Yox ikən var olan insan

Həyatın bir çox düşündürən olayları var. Yaşayarkən gözə dəyməyən, varlığı ilə yoxluğu arasında fərq olmayan adamlara da rast gəlirik. Amalla yaşayan, tutduğu yola, həyatını həsr etdiyi işə axıradək sadiq qalan, xalqına, vətəninə xidmət edən, ətrafındakı insanlara gərəkli olanlar da çoxdur. Belələri dünyasını dəyişəndən sonra da bizimlə olurlar - qəlbimizdə, xatirələrimizdə yaşayırlar - Nazim Hüseynov kimi...

Onun haqqında yazmaq mənim üçün həm asandır, həm də çətin. Asandır ona görə ki, rastlaşdığım insanlar arasında Nazim qədər sadə, ürəyitəmiz insan tanımırdım. Çətindir ona görə ki, onun haqqında yazmaq üçün elə ona layiq də söz deməlisən. Böyük qəlbə malik insan idi. Başqa sözlə, insanlığın yüksək zirvəsində dayanmışdı.

Sufilikdə dörd mərhələ var: şəriət, təriqət, mərifət, həqiqət. Həqiqətə keçmək üçün yüksək mərifət sahibi olmalısan. Bax, Nazim bu cür mərifətə sahib idi. O, bəlkə də həqiqət mərhələsində idi. Bunu özü də hiss etmirdi.

Onun öz daxili dünyası vardı və o daxili aləmində Şah Xətai şahlıq edirdi. Sözün əsl mənasında, canından da artıq sevdiyi Şah Xətai... Yığıncaqlarda Şah Xətai ilə bağlı çıxışlar edirdi. Onun zəkasına, ağlına çoxları heyran qalmışdı.

Çevrəsindəki insanlar onu həm də Şah Xətai fəlsəfəsini tədqiq etdiyi üçün sevirdilər. Bizi bir-birimizə yaxınlaşdıran da Şah Xətai oldu. Tanış olduğumuz gündən tez-tez görüşməyə başladıq. Günümüzün əksər vaxtını kitabxanalarda keçirirdik. Onu sanki yenidən kəşf edirdim. Bu insan Səfəvilər dövrünə dair bütün mənbə və ədəbiyyatları əzbər bilirdi. Fars, ərəb, ingilis dillərində olan kitabları asanlıqla oxuyurdu. Bu kitabları tapmaq onun üçün çətin deyildi. Daim mənə yardım edirdi. Onunla işləmək asan və maraqlı idi.

Fəlsəfəni də dərindən bilirdi. Orta əsr filosofları sevimlisi idi. Aristotelə yaxından bələd idi. Peripatek fəlsəfənin gizlinlərini danışırdı. Orta əsr təriqətlərini necə də güclü öyrənmişdi! Ensiklopedik biliyə malik alim Qızılbaşlığı da öyrənib mənimsəmişdi. Qızılbaşlığın əsaslarını məhz ondan öyrəndim.

Hər il iyulun 17-ni intizarla gözləyirdik. Bilirdik ki, Nazim mütləq Şah Xətainin yubileyini təntənəli qeyd edəcək. Təxminən 20 nəfərdən çox xətaisevər dostlarını bir məclisə toplayardı. Elə olurdu ki, ildə iki dəfə tədbir keçirirdik. Yəni Şah Xətainin Təbrizə daxil olmasını da bayram edirdik. Bütün tədbirlərdə sonda özü çıxış edərdi. O qədər səlis və maraqlı danışardı ki, hamı həyəcanla qulaq asardı. Heç yadımdan çıxmaz. Bir dəfə “Sultan Səlim-Şah Xətai” beynəlxalq elmi konfransı keçirilirdi. Azərbaycan-Türkiyə Evi (ATEV) təşkilatının rəhbəriyi ilə düzənlənmiş konfransa qardaş Türkiyədən də çoxlu nümayəndələr gəlmişdi. Nazim sonda çıxış etdi. Ona qədər iştirakçılar yorulmuşdu. O, çıxış edəndə sanki hamı yuxudan ayıldı. Şah Xətainin yazdığı divandan, şeirlərdən parçalar söyləyir və onların fəlsəfi baxımından izahını verirdi. Türkiyədən gələn elm adamlarını heyran qoymuşdu.

Alim “Şah Xətai” adlı jurnal da buraxırdı. Təsisçiliyi özü edirdi. Jurnalda Səfəvilər dövrünü tədqiq edənlərin məqalələri nəşr olunurdu.

