Cizgidən animasiyayadək

Nə üçün multiplikasiya yox, animasiya?

Kino sənətinin əsas növlərindən biri kimi tanınan animasiya, əsasən, uşaqlar üçün nəzərdə tutulur. Kinonun bu növünə keçmiş Sovetlər birliyi dövründə multiplikasiya, bizdə isə cizgi filmi deyilirdi. Əslində, animasiya- multiplikasiya filmləri rəsmləri, yaxud həcmli obyektləri müəyyən fazalarla hərəkət etdirib, ardıcıl lentə almaqla yaranan növdür. Animasiyada fantastika, bədii uydurma mühüm yer tutduğuna görə, mütəxəssislər bəzən onu təsviri sənət növlərinə daha yaxın hesab edir və ya kinematoqrafiya texnikasından istifadə olunmaqla yaranan müstəqil sənət sahəsi sayırlar.

Elektronik və kibernetik maşınların yaratdıqları filmlər də var ki, onlara kompüter animasiyası deyilir. Mütəxəssislərin fikrincə, bütün dünyada multiplikasiya (çoxalma) kimi kinematoqrafiya növü animasiya (canlandırma) adlandırılır. Animasiyanın əsas məramı hadisəni daha şux və məzəli formada çatdırmaqdır.

Respublikamızda cizgi filmlərinin yaranması, əsasən, XX əsrin otuzuncu illərinin əvvəllərinə təsadüf edir. Həmin dövrdə ilk dəfə olaraq C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında cizgi filmlərinin çəkilişi üçün 20 nəfərdən ibarət rəssamlar qrupu yaradılıb. 1969-cu ildə xalq nağılı motivləri əsasında "Cırtdan" cizgi filmi çəkilib. Yəni "Cırtdan" kinostudiyanın cizgi filmləri sexinin bərpasından sonra çəkilmiş ilk filmdir. Uşaqların çox sevdiyi bu film uzun müddət kinoteatrların ekranlarında nümayiş etdirilib.

Ötən əsrin yetmişinci illərində kinostudiyanın cizgi filmləri şöbəsində 20-dən artıq film istehsal olunub. O zamanlar üç film daha çox yaddaqalan hesab edilib. Bunlardan ikisi - "Ayı və siçan" və "Şir və öküz" mikrofilmləridir (ikinci film "Kaleydoskop-71" Ümumittifaq Kinoalmanaxına daxil edilib). Üçüncü - "Fitnə" isə rəngli aplikasiya filmidir. Onu da qeyd etməliyik ki, "Çaqqal oğlu çaqqal" ilk genişekranlı Azərbaycan cizgi filmi hesab edilib. XX əsrin 80-ci illərində kinostudiyada daha 38 adda cizgi filmi istehsal olunub. 1990-cı ilin aprel ayında isə Azərbaycan multiplikatorları təsərrüfatın icarə formasına keçiblər. O zaman multiplikasiya sexinin adı dəyişdirilərək "Azanfilm" Yaradıcılıq İstehsalat Birliyi adlandırılıb.

Ötən əsrin 90-cı illərində "Azanfilm"də 19 cizgi filmi çəkilib. "Bir dəfə haradasa...", "Oda", "Göyçək Fatma", "Karvan", "Güzgü", "Dəniz gəzintisi", "Ümid", "Söhbətül-əsmar", "Şüəla"E kimi maraqlı və baxımlı ekran əsərləri məhz həmin illərdə lentə alınıb.

Əlbəttə, animasiyaların uşaq psixologiyasının formalaşmasında müsbət və mənfi təsirləri az deyil. Uşaq psixoloqu Elnur Bayramovla görüşüb bu barədə fikirlərini öyrəndik. Psixoloq qeyd etdi ki, doğrudan da cizgi filmlərinin uşaq psixologiyasına təsiri çoxdur: "Müsbət təsirlər ondan ibarətdir ki, uşaqda dinamiklik, çeviklik yaradır. Məsələn, "Tom və Ceri" cizgi filmi uşaqlarda yumor hissini gücləndirir".

