3. Əmək ən səmərəli islahdır

İstehsalat sahələrinin genişliyinə görə Ədliyyə Nazirliyi Penitensiar Xidmətin 11 saylı cəzaçəkmə müəssisəsi xüsusilə fərqlənir. Digər müəssisələrlə müqayisədə buradakı istehsalat sahəsi böyük olmaqla bərabər, ərsəyə gələn məhsullar da çoxçeşidlidir.

11 saylı cəzaçəkmə müəssisəsinin rəisi, ədliyyə polkovnik-leytenantı Mahir Əliyev öncə müəssisədəki istehsalat sahələri barədə məlumat verdi. Bildirdi ki, müəssisədə 294 nəfər məhkum haqqı ödənilən əməyə cəlb olunub. Onun sözlərinə görə, cinayət işləri üzrə vurulmuş maddi ziyanın ödənilməsində məhkumların əməyə cəlb edilməsinin rolu böyükdür. Belə ki, 11 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində məhkumlara aid icra vərəqələri üzrə 2014-cü il ərzində 94 540 manat iddia borcu ödənilmişdir. Hazırda müəssisədə vakant yer yoxdur. Amma işləmək istəyən hər bir məhkuma lazımi şərait yaradılır. Mövcud imkanlar hesabına istehsal sahələrini daha da genişləndirmək üçün müxtəlif variantlar axtarılır.

NATO standartlarına uyğun çarpayı, sellofan torbalar və məhsuldar istixana...

İstehsal sahələri ilə tanışlığımızı istixanadan başladıq. Kənardan səliqəli görünən istixananın içərisində də nizam, sahman vardı. Pomidor yetişdirilən bu istixanada bəzi şitillərin hündürlüyü hətta insan boyunu da ötüb keçirdi. Buraya iki məhkum təhkim olunub. Biri təsərrüfat işlərindən yaxşı baş çıxardan mütəxəssis, o biri də köməkçi. Məhkum Əbdüləli Əliyev istixana barədə fikirlərini bildirdi: “30 ildən artıqdır ki, təsərrüfatla məşğulam. 2009-cu ildən bu müəssisədəyəm. Azadlıqda olanda da özümün fərdi təsərrüfat sahəm vardı. Öz bağımda elə əkin-biçinlə məşğul olmuşam. İşi bacardığıma görə istixanaya cəlb olundum. Bu işin mənim üçün heç bir çətinliyi yoxdur. Məhsuldarlığımız da yaxşıdır. Hər il müxtəlif tərəvəz şitilləri əkirik. Hazırda burada 1500 pomidor şitili var. Hər şitildən də 3 kiloqram məhsul gözləyirik”.

O, işin məhkumluq həyatındakı rolundan da danışdı: “Nəinki mən, əgər əkinçilərin hər biri işə ürəklə yanaşarsa, əsəbdən, gərginlikdən uzaq olarlar. Tərəvəz bitkiləri elədir ki, gərək onu uşaq kimi bəsləyəsən. Başım qarışır, vaxtım gedir. Burada heç kim mənə mane olmur. Vaxtında suvarırıq, dava-dərmanını veririk”.

Müəssisəyə gəlişimiz münasibətilə burada məhkumların əl işlərinin sərgisi təşkil edilmişdi. Sərgidə nərd və şahmat taxtaları, mücrü, güzgü və digər əl işləri xüsusi zövq oxşayırdı. Hər birinin özünəməxsus işləmələri, bir özəlliyi vardı. Sərgi müəssisənin tikiş sexində təşkil edildiyindən oradakı tikiş maşınları da gözümüzdən qaçmadı. Müəssisənin istehsalat, maliyyə və təsərrüfat üzrə rəis müavini, ədliyyə polkovnik-leytenantı Aftandil Əsədov bildirdi ki, 10 nəfərə yaxın məhkumun çalışdığı tikiş sexində istehsal olunan dəsmallar, döşək üzlükləri və digər parçalar dövlət sifarişi ilə Ədliyyə Nazirliyinin tabeli qurumlarının ehtiyaclarını ödəyir.

