Büdcə iqtisadiyyatın güzgüsüdür

Büdcə dövlətin əsas maliyyə sənədidir. Büdcə həm də iqtisadiyyatın güzgüsüdür və büdcə necədirsə, iqtisadiyyat da elədir. Ona görə də hər il noyabr ayında ölkənin sosial-iqtisadi hadisələri arasında Milli Məclisdə dövlət büdcəsinin müzakrələri xüsusi yer tutur. Kütləvi informasiya vasitələrində də büdcə müxtəlif səpkilərdən geniş müzakirə obyektinə çevrilir. Həmin müzakirələrin baxış bucaqlarını da nəzərə almaqla həm də əhalinin büdcə müzakirələrində iştirakı zamanı fikirləşməkdən ötrü zəruri material təqdimatı baxımından 2014-cü ilin dövlət büdcəsinin əsas parametrləri, fərqləndirici cəhətləri, problem və perspektivləri ilə bağlı məqamlara müəyyən aydınlıq gətirilməsini zəruri hesab edirik.

2014-cü ilin büdcəsinin əsaslandığı proqnoz göstəriciləri

2014-cü ilin büdcəsi özündən əvvəlki 2011-2013-cü illərin əsas parametrləri ilə müqayisədə daha yaxşı makroiqtisadi göstəricilər əsasında tərtib edilib. Belə ki, Azərbaycanda ÜDM 2011-ci ildə 0,1 faiz, 2012-ci ildə 2,2 faiz artıb, 2013-cü ildə isə 4-5 faiz artım gözlənilir. 2014-cü ildə Azərbaycanda 5,2 faiz iqtisadi artım gözlənilir. Bu, Azərbaycan üçün 2014-cü il üzrə Beynəlxalq Valyuta Fondu (5,8 %), Dünya Bankı (4,8%), Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (4%), Asiya Bankı (4,8%) tərəfindən verilən proqnozlara xeyli uyğun bir rəqəmdir. Əgər proqnozlarda Azərbaycanda gələn il neft hasilatının 1,5 faiz azalacağı, amma 2013-cü ilin sonlarına neft hasilatındakı enmələrin dayandırılması və sabitləşmə prosesinin getdiyini və bir qədər artma ehtimalının da olduğunu nəzərə alsaq, hökumətin proqnozlarının beynəlxalq qurumların proqnozlarından bir qədər yuxarı olması başa düşüləndir.

Bizim büdcə üçün əsas göstəricilərdən biri olan büdcə proqnozlarında neftin qiyməti bir barrel üçün 100 dollar, yəni 2012-ci ilin orta qiymətindən 14 dollar və 2013-cü ilin orta qiymətindən 10 dollar aşağı götürüldüyünü nəzərə almaqla proqnozlaşdırılmasını, risklərdən qismən sığortalanmaq baxımından realist yanaşma hesab etmək olar. Çünki 2013-cü ilin birinci yarısında "Azəri Layt" markalı xam neftin bir barrelinin dünya bazarında qiyməti 105-118 dollar arasında dəyişsə də, orta hesabla 110 dollar olmuş, ilin sonuna və gələn il də 100 dollardan yüksək olmaq ehtimalı çox böyükdür.

Gələn il manatın məzənnə proqnozunda 1 dolların 78,5 qəpiyə, 1 avronun 1,034 manata nisbəti kimi götürülüb. Manatın nisbi sabit qalacağı barədə proqnozla da razılaşmaq olar. Amma gələn il inflyasiyanın 3,5 faiz olacağı barədə hökumətin proqnozlarında korrektələr ola bilər. Çünki bəzən bizdə süni qiymət artımı təbii qiymət artımından çox olur. Xüsusən də tariflərə yenidən baxılsa və bu sahədə nəzərəçarpan artıma gedilsə, inflyasiyanı 3,5 faiz çərçivəsində saxlamaq mümkünsüz ola bilər.

2014-cü ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına 18,4 milyard manatlıq (23,4 milyard dollar) sərmayə qoyuluşu gözlənilir. Gələn il ölkədə orta aylıq əməkhaqqının 480 manata (611 dollar) çatacağı proqnozlaşdırılıb.