25 kadr deyilən anlamın mənası...

Əgər uşaq animasiya filminə baxır və orada döyüş səhnələri görürsə, onda mütləq şəkildə aqressiya yaranır. Həmin aqressiya 25 kadrda uşağın şüuraltısına daxil olur. Psixoloq E.Bayramov fikirlərinin davamında onu belə şərh etdi: "Münbit şərait yarandıqda aqressiya daha kəskin şəkildə ortaya çıxır. Televiziya kanallarında verilişdən öncə yazılır: "7+" və ya "13+". Görəsən, buna hansı ailə əməl edir? Təbii ki, çox az ailə. Valideynlər elə düşünürlər ki, uşaq onu anlamır. Əslində, o da öz düşündüyü kimi anlayır və bəzən sual verir: "O niyə onu öldürdü?" Biz isə cavabında "O, pis adam idi" deyirik. Deməli, buradan belə çıxır ki, guya, pis adamı öldürmək lazımdır. Həmin uşağın şüuraltısına bu söz həkk olunur və zaman-zaman "öz həqiqəti" uğrunda mübarizə aparanda o, kiməsə qarşı zorakılıq edə bilər. Təəssüf ki, belə hallar cizgi filmlərində çoxdur.

Ümumiyyətlə, mütəxəssisin fikrincə, uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş ssenarilərdə psixoloqla məsləhətləşmək daha doğru yoldur. Uşaqlarda psixoloji gərginliyin yaranmaması üçün filmlər mütləq hər yaş təbəqəsinə uyğun çəkilməli və milli-mənəvi və mental dəyərlər nəzərə alınmalıdır. Mənfi obraz elə şəkildə təqdim edilməlidir ki, onun cəzası da aqressiyaya səbəb olmasın: "Xaricdə istehsal olan elə animasiyalar da var ki, (məsələn, "Simson" serialı) uşaqlar onlara baxa bilməzlər. Çəkilən filmlər arasında çox zəif olanları da var. Silsilə formasında verilən "Çəhrayı Pantera" olduqca mənasızdır. "Tom və Ceri" macəralı olduğu üçün nisbətən ondan maraqlıdır. Uşaqlar üçün çəkilən filmlərdə qəddarlıq, qan olmamalıdır. Təəssüf ki, bu cür filmlər həddindən artıq çoxdur. Onlara baxandan sonra psixoloji gərginlik yaşayan uşaqlar da az deyil".

Yeri gəlmişkən, bu gün çoxsaylı animasiyalar var ki, onlar həm məzmununa, həm texniki həllinə, həm də populyarlığına görə bədii filmlərlə rəqabətə girmək qabiliyyətinə malikdir.

Peşəkarlıq olan yerdə...

Moskva Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun məzunu, "Azanfilm" cizgi filmlər studiyasının direktoru və bədii rəhbəri Fariz Əhmədov isə söhbət zamanı bildirdi ki, vaxtilə burada uşaqlar tərəfindən sevilən "Basat və Təpəgöz", "Qızıl", "Siçan və pişik" kimi cizgi filmləri çəkilib: "Dövlətimizin uşaqlara qayğısı daim diqqətçəkən olub. Bu sahənin inkişafı üçün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə təqdim edilən və çəkilişi məsləhət bilinən layihələr vaxtında maliyyələşdirilib. Lakin, əlbəttə, yaradıcılıq sahələrindəki problemlər heç də həmişə maliyyə vasitəsilə aradan qaldırılmır. Bu sahədə kadr boşluğu varsa, demək, problemlərdən qaçmaq mümkün deyil. Müstəqillik illərindən öncə bu sahədə on-on beş nəfər animator olub, sonralar onların sayı tamamilə azalıb. Həmçinin cizgi rəssamları da barmaqla sayılıb, demək olar ki, ötən əsrin 90-cı illərində yaranan böhrandan sonra həmin mütəxəssislər də seçdikləri peşədən uzaqlaşıblar".