Sonra cəzaçəkmə müəssisəsində yerləşən ən böyük istehsalat sahəsinə daxil olduq. Burada eyni anda dəmir qapılar, çərçivələr, seyf və çarpayılar istehsal olunur. Təbii ki, hər biri dövlət sifarişi ilə həyata keçirilir. İki laylı çarpayılar diqqətimizi daha çox çəkdi. Öyrəndik ki, bu çarpayılar NATO standartlarına uyğun hazırlanır və Ədliyyə Nazirliyinin mühafizə alayında müddətli həqiqi hərbi xidmət keçən kontingent üçün nəzərdə tutulur. Sexdə müxtəlif dəmir məmulatları ilə yanaşı, kotan-malalar da istehsal olunur. Lakin bu istiqamətdə sifarişlər olmadığından hələlik istehsal dayandırılıb. Bundan başqa, xalça toxuması üçün nəzərdə tutulan xana dəzgahları da qüsursuz şəkildə istehsal edilir.

Müəssisədə həmçinin daş sexi fəaliyyət göstərir. Kifayət qədər geniş ərazisi olan sexdə qaya və çay daşlarından tamet, üzlük və bir-birindən maraqlı bəzək formaları düzəldilir. Daşların üzərindəki müxtəlif naxışlar, oymalar məhkum işçilərin artıq peşəkar olmasından xəbər verirdi.

“Həm cəzamı çəkirəm, həm də pul qazanıram”

11 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində sellofan sexi də quraşdırılıb. Sex müasir standartlara cavab verən dəzgahlarla təchiz olunub. Müəssisə rəhbərliyinin dediyinə görə, sellofan sexi tam gücü ilə işləsə, bir gündə 300 kiloqram məhsul istehsal etmək olar. Amma təəssüf ki, sifarişlər çox az olur. Xüsusən də iş adamları nədənsə cəzaçəkmə müəssisəsi ilə əməkdaşlığa maraq göstərmirlər. Ona görə də sex müəyyən fasilələrlə fəaliyyət göstərir. Sellofan sexini tərk edib sərgidə tanış olduğumuz əl işlərinin ərsəyə gəldiyi fərdi əmək sahəsinə getdik. Digər cəzaçəkmə müəssisələrinə nisbətdə burada daha çox məhkum fərdi əməklə məşğul olur. Emalatxanada müxtəlif əl işləri ilə yanaşı, xana dəzgahı üçün oturacaqlar da düzəldilir. 13 ildir ki, məhkumluq həyatı yaşayan Əlibaba Məmmədmusaoğlu yonmaqda olduğu taxtanı yerə qoyub bizimlə söhbətləşdi: “Azadlıqdan 15 illik məhrum edilmişəm. 2007-ci ildən bu günə qədər dayanmadan istehsalat sahəsində çalışıram. Həm cəzamı çəkmişəm, həm vaxtımı keçirmişəm, həm də pul qazanmışam. Evdəkiləri o qədər də maddi sıxıntıya salmamışam. Lazım gəldikdə özüm də evə pul göndərmişəm”.

Fərdi əmək sahəsində çalışan məhkumlardan biri də Ji Feng Ping adlı Çin vətəndaşı idi. İşçi məhkumlar onu öz aralarında Osman kimi çağırırlar. İnsan alveri ilə məşğul olduğu üçün 13 illik azadlıqdan məhrum edilib. Cəzasının 5 ilini artıq geridə qoyan çinli 2007-ci ildən Azərbaycanda yaşayır. Ölkəmizdə olduğu müddətdə Azərbaycan dilini öyrənib və İslam dinini qəbul edib. Hazırda əmək müqaviləsi ilə istehsal sahəsində çalışmaqla məhkumluq həyatını yaşayır.

