Şairin şöhrəti, şərəfi...
Və
istiqlalı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev xalq şairi Vaqif Səmədoğlunu "İstiqlal" ordeni ilə təltif etdi. "Şöhrət" və "Şərəf" ordenlərindən sonra "İstiqlal" böyük şair-mütəfəkkirin təltif edildiyi üçüncü yüksək dövlət mükafatı oldu.
Hər üç təltifin, xüsusilə üçüncüsünün, mənim fikrimcə, ən azı, iki mühüm mənası var. Birincisi ondan ibarətdir ki, Vaqif Səmədoğlu öz yaradıcılığının xarakterinə, ideya-məzmununa, hətta ifadə formasına görə məhz istiqlal şairidir. İlk şeirlərinin çap olunduğu 60-cı illərdən etibarən həmişə insan (və cəmiyyət), ruh (və sosial mənəviyyat) azadlığı ideyalarını qarşısıalınmaz bir enerji (və ehtirasla) təbliğ etmiş, 80-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərindən milli azadlıq hərəkatının liderlərindən biri kimi həm poetik yaradıcılığı, həm də ictimai- siyasi fəaliyyəti ilə istiqlal mübarizəsinin ön sıralarına çıxmışdı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyilə Azərbaycanda müstəqil (və milli) dövlət quruculuğu prosesində Vaqif Səmədoğlu millət vəkili olaraq böyük həvəslə iştirak etmişdir.
"İstiqlal" ordeni ilə təltifin ikinci mənası isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycan dövləti insan (və millət) azadlığı uğrunda illərlə mübarizə aparmış bir şair-mütəfəkkiri, ictimai-siyasi xadimi yüksək qiymətləndirməklə ali məramını ifadə etdi. Və bir daha göstərdi ki, xalqın böyük şəxsiyyətləri, onların taleyi həmişə dövlətin (və Prezidentin) diqqət mərkəzindədir.
Vaqif Səmədoğlu öz dövrünün övladı olsa da, yəni, ideya-estetik təfəkkürü keçən əsrin ortalarından sonra formalaşsa da, dahi Səməd Vurğunun ailəsində böyüməsi, elə bilirəm ki, onun bir şair (və şəxsiyyət) olaraq xarakterini müəyyən edən əsas amil olmuşdur. "Min illik Azərbaycan poeziyasının ən populyar misralarının müəllifi" olan dahi Səməd Vurğunun bir çox xüsusiyyətlərini Vaqif Səmədoğluda da görmək mümkündür ki, buraya hər şeydən əvvəl, a) etnoqrafik-milli müəyyənliyi; b) yüksək vətənpərvərliyi və c) analitik-intellektual təfəkkürü aid etmək olar.
Yaşayıb-yaratdığı dövr Səməd Vurğundan, ümumən ədəbi-ictimai mühitdən fundamentalizm (pafos!)tələb edirdi. Və şair bu və buna bənzər "prinsipial" tələbləri yerinə yetirməli idi. Lakin milli təəssübkeşlik, analitik təfəkkür, istedad (və ilham!) bütün hallarda öz böyük həqiqətini diktə etməkdə idi. Səməd Vurğunun hansı ideya-mənəvi mövqe uğrunda mübarizə apardığını onun iki böyük övladı - Yusif və Vaqif Səmədoğluların sözün geniş mənasında yaradıcılıq təcrübəsi (və şəxsiyyəti!) də parlaq şəkildə göstərdi. Dahi Atanın, uğrunda mübarizə apardığı, xəyallarında gördüyü istiqlalı övladları, biri (Yusif Səmədoğlu) bir az az, digəri (Vaqif Səmədoğlu) bir az çox real həyatda gördülər.
...Vaqif Səmədoğlunu Səməd Vurğundan fərqləndirəcək yalnız bir mühüm məqam maraq doğura bilər ki, bu da intonasiya-pafos məsələsidir. Belə ki, Səməd Vurğundan sonra Azərbaycan poeziyası o zaman hələ gənc olan istedadlı şairlərin şəxsində "ton"unu aşağı salmağa, hətta pıçıltı ilə danışmağa başladı. Çünki artıq elə mətləblərdən bəhs edilirdi ki, onu bərkdən (pafosla) demək olmazdı.
Və Vaqif Səmədoğlu elə ilk şeirlərindən səmimi oldu, ürəyinin səsi (ritmi!) ilə yazdı. Bu isə bir insanın dünyası miqyasında olsa da, hər halda, azadlıq (istiqlal!) uğrunda mübarizə idi.