Riyaziyyatın da bilicisi idi. Çünki riyaziyyatçı olmuşdu. Bir sözlə, hərtərəfli istedada malik idi. Tək-tək insan olur ki, dini və dünyəvi elmləri eyni dərəcədə bilsin. Nazim belələrindən idi.

Mütaliə etməkdən yorulmazdı. Səfəvilərlə bağlı bütün kitabları oxumuşdu. Hansı kitabı deyirdinsə, ondan xəbərdar idi. Bununla belə, heç zaman özünü yüksək tutmurdu. Özünə bu barədə deyəndə cavab verirdi ki, adi maraq göstərən insanam. Amma o, adi maraq göstərən insan deyildi. Əsl mütəxəssis idi. Yadımdadır ki, bir məqaləsini ingilis dilində yazıb Kembric Universitetinə göndərmişdi. Oradan cavab gəlmişdi ki, aktual mövzuya toxunmusunuz, doğru nəticələr ortaya qoymusunuz. Bu, çox böyük bir uğur idi. Deməli, Kembric alimlərini belə maraqlandıra bilmişdi.

Bir gün dedi ki, gəl “Şah Xətai” elmi mərkəzini yaradaq. Yaratdıq da.... O, elmi mərkəzin təsisçisi oldu, mən də baş direktor... Uzun müddət Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyətinə gedib-gəldi. Akademiyanın prezidenti ilə görüşdü. Nəhayət, bizə qrup kimi fəaliyyət göstərməyə icazə verdilər. Necə sevinirdi... Axı, Şah Xətainin adını da əbədiləşdirirdi.

Onun yüksək elmi potensialı var idi. Yorulmaq bilmirdi. Həm də Bakı Dövlət Universitetində fəlsəfədən mühazirələr oxuyurdu. Mühazirələrinin hazırlanmasının birbaşa şahidiyəm. Mühazirələrini hazırlayanda nə qədər ədəbiyyatlardan istifadə edirdi. Daha çox xarici ədəbiyyata müraciət edir və onları bizim nəşrlərlə müqayisə edirdi. Bəzən ona deyirdim ki, özünə bu qədər əziyyət vermə. Razılaşmırdı. Deyirdi ki, tələbəyə yeni nəsə vermək lazımdır. Ona görə də tələbələri onu çox sevirdilər.

Xətaiyə olan sevgisi o qədər böyük idi ki, ondan sonra gələn Səfəvi hökmdarlarını da yüksək məqamda görürdü. Allaha, peyğəmbərlərə, əhli-beytə, raşidi xəlifələrə, sahabəyə böyük hörməti var idi. Onlar haqqında az danışar, yalnız məqamı gələndə barələrində söhbət açardı. Deyərdi ki, biz kimik ki, onlar haqqında danışaq. Allah göstərməsin, birdən səhvə yol verərik. Nazim belə alim idi!

Nazim böyük bir nəslin nümayəndəsi idi. Böyük şəcərəsi var idi. Ata-babaları Minnəti şeyxlərindən olub. Bu olduqca müqəddəs bir tituldur. Minnəti şeyxləri Azərbaycan dövlətçiliyində böyük rol oynamış sufilər idilər. Onlar heç bir zaman ədalətsizliklərlə barışmamışdılar. Minnəti şeyxlərinin XX əsrin əvvəllərində verdikləri müridlər Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurulmasında iştirak etmiş, erməni qatillərinə qarşı Naxçıvanda və Qarabağda vuruşmuşdular. Bəzi Minnəti şeyxləri döyüş komandirləri olmuşlar. Nazim belə bir nəslin nümayəndəsi idi!

Nazimi başa düşmək üçün onun dünyasını bilmək lazım idi. İmanı olmayandan mürid olmaz. Mürid olmasan, Nazimin dünyasının qapısını aça bilməzsən. Amma zaman gələcək və Nazimin dünyasını araşdıranlar onun necə böyük alim olduğunu ortaya qoyacaqlar.

Onu sevənlərin qəlbində özünə əbədi yuva qurub Nazim! Özü həyatda olmaya-olmaya ürəklərdə və əməllərdə yaşayan, bu dünyada hər an yeri görünənlər necə də xoşbəxtdirlər!..

Dilavər ƏZİMLİ,

tarix üzrə fəlsəfə doktoru

Azərbaycan. - 2015.- 23 dekabr.- S.7.