Ədliyyə Nazirliyi Penitensiar Xidmətin 11 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 19 saylı peşə məktəbi də fəaliyyət göstərir. Burada işləmək istəyən məhkumlara ilkin peşə vərdişləri aşılanır və dəzgahlarla işləmə qaydaları öyrədilir.

Qeyd edək ki, Ədliyyə Nazirliyi Penitensiar Xidmətin istehsal sahələrinə malik olan cəzaçəkmə müəssisələri dövlət sifarişini yerinə yetirməklə yanaşı, ayrı-ayrı fiziki şəxslərlə müqavilə də bağlayır. Lazım gəldikdə həmin şəxs müəssisəyə sifarişini və materiallarını verir. Müəssisə də sifarişi yerinə yetirib məhsulu ona təqdim edir. Bunun müqabilində fiziki şəxs müəssisənin hesabına pul ödəyir. Bu pulun bir hissəsi məhkumların əməkhaqlarına yönəldilir, qalan hissəsi isə dövlət büdcəsinə ödənilir. Bir faktı vurğulayaq ki, təkcə 6 saylı cəzaçəkmə müəssisəsində yalnız əl işlərindən dövlət büdcəsinə ayda 560 manat vəsait ödənilir. Deməli, cəzaçəkmə müəssisələrində istehsal sahələrini inkişaf etdirmək həm dövlətin, həm də məhkumların xeyrinədir.

Məhkumların əməkhaqları necə tənzimlənir?

Penitensiar müəssisələrdə təsərrüfat və məişət xidməti işlərinə cəlb olunan məhkumların sayı əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli artıb. Ümumilikdə ölkə üzrə 30 faiz məhkum istehsal sahələrinə, təsərrüfat və məişət xidməti işlərinə cəlb olunub. Baş çəkmədiyimiz digər cəzaçəkmə müəssisələrində də müxtəlif istehlak məhsulları: xalça, plastmas borular, plastik qapı və pəncərələr, kərpic, üzümçülük təsərrüfatları üçün dəmir-beton dirəklər və s. istehsal olunur. İctimai faydalı əməyə cəlb olunan məhkumlar isə əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq əməyin ödənilməsi hüququna malikdirlər. Məhkumların əməkhaqqının ödənilməsi qaydası Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən həyata keçirilir. Əvvəllər mövcud olmuş qanunvericiliyə görə məhkumların aylıq qazanclarının 50 faizi dövlət nəfinə keçirilir, daha sonra isə məcburi ödənişlər tutulur və yalnız yerdə qalan məbləğ məhkumun şəxsi istifadəsi üçün onun hesabına keçirilirdi. Lakin 2008-ci ildə cəza - icra qanunvericiliyinə edilmiş dəyişikliklərdən sonra məhkumların şəxsi hesabına bütün tutulmalı məbləğlərdən asılı olmayaraq, onlara hesablanmış əməkhaqqının ən azı əlli faizi keçirilməlidir.

Ədliyyə Nazirliyi Penitensiar Xidmətin İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən aldığımız məlumata görə, Cəzaların İcrası Məcəlləsində təsbit olunduğu kimi, məhkəmə hökmü ilə təyin olunmuş rejim növündən asılı olaraq məhkumlara ərzaq məhsulları və ən zəruri mallar əldə etmələri üçün müəyyən məbləğdə pul vəsaiti xərcləməyə icazə verilir. Bu isə nağdsız haqq-hesabla məhkumun şəxsi hesabında olan vəsaiti ilə həyata keçirilir.

Nizami Gəncəvi demiş: “Hər ümidsiz işdə xeyli ümid var, Qaranlıq gecədən ağ səhər doğar”... Belə, bir neçə cəzaçəkmə müəssisəsindəki istehsalat sahələri barədə sizi məlumatlandırmağa çalışdıq. Amma unutmayaq ki, azadlıqdan böyük nemət yoxdur, çalışaq qədrini bilək!..

Elgün MƏNSİMOV,

Azərbaycan.-2015.- 22 fevral.- S.6.