Həm ideya-məzmunda, həm də forma-intonasiyada Səməd Vurğun miqyasına öyrəşmiş ədəbi tənqid, ümumən ədəbi-ictimai təfəkkür Vaqif Səmədoğlu üslubunu uzun müddət qəbul etməkdə bir də ona görə çətinlik çəkdi ki, Vaqif Səmədoğlu Səməd Vurğunun bilavasitə varisi idi. Və tamamilə aydın idi ki, ədəbi ictimaiyyət Vaqif Səmədoğludan məhz Səməd Vurğunun yolu ilə getməsini, hətta onu təqlid etməsini gözləyirdi. Fitrətən azad ruhlu Vaqif Səmədoğlu isə heç kimi təqlid etmək fikrində deyildi!
Həqiqət naminə, heç bir konyuktur güdmədən xatırlatsaq ki, keçən əsrin ortalarından etibarən Azərbaycan poeziyasının biri digərini guya estetik baxımdan inkar edən iki üslub-istiqaməti arasında mübarizə gedirdi və həmin mübarizənin əsasən konyuktur iştirakçıları Vaqif Səmədoğlunun Səməd Vurğun deyil, Rəsul Rza "cəbhə"sində dayanmağından narahat idilər, açıqca etirazlarını bildirirdilər, onda təsəvvür etmək çətin deyil ki, gənc şair hansı yaradıcılıq həyəcanları keçirmişdi. Rəsul Rzanın onu (Vaqif Vəkilovu) müdafiə etməsi gərginliyi daha da gücləndirirdi ki, bu da səmədvurğunçuları, əlbəttə, heç cür razı sala bilməzdi. Əgər sıradan, daha doğrusu, neytral bir istedad olsaydı, başqa məsələ idi. Söhbət Səməd Vurğunun oğlundan gedirdi...
Həmin mürəkkəb (və konyuktur!) mübahisəni, məsələ burasındadır ki, nə səmədvurğunçular, nə də rəsulrzaçılar deyil, məhz Vaqif Vəkilov (Səmədoğlu!) həll etdi. Belə ki, xalq yazıçısı Anarın sözləri ilə desək, o, həm Səməd Vurğundan, həm də Rəsul Rzadan fərqli bir üslub, Vaqif Səmədoğlunun öz üslubunu yaratdı. Və maraqlıdır ki, ya aktiv, ya da passiv şəkildə ya Səməd Vurğun, ya da Rəsul Rza "mövqe"yində dayanıb Vaqif Səmədoğlunu ya tənqid, ya da təqdir edənlərin çoxu onun səviyyəsinə yüksələ bilmədi.
Vaqif Səmədoğlunun heç kəs qarşısında hesabat verməyən, hər cür konyukturun fövqündə olan üslub axtarışları onun daxili şəxsi (fərdi!) müstəqilliyinin üzvü tərkib hissəsi idi... Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu müstəqillik özündənrazı, təntənəli, yaxud fundamentalist bir qürurla müşayiət olunan müstəqillik deyildi, bir növ, "postmodernist" xarakter daşıyırdı:
Sən mənim doğma anamsan,
Azadlıq,
mən sənin yad qapılarında
böyümüş balan...
Vaqif Səmədoğlunun
bu "postmodernist azadlığ"ı
insan (və millət) barəsindəki
təsəvvürlərin orijinallığından,
özünəməxsusluğundan irəli gəlir. Şair üçün
"Azadlıq!" deyə
qışqıran dünya
o həddə qədər
maraqlıdır ki, heç olmasa təhtəlşüurla həmin
azadlığın bütün
məsuliyyətini öz
üzərinə götürə,
ağrı-acısından da ləzzət ala bilsin. Və ona görə də şair keçən əsrin 80- ci illərinin sonu 90- cı illərinin əvvəllərində düşdüyümüz
mürəkkəb tarixi
şəraitdə istər
yaradıcılığında, istərsə də ictimai-siyasi fəaliyyətində
nə hay-küyçü
("bolşevik" təfəkkürlü),
nə də konyuktur (mənsəbpərəst)
azadlığı qəbul
etdi. Çünki o bilirdi ki,
İnqilaba
inqilab gərəkdir, gülüm,
azadlıq yox...
Vaqif Səmədoğlu
o azadlıq (istiqlal!) mücadiləçilərindəndir ki, öz tərcümeyi-halını
mənsub olduğu millətin tərcümeyi-halından
ayırmır. Və ən sosial, ən siyasi məsələləri də
nə dərəcədə
əxlaqi olması baxımından dəyərləndirməyin
kifayət qədər
maraqlı təcrübələrini
verir:
Bu gün dənizi siləndə
gilavarın yaylığı
Yenə
dindi təkliyimin
Yorğun söz azadlığı.
Yaxud:
Biz yox,
Allah inanmır bizə...
İnanmır əlimiz qana batanda,
insan insana daş atanda.
Yaxud da:
Bu düyna
dəmyə dünyadı,
Nə bitdi, bitdi...
Vaqif Səmədoğlu
poeziyasının elə
sirləri var ki, onlara bələd
olmadıqda, yaxud üzdən yanaşıldıqda
şairin hansı ovqatla nə demək istədiyini və ya dediyini
dərk etmək çox çətindir. Məsələn:
Vıyıldamır, yox,
keçib gəldiyi
yerlərin
dərdindən ağlayır
pəncərəmin, qulağımın
dibində
bu külək...