2014-cü il büdcəsinin əsas fərqli cəhətləri

Azərbaycan ikinci neft bumu dövrünü yaşayır. Bu dövrdə ölkədə neft hasilatı 9 milyon tondan 50 milyon tona çatıb. Neft bumu Azərbaycanda ondan da sürətlə gedən tikinti və infrastruktur bumları yaradıb. Bu sahədə neft gəlirlərinin büdcə mexanizmi vasitəsilə investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinə yönəldilən hissəsi müstəsna rol oynayıb. Amma 2011-ci ildən başlayaraq ölkədə neft hasilatı aşağı düşməyə başlayıb və yalnız 2013-cü ilin sonlarına sabitləşmə müşahidə olunur. Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatları kifayət qədər böyük - üst-üstə 10 milyard ton səviyyəsində qiymətləndirildiyindən, yenə də neftdən on milyardlarla dollar vəsait gəlməkdə davam edir. Gələn ildən TANAP qaz kəmərinin tikintisi başlanacaq və qaz hasilatı tədricən artacaq. Bununla belə Azərbaycanda neft hasilatının pik mərhələsinin arxada qalması, məntiqi surətdə büdcəmizdə də öz əksini tapmalıdır... Bu konteksdə 2014-cü ilin dövlət büdcəsi bir sıra cəhətlərinə görə özündən əvvəlki illərin büdcələrindən fərqlənir. Onların arasında 3 məqam daha çox diqqət çəkəndir:

Birincisi, Azərbaycan büdcəsinin ölkənin iqtisadi artım templərindən daha sürətli artması onun əsas xarakterik cəhətlərindəndir. Azərbaycanda büdcə gəlirləri fantastik templərlə, məsələn, özündən əvvəlki illə müqayisədə 2006-cı ildə 88 faiz, 2007ci ildə 55 faiz, 2008-ci ildə 79 faiz artıb. 2011-ci ildə ölkənin ÜDM-nin cəmi 0,1 faiz artdığı bir şəraitdə büdcə gəlirləri 38 faiz artıb. Amma 2009-cu il istisna olmaqla, ilk dəfə olaraq 2014-cü ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri əvvəlki illə müqayisədə aşağı endirilib və xərclərinin artım tempi isə ölkənin ümumi daxili məhsulunun gözlənilən tempindən 4,7 dəfə geri qalacaq. Yəni ÜDM-in 2014-cü ilə proqnozlaşdırılan 5,2 faizlik artımı fonunda büdcənin gəlirlərinin 4 faiz azalacağı, xərclərinin isə cəmi 1,1 faiz artacağı proqnozlaşdırılıb.

İkincisi, 2003-cü ildən bu yana son 10 ildə ilk dəfə 2014-cü ildə Dövlət Neft Fondundan büdcəyə transfertlər azalacaq. Yəni 2013-cü ildə Dövlər Neft Fondundan büdcəyə 11,3 milyard manatdan artıq, 2014-cü ildə isə 9,3 milyard manat transfert nəzərdə tutulur ki, bu da 2013-cü illə müqayisədə 2 milyard manat və ya 18 faizə qədər azdır. Dövlər Neft Fondundan büdcəyə transfertlər - büdcə gəlirlərinin 51 faizinə endiriləcək. Ancaq bunun özü də kifayət qədər böyük rəqəmdir. Ona görə də Dövlər Neft Fondundan büdcəyə transfertlərin tədricən azaldılmasına davamlı xarakter verilməsini zəruri hesab edirik.

Üçüncüsü, son illər Azərbaycan büdcəsi üçün 1 faizin altında büdcə kəsiri və daha çox isə profisit xarakterik olsa da, 2014-cü ilin büdcəsi özündən əvvəlki illərlə müqayisədə daha çox kəsirin nəzərdə tutulması ilə fərqlənir.

