərinə hörmətlə yanaşan heç bir jurnalist belə bir məsələdə iştirakı özünə rəva görməməlidir.

Ölkəmizin məhkəmə-hüquq ictimaiyyətinin nümayəndələri belə savadsız iddialara cavab verməklə onların səviyyəsinə enmək istəmirlər. Lakin bu cür iddialar sistemli xarakter aldıqda və ictimai rəyin çaşdırılmasına yönəldikdə belələrinin ifşası zərurətə çevrilir. Fikrimizcə, bu, hüquq ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə yanaşı, həm də məhkəmələrdə hüquqları qorunan, ədalətin bərqərar olunmasına görə çoxsaylı təşəkkür məktubları yazan minlərlə vətəndaşımızın, ictimaiyyət təmsilçilərinin vətənpərvərlik missiyasıdır. Milli dövlətçiliyimizin atributlarından olan məhkəmə-hüquq sisteminə qarşı irəli sürülən iftiralara heç kəs biganə olmamalı, bu iftiraları irəli sürənlər ictimai qınaqla üz-üzə qalmalıdırlar.

Ələddin CƏFƏROV,

Azərbaycan Respublikası Ümumi Məhkəmə Hakimləri Assosiasiyasının sədri, Yasamal Rayon Məhkəməsinin sədri

Azərbaycan. - 2013.- 23 avqust.- S. 8.