Azərbaycan
Respublikası: müsbət idarəçilik modeli
Avropa
Strateji Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik Mərkəzi
(ESİSC) ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan
Haqları Bürosunun (ATƏT/DTİHB) Ehtiyacların Qiymətləndirilməsi
üzrə Missiya Hesabatında Azərbaycan əleyhinə qərəzli
məqamlara cavab olacaq "Azərbaycan Respublikası: müsbət
idarəçilik modeli" sərlövhəli təhlili yazı
hazırlanmış və həmin material sentyabrın 9-da
qurumun saytında yerləşdirmişdir. Həmin
materialla
http://www.esisc.org/upload/publications/analyses/the-republic-of-azerbaijan-a-model-of-good-governance/Analysis%20-%20The%20Republic%20of%20Azerbaijan%20A%20model%20of%20good%20governance.pdf
ünvanında tanış olmaq
mümkündür.
AzərTAc materialın xülasəsini təqdim
edir.
ESİSC-nin materialının "Ön
söz" bölməsində oktyabrın 9-da Azərbaycanda
keçiriləcək prezident seçkilərində səs
verəcək seçicilərin sayı, namizədlərini irəli
sürmüş partiyalar barədə məlumat verilir.
Materialda deyilir: "Aylardan bəri Azərbaycan hökuməti
azad, ədalətli, şəffaf və obyektiv seçkilərin
təşkilinə olan öhdəliyini dəfələrlə
bəyan etmişdir. Bu müstəvidə
ölkə hüquqi çərçivəsini təkmilləşdirmiş
və beynəlxalq təşkilatlarla yaxın əməkdaşlığa
verdiyi əhəmiyyəti vurğulamışdır. Bundan əlavə, hakimiyyət qurumları şəffaflığı
təmin etmək məqsədilə mühüm səylər
göstərmişdir. Məsələn,
internet vasitəsilə müşahidə ediləcək səsvermə
məntəqələrinin sayı 10 faizdən 20 faizə
çatdırılacaqdır. Məntəqələrdə
quraşdırılacaq veb-kameraların sayı da
artırılacaqdır. Əvvəlki seçkilərdə
500 kamera quraşdırılmışdırsa, 2013-cü il prezident seçkilərində 1000-ə
yaxın kameranın quraşdırılacağı bildirilir. Bütövlükdə seçki prosesi Azərbaycanda
seçkilərin Avropa standartlarına müvafiq və şəffaf
keçiriləcəyini sübut edir".
Bir sıra beynəlxalq müşahidəçilərin
Azərbaycanda seçkilərə hazırlıq prosesini və
seçkiqabağı vəziyyəti müsbət qiymətləndirdiklərinin
vurğulandığı materialda bildirilir: "Həmin təriflərə
baxmayaraq, təəccübümüzü ifadə etmək
legitim olar ki, ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan
Haqları Bürosu (ATƏT/DTİHB) ölkəni
qeyri-müvafiq olaraq, avtoritar rejim kimi təqdim edərək,
ötən iyirmi ildə Azərbaycan demokratiyasının əldə
etdiyi bütün nailiyyətləri təkzib etməklə
düşünülmüş mənfi hesabat dərc etmək
qərarı vermişdir".
Materialda daha sonra deyilir: "Hazırkı
hesabatda göstərəcəyimiz kimi, ATƏT-in bu tənqidi
qiymətləndirmələri reallığa uyğun gəlmir.
Azərbaycandakı vəziyyətin və
ATƏT-in qarşılaşdığı yeni məsələlərin
qısa təhlilindən sonra Azərbaycan demokratiyasına
alternativ baxış təqdim edəcək və ATƏT
hesabatının müəllifləri tərəfindən
qaldırılmış əsas məsələlərə
cavab verməyə çalışacağıq. Biz də Qərbi Avropa və Şimali Amerika daxil
olmaqla, dünyada Azərbaycandakı sistemlə digər bir neçə
seçki məcəlləsini müqayisə edəcəyik.
Beləliklə, Azərbaycanın öz
demokratik prosesini möhkəmləndirmək məqsədilə
xaricdən dərs götürməyə ehtiyacı
olmadığını nümayiş etdirəcəyik".
ESİSC-nin materialında Azərbaycanın
yerləşdiyi coğrafi məkan, ərazisi, əhalisinin
etnik tərkibi və sayı, üzvü və təsisçisi
olduğu beynəlxalq qurumlar barədə ətraflı məlumat
verilir və bildirilir: "Hazırda 30000-ə yaxın etnik
erməni heç bir ayrı-seçkilik olmadan Azərbaycanda
yaşayır, halbuki Ermənistanda heç bir etnik azərbaycanlı
yaşamır. Azərbaycan ermənilərinin
bir hissəsi hazırda rəsmi Bakının nəzarətindən
kənardakı işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ
bölgəsində yaşayır".