Büdcənin gəlirləri, xərcləri və kəsiri

Azərbaycan büdcəsinin sürətlə artması nəticəsində əgər 2000-ci ildə büdcə gəlirləri 715 milyon manat, 2005-ci ildə 2055 milyon manat, 2010-cu ildə 11403 milyon manat idisə, 2014-cü ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri 18384 milyon manat (23,4 milyard dollar) proqnozlaşdırılıb. Son 10 ildə ölkənin icmal büdcəsinin xərcləri 13 dəfə, adambaşına düşən xərci isə 11,6 dəfə artıb. Dövlət büdcəsinin gəlirlərinin artmasında aparıcı rol oynayan Dövlət Neft Fondunun gəlirləri gələn il 11 milyard 627 milyon manat (14,8 milyard dollar), xərcləri isə 11 milyard 292 milyon manat (14,4 milyard dollar) proqnozlaşdırılıb. Neft Fondunun gələnilki xərcləri 2013-cü illə müqayisədə 2,3 milyard manat ( 3 milyard dollar) və ya 17 faiz az olacaqdır.

Gələn il dövlət büdcəsinə Vergilər Nazirliyinin xətti ilə 7,1 milyard manat vəsaitin daxil olması proqnozlaşdırılır ki, onun da 61 faizə yaxını qeyri-neft sektorunun payına düşəcək. Dövlət Gömrük Komitəsi xətti ilə isə 1,5 milyard manatlıq vəsait daxil olması gözlənilir. Gələn ilin büdcə gəlirləri 2013-cü ilin müvafiq proqnoz göstəricilərindən 775 milyon manat və ya 4 faiz az olsa da, kifayət qədər böyük rəqəmdir. Nəzərə alsaq ki, bizim 2014-cü il büdcəmiz iqtisadi artımın yavaşıması yox, Neft Fondundan transferlərin 2 milyard manat azaldılması ilə əlaqədardır və son illər büdcədə əsas problem büdcə vəsaitinin çatışmazlığı yox, sürətlə artan vəsaitin səmərəli xərclənməsi olurdusa, onda gəlirlərin 4 faiz azalması iqtisadi inkişaf tempinə elə bir ciddi təsir göstərməyəcək.

Dövlət büdcəsinin xərcləri isə ÜDM-in 34,3 faizi səviyyəsində olmaqla, 20 milyard manatdan (25 milyard dollar) çox, yəni 2013-cü illə müqayisədə 213 milyon manat və ya 1,1 faiz çox proqnozlaşdırılıb. Gələn il büdcə xərcləmələri vasitəsilə sosial siyasətin davam etdirilməsi, dövlətin müdafiə qabiliyyətinin artırılması, aqrar sektorun inkişafı və ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, sosial və investisiya proqramları üçün maliyyə təminatının yaradılması nəzərdə tutulur.

Büdcə xərclərində dövlət investisiya xərclərinin 9,5 faiz azaldılması, təhsilə ayrılan vəsaitin 8 faiz artırılaraq 1,7 milyard manata, səhiyyəyə 8, 4 faiz artırılaraq 725 milyon manata, elmə 12,5 faiz artırılaraq 146 milyon manata, sosial müdafiə və sosial təminat xərclərinin isə 14 faiz artırılaraq 2,1 milyard manata çatdırılması nəzərdə tutulur. Sosial yönümlü xərclər, yəni əməyin ödənişi, pensiya, müavinət, ərzaq və dərman xərcləri isə 6 faiz artmaqla 5 milyard 337 milyon manata çataraq büdcə xərclərinin 27 faizini təşkil edəcək. Əməyin ödənişi xərcləri 3 milyard manatdan artıq olmaqla büdcə xərclərinin 15 faizini təşkil edəcək. Büdcə xərclərinin strukturunu təkmilləşdirərkən ilk növbədə əməyin ödənişi xərclərinin xüsusi çəkisinin artırılmasını və bu əsasda büdcə təşkilatlarında çalışanların maaşlarının artırılmasında yeni addımların atılmasını zəruri hesab edirik.