Həmsöhbətimiz adıçəkilən sahədə yeniliklərə imza atılacağını əminliklə bildirdi və əlavə etdi ki, müasir informasiya texnologiyalarının imkanları animasiyaçıların da işinə yarayır: "Əvvəllər cizgilər 2D formatında (rəsmlər əllə işlənirdi) çəkilirdisə, hazırda bu iş (3D formatına keçidlə bağlı) kompüter vasitəsilə görülür və daha keyfiyyətli film almaq olur. Kadr probleminin həlli üçün müəyyən tədbirlər görülür. Ötən il 2 nəfər animatorumuz Moskvaya ikiillik ixtisas kurslarına göndərilib".

12-15 dəqiqəlik animasiya 12 aya və 150-200 min manata başa gəlir

"Nəzərə almaq lazımdır ki, 15-20 dəqiqəlik 3D formatlı animasiyanın çəkilişi üçün 150-200 min manat vəsait tələb olunur" deyən F.Əhmədov qeyd etdi ki, Cırtdan obrazını müasir formada indiki uşaqlara göstərsək, çox maraqsız olar: "Kompüter, mobil rabitənin inkişaf etdiyi dövrdə mövzuların aktuallığı da nəzərə alınmalıdır, çünki uşaqların maraq dairəsi genişlənir və onu zənginləşdirmək tələb olunur. Axı uşaqlar teleinformasiya məkanı vasitəsilə xarici animasiyaları görürlər. Lakin xaricdə çəkilən animasiya filmləri arasında efirə uyğun olmayanları da az deyil, uşaqların sevə-sevə baxdıqları da! Əlbəttə, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanması və uşaqlara təbliği baxımından xaricdə istehsal edilən elə animasiyalar var ki, onları yayımlamaq olmaz. Təəssüf ki, bəzən valideynlər özləri bunun fərqinə varmır, "təki uşaq xoşlasın" deyib onları alırlar. Animasiya filmləri bütün yaş təbəqələri üçündür. Belə filmlərin əhatə dairəsi çox genişdir".

Ramin Ələsgərovun ssenarisi əsasında çəkilən, ilk dəfə daha çox, yəni 20 personajın iştirak etdiyi "Ən güclü kimdir" filmini balaca tamaşaçılara hədiyyə edən, həmçinin ötən il beynəlxalq Kann festivalının iştirakçısı olan "Azanfilm"in kollektivi Azərbaycan animasiyasının 80 illik yubileyinə də ciddi hazırlaşıb. İlk dəfə olaraq səkkiz seriyadan ibarət animasiyanın çəkilməsi nəzərdə tutulub ki, bu da ana dilimizlə bağlı layihədir. Bu əlamətdar hadisəyə hazırlaşan gənc animasiyaçılar keçmiş sovetlər dövründən bugünədək respublikamızda çəkilmiş 100-dən artıq cizgi filminin sıradan çıxmasının qarşısını alıblar ki, onların 20-dən çoxu bərpa edilib. Maraqlı faktlardan biri də ilk cizgidən hələlik "sonuncu" adlandırılan animasiyayadək olan filmlərin elektron kataloqunun hazırlanmasıdır.

Adıçəkilən sahədə problemlər həllini gözləsə də, diqqətçəkən məqamlar az deyil. "Azanfilm"in istehsalı olan məhsullar bir çox beynəlxalq tədbirlərdə, müsabiqə və festivallarda yüksək yerlərə layiq görülüb. "Fitnəkar milçək"lə "Səmada şəkil"in Rusiyanın Suzdal şəhərində keçirilən MDB və Baltikyanı ölkələrdə son beş ildə çəkilmiş ən yaxşı animasiya filmlərinin XVIII açıq festivalında respublikamızı təmsil etməsini də əldə olunan uğurlardan saymaq olar.

Məhəmməd NƏRİMANOĞLU

Azərbaycan. - 2014.- 20 avqust.- S. 4.