ATƏT-in böhran vəziyyətində
olduğunun və bunun səbəblərinin şərh
edildiyi materialda gənc müstəqil Azərbaycanın müharibə
şəraitində demokratiya yolu ilə uğurla irəlilədiyi
vurğulanır və bildirilir ki, ötən əsrin
90-cı illərinin əvvəllərində Dağlıq
Qarabağ da daxil olmaqla, ölkə ərazisinin bir hissəsi
Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş, həmin
dövrdə siyasi qeyri-sabitlik hökm sürmüşdür.
1993-cü ildə Heydər Əliyev yenidən
hakimiyyətə gəlmiş və müharibə vəziyyətinə
baxmayaraq, möhkəm siyasi sabitlik yaratmış və
ölkəni inkişaf yoluna çıxarmışdır.
Materialda bildirilir ki, bu məsələ ATƏT-in
hesabatlarında da qeyd olunur: "Seçki Ermənistan ilə
davam edən münaqişə şəraitində keçəcək
və Azərbaycanın əhəmiyyətli hissəsinin
işğal altında olması, çox sayda məcburi
köçkünün olması seçkilərin idarəsini
çətinləşdirir".
Azərbaycanda keçirilmiş prezident
seçkilərinə dair ATƏT-in hesabatlarında bu qurumun
özü-özünü təkzib etdiyi bildirilir.
Yazıda 2008-ci ildə keçirilən prezident seçkilərinə
dair ATƏT-in hesabatından sitat gətirilir: "ATƏT-in
öhdəliklərinə və digər beynəlxalq
standartlara riayət edilməsində əhəmiyyətli irəliləyiş
qeydə alınmışdır".
Materialda Azərbaycanın ATƏT-in
tövsiyələrinə cavab verdiyi bildirilərək qeyd
olunur: "Qərəzsiz müşahidəçilər Azərbaycan
hakimiyyətinin ATƏT-in tövsiyələrini yerinə
yetirməyə hazır olmasını şübhə
altına ala bilməz. ATƏT-in Seçki Müşahidə
Missiyası 2008-ci il prezident seçkiləri ilə
bağlı 27 tövsiyə vermiş və onlardan 19-u
artıq icra edilmiş və ya faktiki olaraq tətbiq
olunmuşdur". ATƏT-in hesabatında suveren Azərbaycan
Respublikası tərəfindən guya icra edilmədiyi iddia
edilən 9 tövsiyədən mətbuat azadlığı və
mediaya çıxışın
asanlaşdırılmasına dair 3 tövsiyə Azərbaycan
reallığı ilə bağlı məlumatsızlığı
göstərir. Qəzet açmaq çox
asandır. Yeganə hüquqi tələb
adının qeydiyyata alınmasıdır. "Azadlıq", "Müsavat" və digərləri
kimi müxtəlif radikal və hökumətə qarşı
olan qəzetlər fəaliyyət göstərirlər. Bundan başqa, elektron media tamamilə azaddır və
adətən hökumətə qarşı kəskin mövqe
tutur.
Təəccüblüdür ki, ATƏT-in
hesabatı Azərbaycanda mətbuat azadlığı məsələsini
az inkişaf etmiş ölkə
baxımından nəzərdən keçirir. KİV-lərin
keyfiyyətinin Avropa İttifaqındakı kimi ən
yaxşı yeni informasiya texnologiyaları ilə təmin
edildiyini bilavasitə görmək imkanımız oldu.
Tətbiq olunmayan digər beş
tövsiyə müstəqil dövlətdə tətbiq edilə
bilməz. Onların həyata keçirilməsi
Azərbaycanın ATƏT-in dövlət işlərinə
qarışmaq hüququnu tanıdığını nəzərdə
tutur. Hökumət hər hansı bir şəkildə
dövlət müstəqilliyi və suverenliyinin qorunması
olan əsas missiyasında uğursuzluğa düçar ola bilməz.
ESİSC-nin materialında ATƏT-in
hesabatında Azərbaycanın siyasi həyatı ilə
bağlı fikirlər də tənqid edilir və bildirilir ki,
ölkədə 55 siyasi partiya mövcuddur.
Bu partiyaların fəaliyyətinin qanunlarla və digər
normativ-hüquqi aktlarla tənzimləndiyinin qeyd olunduğu
yazıda deyilir: "40-dan çox siyasi partiya mövcud
hökumətə müxalifət mövqeyində dayanır. 11 partiya, o cümlədən 8 müxalifət
partiyası Milli Məclisdə 84 deputatla təmsil olunur.