Gələn il dövlər büdcəsinin kəsiri 1679 milyon manat və ya 2013-cü ilin büdcə kəsiri proqnozlarından 988 milyon manat (2,4 dəfə çox) proqnozlaşdırılır. 2013-cü ilin büdcə kəsiri proqnozu 691 milyon dollar götürülmüşdü. 2014-cü ildə bundan 988 milyon dollar artıq büdcə kəsiri nəzədə tutulur. Əgər kəsir ÜDM-in 3 faizindən yuxarı qalxarsa, onda Avropadan baxış bucağından iqtisadi təhlükəsizlik baxımından problemli hesab oluna bilər. Amma bizim büdcədə kəsir əvvəla, böyük ehtimalla proqnozlaşdırılan 1,7 milyard manatdan az olacaq, digər tərəfdən isə, olduğu kimi qalsa belə, iqtisadi təhlükəsizlik baxımından məqbul hesab olunmayan 3 faizlik həddən aşağı, yəni 2,9 faiz olacaqdır. Büdcə xərclərinin yüz faiz icra olunma ehtimalı az olduğundan, həm də neftin qiyməti 100 dollardan yuxarı qalxsa, (bu il neftin bir barrelinin qiyməti 105-118 dollar intervalında dəyişir), büdcədə kəsir təhlükəsiz həddə qədər azala bilər.

Büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi özəlləşdirmədən, daxili və xarici borclanmadan, xarici qrantlar və 2014-cü il 1 yanvar tarixinə dövlət büdcəsinin vahid xəzinə hesabının qalığı hesabına həyata keçiriləçəkdir. Göründüyü kimi, büdcə kəsirinin bir hissəsi daxili mənbələr hesabına örtüləcək, digər hissəsini örtməkdən ötrü isə əlverişli şərtlərlə xarici borca getmək olar. Bu, Azərbaycanın qiymətli kağızlarının xaricdə yerləşdirilməsi mexanizmi vasitəsilə həyata keçiriləcəkdir. Bundan əlavə onu da qeyd edək ki, 2014-cü ildə Dünya Bankının, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının, Asiya İnkişaf Bankının, İslam İnkişaf Bankının və digər maliyyə qurumları Azərbaycanda həyata keçirilən bir sıra mühüm infrastruktur və sosial layihələrin maliyyələşdirilməsinə 1,1 milyard manatdan artıq vəsait sərf edəcəyi gözlənilir.

Büdcə problemləri

Neçə illərdir ki, Azərbaycanın dövlət büdcəsində çox ciddi problem yaşanır. Belə ki, 2014-cü ildə vergi və gömrük rüsumlarından və digər mənbələrdən daxilolmalar hesabına 9 milyard manata qarşı, ölkənin cari xərcləri 11 milyard manata yaxın olacaqdır. Deməli, əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2014-cü ildə də biz cari xərclərin 2 milyard manata yaxınını Neft Fondundan transferlər hesabına bağlamalı olacağıq. Ona görə də yaxın illərdə bir hədəf kimi götürülüb, cari xərclərin vergi yığımı hesabına bağlanmasına nail olmaqdan ötrü, bu sahədə səfərbərlik ssenarisinə keçmək məqsədəuyğun olardı.

2008-ci ildən başlayaraq son 5 ildə qlobal maliyyə-iqtisadi böhranın əsas fəsadlarının nəticəsi olaraq əksər ölkələrin büdcələrində yaranan kritik durum Azərbaycanda müşahidə olunmur. Ona görə ki, Azərbaycanın "50 milyard dollarlıq TƏHLÜKƏSİZLİK YASTIĞI" var və onun bir hissəsini işə salmaqla prosesləri tənzimləmək mümkün olur. Bununla belə, Dövlət Neft Fondunun hesabına Azərbaycanın dövlət büdcəsində gəlir sarıdan kritik durum olmasa da, büdcə vəsaitinin səmərəli xərcləmələri sarıdan problemlər yetərincədir. Artıq Azərbaycan büdcəsinin asan gəlir əldə etmə mərhələsi arxada qaldı və bundan sonra gəlirləri artırmaqdan ötrü ciddi əsaslandırılmış sistemli tədbirlərə ehtiyac olacaqdır.