İndicə əsib sovuşacaq,
üz tutacaq başqa ellərə.
Və bilirəm,
hardasa bizi deyib ağlayacaq
bu külək...
Söhbət o küləklərdən gedir
ki, dünyanın təlatümlərindən, üsyanlarından,
inqilablarından, ümumiyyətlə,
azadlıq hərəkatından,
yaxud çırpıntılarından
danışır, bəşəriyyətin
- insanlığın həyəcanlarını,
hissiyyatlarını qulaqlardan
qulaqlara pıçıldayır,
dünyanın dərdini,
ağrılarını eldən
elə yayır.
Və söhbət, təbii ki, şairin yaşadığı Bakıdan
gedir... Küləklər
şəhərindən...
Sən
son ümidimin qaldırdığı
ağ bayraqsan, Azadlıq,
mən səni
yellədən külək...
Biri digərini tamamlayan, bütöv bir poetik- fəlsəfi cümlə- lövhə quran üç obraz- anlayış: son ümid - ağ
bayraq (Azadlıq) - onu yellədən külək.
Vaqif Səmədoğlunun azadlığı,
bəzən zahirən
buna meyil etsə də, dünyadan (cəmiyyətdən)
təcrid olunmuş azadlıq deyil, hətta onun bu zahiri (formal) təcridliyində belə
daxili "mən"
sosial-siyasi məzmunla
o qədər zəngindir
ki, hansı məqamın fərdi, hansının ictimai olduğunu müəyyənləşdirmək
çox çətindir:
Yuxuda gördüm səni,
dirilmə, ay nənə,
dirilmə.
Erməni bizi, biz ermənini,
rus hər ikimizi qırır, ay nənə.
Dirilmə, bahalıq, qıtlıqdır,
qəzəblə, kinlə
tutulub
körpələrin də qulaqları,
bir nağılın
eşidilməyəcək,
bir laylan yuxu gətirməyəcək
daha.
...Dünya dönüb, dəyişib Bakı,
elə biz də
üç ev dəyişmişik sən
öləndən bəri,
Dirilmə, tapa bilməyəcəksən
təzə evimizi,
dirilmə, ay nənə,
dirilmə...
Məlum
tarixi (və ağrılı) günlərin
mənzərəsini təqdim
edən bu şeirdə reflekslər, hissiyyat-həyəcan
mühakimələri nə qədər fərdidirsə,
o qədər də ictimaidir; nə qədər realdırsa, o qədər
də qeyri-real, mistikdir və nə qədər ciddidirsə,
o qədər də zarafatyanadır.
Vaqif Səmədoğlu yaradıcılıqda
o qədər müstəqil
oldu ki, nə doğma Azərbaycan, nə də yaxşı bildiyi dünya poeziyasının nəinki
bir şairini, heç bircə şeirini də təqlid-təkrar eləmədi,
yalnız öz şeirlərini yazdı. Xoşa gəlsə də, gəlməsə də... Yalnız özünəməxsus yaradıcılığın
mənəvi (və fiziki!) əzablarından zövq aldı:
Şeirlərimin qızdırmasından
yata bilməmişəm
bütün gecəni.
Ciyərləri cadar- cadar olmuş
təngnəfəs şeirlərimin.
Şairin
lirik (yalnız lirikmi?)
qəhrəmanı bir vaxtlar təvazökar bir "iddia" ilə demişdi:
Bir gün dəli olacağam,
icazə versələr
əgər.
Gedəcəyəm baş götürüb
Evimizdən səhər- səhər...
Söysələr də, öz- özümə
ürək verib susacağam,
Söyüşləri yaxam üstən
Orden kimi asacağam...
Neyləyəsən ki, böyük şairlərin taleyi həmişə belə olub, bundan sonra
da yəqin ki, belə olacaq. Səməd
Vurğun kimi, Rəsul Rza kimi Vaqif Səmədoğlu
da çox tənələrə, nadan
təhqirlərə məruz
qalıb... Ancaq Səməd Vurğun da, Rəsul Rza da, Vaqif
Səmədoğlu da
hər biri öz dövrünün insan (və millət) azadlığı
barəsindəki təsəvvürlərini
mümkün qədər
açıq bəyan
etməkdən, dünyanın
dərdini sinə dolusu öz dərdləri kimi çəkməkdən çəkinməyiblər.
Dünya
da xali deyil...
Və bu gün Vaqif
Səmədoğlunun sinəsini
müstəqil Azərbaycan
Respublikasının üç
ordeni bəzəyir:
"Şöhrət", "Şərəf" Və
"İstiqlal".
Nizami CƏFƏROV
Azərbaycan.-2014.- 11 iyun.- S.4.