Yeni Azərbaycan Partiyası 71, Vətəndaş Həmrəyliyi
Partiyası 3, Ana Vətən Partiyası 2, Sosial Rifah
Partiyası, Bütöv Azərbaycan Xalq Cəbhəsi
Partiyası, Böyük Quruluş Partiyası, Vətəndaş
Birliyi Partiyası, Ədalət Partiyası, Ümid
Partiyası, Azərbaycan Demokratik İslahatlar Siyasi
Partiyası və Azərbaycan Milli Dirçəliş Hərəkatı
Partiyası hərəyə 1 deputat yerinə malikdir. Milli
İstiqlal Partiyası, Kommunist Partiyası, Müsavat
Partiyası, Müasir Müsavat Partiyası, Demokrat
Partiyası, Demokratik Azərbaycan Dünyası Partiyası, Azərbaycan
Xalq Cəbhəsi Partiyası və Azərbaycan Klassik Xalq Cəbhəsi
Partiyası kimi bir sıra müxalifət partiyaları fəaliyyət
göstərir. Həmin partiyalar yerli hökumət
səviyyəsində seçilmişlər və hazırda bələdiyyələrdə
təmsil olunurlar".
Materialda daha sonra deyilir: "Siyasi partiyalar
haqqında" qanuna əsasən, Milli Məclisə
keçirilmiş son seçkilərin nəticələrindən
asılı olaraq siyasi partiyalar Qərbi Avropada olduğu kimi,
dövlət büdcəsindən maliyyə vəsaiti almaq
hüququ əldə edir. Bu məqsədlə 2013-cü ilin
dövlət büdcəsində 2,5 milyon
manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Qeyd edilən
qanunun 17-1.2-ci maddəsinə görə, vəsaitin 10 faizi
seçkilərdə etibarlı səslərin azı 3 faizini
qazanmış, lakin parlamentdə təmsil olunmayan partiyalara
verilir. Hazırda bu meyara uyğun gələn
siyasi partiya yoxdur. Dövlət büdcəsində
siyasi partiyaların maliyyələşdirilməsi
üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitin 40
faizi parlamentdə təmsil olunan partiyalar arasında bərabər
bölünür. Vəsaitin 50 faizi isə
Milli Məclisdə təmsil olunmuş partiyalara deputatların
sayına görə verilir".
Materialda həmçinin Azərbaycan
Respublikasının Seçki Məcəlləsinin qərəzli
şəkildə tənqid olunduğu bildirilir:
"Gördüyümüz kimi, qanun seçicilərin və
namizədlərin hüquqlarını geniş şəkildə
müdafiə edir. Aydındır ki, bəzi
problemlərin, xüsusilə ucqar dağ rayonlarında səsvermə
əməliyyatlarının lazımi qaydada həyata
keçirilməsinə zərər verə biləcəyi
iddia edilə bilər. Buna baxmayaraq, bir daha
xatırlatmaq lazımdır ki, Azərbaycan
torpağının böyük hissəsinin erməni
qonşusu tərəfindən işğal edildiyi səbəbindən
müharibə şəraitində olan gənc demokratik
dövlətdir. Bu amilləri nəzərə alaraq,
demokratiya və insan hüquqlarının təşviqinə
həsr edilmiş beynəlxalq təşkilatın yalnız 20
ildə əldə edilən irəliləyişləri daha məmnuniyyətlə
qarşılaması gözlənilən olardı.
Həqiqətən də söyləmək
lazımdır ki, geniş şəkildə demokratik dövlətlər
kimi tanınan bir sıra ölkələrdə səsvermə
əməliyyatları qüsursuz deyildir".
2009-cu ilin martında Azərbaycanda
keçirilmiş referendumun Prezidentə əsl xalq dəstəyi
olduğunu, dövlət başçısının iki
müddətə seçilməsi limitinin ləğvinin əhalinin
böyük əksəriyyəti tərəfindən müsbət
qarşılandığını vurğulayan ESİSC bu məsələdə
də ATƏT-in qərəzli mövqe tutduğunu bildirir və
yazır: "Hökumət və hər kəsdən öncə
Prezident İlham Əliyev müharibə şəraitində
olan inkişaf etməmiş
keçmiş sovet respublikasını müasir bir
dövlətə çevirə bilmək etimadını
qazanmışdır. Prezidentin tərəfdaşları
da, həmçinin dövlət məsələlərini idarəetmə
sahəsində səriştəsinə görə ona minnətdardırlar.