Prioritet yeniliklər

Azərbaycan iqtisadiyyatı artıq iqtisadi artım templərinin əsas təkanverici amillərinin, yəni neft hasilatının və onun dünya bazarında qiymətinin artması kimi iki əsas təkanverici amilin zəiflədiyi mərhələyə daxil olub. Büdcə zərfində hökumətin təqdim etdiyi orta müddətli büdcə proqnozlarından da görünür ki, Neft Fonduna 2014-cü ildə 11,6 milyard manat vəsait gözlənilirsə, 2015-ci ildə bu vəsait proqnozlara görə 2 milyard manat azalacaq, 2016-cı ildə isə daha da azalmaqla 8,8 milyard manata qədər düşəcək. Ona görə də 2010-cu ildən sonra Azərbaycanın qarşısında mühüm bir sual durur: ölkədə neft hasilatının aşağı düşdüyü və xammalın qiyməti kimi təkanverici faktorların zəifləməsi şəraitində iqtisadi artım tempini necə yüksəltməli və büdcə gəlirlərini necə artırmalı?

Hökumət bunu neftdənkənar sahələrin inkişaf templərini yüksəltmək hesabına edir və müəyyən dərəcədə məqsədinə nail olur. Gələn il Azərbaycanda iqtisadi artım neftdənkənar sahələrin 10 faiz artımı hesabına təmin ediləcək. İqtisadiyyatımızın 2014-2017-cı illərdə real artımı əsasən sərmayələrin, eləcə də infrastruktur layihələrinə artımı və əhalinin istehlakının artması hesabına təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Bunu müsbət qiymətləndirməklə yanaşı, həm də burada çox incə bir problemin varlığına da diqqət yetirmək lazımdır: infrastruktur layihələri vacibdir, amma ifrata varıldıqda iqtisadi inkişafın maliyyə təminatına ziyan vurur. İkincisi, əhalinin tələbatını daha çox yerli istehsal, yoxsa xaricdən gətirilən mallar hesabına qarşılayırıq?

Hadisələrin bu sahələrdə indiki ssenari ilə bir neçə il də davam etməsinin fəsadlarının artacağını göz önünə gətirməklə, vəziyyətin mürəkkəbləşməsinin indidən qarşısını almaqdan ötrü neftdənkənar sahələrin 10 faizlik artımının strukturunda istehsalın, xüsusən də regionlarda istehsalın həcminin artması təmin olunmalıdır. Çünki əvvəla, istehlakın artımını xarici mallarla yanaşı, həm də yerli istehsalı inkişaf etdirməklə qarşılamaq strategiyasına keçilməlidir. İkincisi, ölkə əhalisinin ildə orta hesabla 1,3-1,4 faiz artımı şəraitində ÜDM-in 5 faiz artımı inkişafdan daha çox qeyd etdiyimiz sürətlə artan əhalinin tələbatının qarşılanması üçün yetərlidir. Bu baxımdan yanaşdıqda 5 faizlik iqtisadi artım yaxşı göstərici olsa da, hökumətin qarşıdakı 10 ildə ÜDM-i 2 dəfə artırmaq istəyinin gerçəkləşməsindən ötrü orta illik artım sürətinin 5 faiz yox, azı 8 faiz olması vacibdir. Ona görə də digər təkanverici amillərlə yanaşı, büdcə iqtisadi artımla bərabər həm də iqtisadi inkişafı təmin etməlidir.

Təkliflər

Büdcə gəlirlərinin artırılmasının əlavə mənbələrin tapılması və xərcləmələrin səmərəliliyinin artırılmasından ötrü aşağıdakı tədbirlərin sistemli şəkildə həyata keçirilməsini zəruri hesab edirik:

Neft hasilatı pik nöqtəsinə çatdığından, neft gəlirlərindən səmərəli istifadə əsasında daha səmərəli iqtisadiyyata - insan amilinin üstün inkişafına əsaslanan innovasiyalı inkişaf modelinə keçilməsini zəruri hesab edirik. İnnovasiyalı inkişaf modelinə keçməkdən ötrü neft gəlirlərindən insan inkişafının sürətləndirilməsi istiqamətində səmərəli istifadə olunmasının işlək mexanizmi hazırlanıb həyata keçirilməlidir. Bundan ötrü bütövlükdə Azərbaycan iqtisadiyyatında islahatların dərinləşdirilmiş variantı başlamalıdır. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və səmərəliliyinin artırılması işi sürətləndirilməli, hökumət iqtisadiyyatdakı müsbət meyllərə təkanverici amillərdən daha səmərəli istifadə etməli, mənfi meyllərin qarşısını almaqdan ötrü çevik hərəkət üsullarından geniş istifadə etməyə başlamalıdır.

2014-cü ildə vergi və gömrük rüsumlarından və digər mənbələrdən daxilolmalar (9 milyard manat) cari xərcləri (10,9 milyard manat) örtməyəcəkdir. Digər tərəfdən isə Neft Fondundan transferlər azaldılır. Neft Fondundan büdcəyə transferlərin azaldılmasının davam etdirilməsi şəraitində büdcə gəlirlərinin artırılmasının əlavə mənbələrinin tapılmasına ehtiyac vardır. Bu istiqamətdə mövcud olan yetərincə böyük potensialdan istifadənin dairəsinin və səmərəliliyinin yüksəldilməsini, iqtisadi aktivliyin artırılmasını, daha çox əlavə dəyər yaradan sahələrin, eləcə də xalq istehlakı malları istehsalının üstün artımının təmin edilməsi, kölgə iqtisadiyyatının mümkün hissələrinin vergiyə cəlb edilməsi üsullarının tapılması və sair istiqamətdə tədbirlərin görülməsini zəruri hesab edirik. Eyni zamanda iqtisadi fəallığın artırılması üçün iqtisadiyyatın liberallaşdırılması işinin sürətləndirilməsi, cəmiyyətin daha bacarıqlı və fəal hissəsinin öz potensialını hərtərəfli reallaşdırılmasına əlverişli şərait yaradılması, perspektivli sahələrə dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi, korrupsiya və inhisarçılığa qarşı mübarizənin coğrafiyasının genişləndirilməsi, dərinləşdirilməsi və bu işlərə sistemli xarakter verilməsi, sağlam rəqabət mühitinin yaradılması, vergi bazasının və dairəsinin genişləndirilməsi, habelə şəffaflığın artırılması üçün kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir. Həm də şirkətlər daha şəffaf vergi ödəmə rejimində çalışmalıdırlar. Sadaladığımız həmin mənbələri işə salmaqla büdcəyə milyard manatlarla əlavə vəsait cəlb etmək olar.

Büdcə gəlirlərinin azalmağa başladığı və asan gəlir əldə etmək imkanlarının məhdudlaşmağa başladığı mərhələnin məntiqinə obyektiv yanaşsaq, büdcə gəlirlərinin artırılmasının yeni mənbələrinin tapılmasına ən çox marağlı olan qurum məhz Maliyyə Nazirliyidir. Belə vəziyyətdə Maliyyə Nazirliyinin fəaliyyətini gücləndirməkdən ötrü onun Əsasnaməsinə yenidən baxılmasını və nazirliyin səlahiyyətlərinin, xüsusən də maliyyə nəzarəti sahəsində real səlahiyyətlərinin artırılmasının işlək mexanizminin yaradılmasını zəruri edir. Bununla yanaşı büdcə xərclərinin əsaslandırılmasından ötrü büdcə vəsaitindən istifadənin səmrəliliyi yüksəldilməli, maliyyə intizamı gücləndirilməli, şəffaflıq və ünvanlılıq artırılmalıdır. Üstəlik dövlət maliyyə nəzarətinin etibarlılığı da artırılmalı, dairəsi genişləndirilməli və beynəlxalq səviyyədə sınaqdan çıxan ən yaxşı nümunələr səviyyəsinə çatdırılmalıdır. Maliyyə Nazirliyi ilə Hesablama Palatasının fəaliyyətinin koordinasiyasının səmərəliliyi yüksəldilməli və maliyyə-büdcə sferasında qanunvericiliyin pozulması minimuma endirilməlidir.