Bu, Azərbaycana sabitlik, tərəqqi və
artmaqda olan çiçəklənmə gətirmişdir,
halbuki digər keçmiş sovet respublikaları hələ
də siyasi qarışıqlıq və iqtisadi tərəddüdə
məruz qalmışlar.
Bundan əlavə, qeyd etmək
lazımdır ki, dünyada bir çox demokratik ölkələr
dövlət və hökumət
başçılarının yenilənmə müddətinin
sayına məhdudiyyət qoymurlar. Misal üçün, Böyük Britaniyaya nəzər
saldıqda, Baş nazirlər Marqaret Tetçer və Toni
Bleyerin ardıcıl olaraq üç seçkidə qalib gəldiyini
görə bilərik. Almaniyada isə kansler Angela Merkel
hazırda üçüncü müddətə öz namizədliyini
irəli sürür və keçmiş kansler Helmut Kol 16 il hakimiyyətdə qalmışdır. Saylar və ya nümunələr həqiqətən
də iki dəfədən daha çox ardıcıl müddətdən
istifadə etmiş siyasi liderlərin çoxluğunu göstərir".
ATƏT-in hesabatlarında Ermənistana
münasibətdə Azərbaycana daim ikili standartlardan
yanaşıldığı bildirilir. ATƏT-in missiya nümayəndələrinin
hesabatlarında Azərbaycanda yalnız müxalifət təmsilçilərinin,
Ermənistanda isə hakimiyyət tərəfdarlarının
fikirlərinə yer verilir. Materialda deyilir:
"ATƏT-in hesabatında bildirildiyi və bizim
vurğuladığımız bu iki məqam Azərbaycan
Respublikası və Ermənistan Respublikasında vəziyyəti
izah etməyə gəldikdə ikili standartların göstəricisidir.
ATƏT ekspertlərinin Ermənistanda tam məmnun
şəxslər tapdığı halda, Azərbaycanda
seçki sisteminə qarşı yalnız qəzəbli
mövqe bildirən şəxslər ilə
rastlaşmasına inanmaq qeyri-mümkündür".
ESİSC yazır: "ATƏT-in Demokratik Təsisatlar
və İnsan Hüquqları Bürosunun Azərbaycanda siyasi
vəziyyəti əks etdirən belə bir ağır sənəd
təqdim etməsinin səbəbi insanda maraq yaradır. Bir daha xatırlatmaq lazımdır ki, Azərbaycanın
həm enerji resursları, həm də Rusiya, Türkiyə və
İran ilə qonşuluq baxımından nadir geosiyasi
mövqeyi bu ölkəni dünyanın böyük qüvvələri
üçün əsas fikir obyektinə çevirir. Məhz buna görə də, Azərbaycan qərəzli
tənqid obyekti olmuşdur".
Material bu fikirlərlə tamamlanır:
"İnkar etmək olmaz ki, Azərbaycan Respublikası Cənubi
Qafqaz regionunda bir istisnadır, hətta bu bölgədə bir
sıra ölkələrin və hökumətlərin model
kimi istifadə edə biləcəyi düzgün idarəçilik
nümunəsidir.
Kənardan müşahidə edən şəxs
sabit sosial rifah, qadınlar üçün Avropa
İttifaqına üzv dövlətlərdəkinə
çox yaxın şərait və dini azlıqlara
qarşı tam hörmət hissi olduğunun şahidi ola bilər.
Gəlin unutmayaq ki, demokratiyanın və vətəndaş
azadlığının bu əsas göstəriciləri ərazisinin
əhəmiyyətli hissəsini, o cümlədən
Dağlıq Qarabağı Ermənistanın
işğalı nəticəsində itirmiş və 1 milyon
vətəndaşı qaçqın və məcburi
köçkün olan bir ölkədə mövcuddur.
Xarici işğala məruz qalmış
digər dövlətləri narahat etdiyi kimi, böyük
narahatçılığa baxmayaraq, gənc Azərbaycan
Respublikası sosial rifaha, vətəndaş hüquqlarına
və demokratiyaya hədəflənmiş siyasi kursunu davam etdirir.
Belə bir şücaətə ATƏT-in
aşağı dəyər verməsi və son tövsiyələri
ilə ölkənin heyrətamiz tərəqqisinin üzərinə
kölgə salmaq istəyi insanı yalnız dəhşətə
gətirə bilər.
Məntiqli və
siyasi etika Qərb demokratiyalarından başlayaraq, beynəlxalq
qurumların Azərbaycan Respublikasını seçdiyi yolda
(sosial tərəqqi və parlament demokratiyası) dəstəkləməsinə
səbəb olacaqdır".
Azərbaycan. - 2013.- 11 sentyabr.- S. 9.