2014-cü ildə Azərbaycanın şəhər və rayonlarının məcmu gəliri 7,1 milyard manat olacaqdır. Onun 6,5 milyard manatı və ya 92 faizi Bakının payına düşür. Şəhər və rayonların yerli gəlirləri 780 milyon manat təşkil edir ki, bu da regionlarımızın potensialı fonunda çox kiçik rəqəmdir. Ona görə də 1 milyard 629 milyon manatlıq yerli xərclər fonunda yerli gəlir və xərcləri tənzimləməkdən ötrü dövlət büdcəsindən 847 milyon manat əlavə vəsait ayrılacaqdır.

Gələn il Azərbaycanda regionların inkişafına dair 3-cü Dövlət Proqramı qəbul olunacaqdır. Həmin proqramın maliyyə təminatı 2014-cü ilin büdcəsindən başlayaraq gücləndirilməlidir. Rusiyada azərbaycanlılara qarşı törədilən zorakılıqlar bir daha diktə edir ki, regionlarda sosial-iqtisadi inkişafı sürətləndirməkdən ötrü digər şərtlərlə yanaşı, həm də dövlət investisiya proqramımız və dövlət büdcəsinin xərclərinin strukturu təkmilləşdirilməli, regionlarda çoxsaylı yüksək maaşlı iş yerləri açılmalıdır.Əgər təklif etdiyimiz istiqamətdə hökumət real addımlar atsa, onda kənddə yaşayan gənc iş tapmayıb Bakıya gəlməz, burda da iş tapmayanda xaricə getməyə məcbur olmaz, əksinə öz kəndində işləyib, regionların inkişafına oz töhfəsini verər, qazancından verdiyi vergi də Rusiya büdcəsinə getmək əvəzinə Azərbaycan büdcəsinə gələr.

Əgər kommunal sahədə tariflərə yenidən baxılsa, bunun əhalinin aztəminatlı hissəsinə mənfi təsirini azaltmaq məqsədə müvafiq sosial müdafiə tədbirləri görülməlidir.

Azərbaycanda qazlaşdırma sahəsində böyük işlər görülür. Amma nədənsə bir sıra rayonlarda, o cümlədən Şəki kəndlərində qazlaşdırılma işi çox ləng gedir və qrafikdən xeyli geri qalır. Belə regionlarda qazlaşdırılmanın sürətləndirilməsini təklif edirik.

Büdcədən sosial ipotekaya 40 milyon manat ayrılıb. Bu məbləğin artırılmasını, ipotekanın region əhalisinə də şamil edilməsini və ipoteka şərtlərinin yumşaldılmasını təklif edirik. Amma onu da bilirik ki, əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin mənzillə təminatını yaxşılaşdırmaqdan ötrü təkcə ipoteka mexanizmi yetərli deyil. Ona görə də "xalq evləri"nin tikilməsinə geniş vüsət verilməsini təklif edirik. İmkansız və gənc ailələr üçün belə mənzillər tikilsin və ailə ayda 50-100 manat ödəməklə həmin evlərdə məskunlaşsın və sonda mənzil həmin ailəyə qalsın. Bu üsulla əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin mənzil probleminin həllini xeyli sürətləndirmək olar və həm də belə insanların öz potensialından hərtərəfli istifadə edərək cəmiyyətə xidmətinin artmasına şərait yaratmış olarıq.

Bu tədbirlərin sistemli şəkildə həyata keçirilməsi büdcə gəlirlərinin artırılmasının əlavə mənbələrin tapılması və xərclərin səmərəliliyinin artırılması, eləcə də büdcənin iqtisadi artımla yanaşı iqtisadi inkişafı təminatçısına çevrilməsi baxımından mühüm rol oynaya bilər.

Əli MƏSİMLİ,

Milli Məclisin deputatı, İqtisadi və Sosial

İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri

Azərbaycan.-2013.- 14 noyabr.- S.7.