Qırxqızdan baxan qızlar

Yenə 8 Martdır. Yenə güllərin və gülən üzlərin bayramı diqqət, qayğı günüdür. Ancaq niyə məhz bu gün? Bəs bu günün daha hansı mənaları, yaddaş kodları var? Lap qədimlərə getsək e.ə. 480-ci ilin bu günü ilk dəfə yəhudilərin Babil əsarətindən sonra Qüdsə qayıtmasına icazə verildi və bununla 60 ildən artıqdır davam edən İsrail-Fələstin qarşıdurmasına da, bir növ start verildi. Elə o vaxtdan minlərlə ananın gözünün yaşı qurumaq bilmir.

Bu gün həm də dünya qədər qoca və müdrik Əbülqasım Firdovsinin yüz illər boyu ataların, anaların stolüstü kitabına çevrilən “Şahnamə”sinin tamamlandığı gündür (1010). 1942-ci ilin bu günü İkinci Dünya müharibəsinin gedişində holland əsgərləri Yava adasını yaponlara təslim edərək analarının yanına döndülər. “Bəlkə bir ananı sevindirmək hər cür döyüşdən və qələbədən əzizdir” düşüncəsi ilə.

İndi təlatümlər içində olan Misir isə onun üçün həyat rəmzi olan, ilk dəfə açılışına Osmanlı hökmdarı Sultan II Əbdülhəmidin qatıldığı Süveyş kanalını 1957-ci ildə yenidən istifadəyə verdi. O vaxtdan bu günə su həsrəti çəkən analara, qızlara bundan yaxşı nə hədiyyə etmək olardı? Parisin Şarl de Qoll adına Hava Limanının 1974-cü ilin məhz bu günü fəaliyyətə başlaması da təsadüfi deyil. Axı göylər də ən çox anaları sevir. Bu gün, eyni zamanda, hazırda çoxumuzun həsrətində olduğu, xüsusilə qadın, qız, ana iztirabına dözməyən ürəklərə cərrahi müdaxilələrlə tarixə düşüb - 1952-ci ilin 8 martında Filadelfiyada ilk süni ürək əməliyyatı aparılıb.

8 Mart ənənəyə görə qadınların daha çox diqqət, gül və hədiyyə gözlədiyi gündür. Bu da təsadüfi deyil.

1857-ci ilin 8 mart gününü dolayısı ilə bu bayramın başlanğıcı hesab etmək olar. Həmin gün Nyu Yorkda yüzlərlə qadın aşağı maaşa, uzun iş saatlarına, eyni zamanda çətin iş şəraitinə etiraz olaraq tətil etdi və təəssüf ki, toqquşmalarda onlardan 129-u həlak oldu. 1908-ci ildə yenə Nyu Yorkda 15 000 qadın növbəti dəfə nümayişə çıxanda onların da şüarı, 50 il əvvəl olduğu kimi, “Çörək və Gül” idi. Həmişə olduğu kimi, çörək həyat eşqini, gül isə daha firavan həyat tərzini ifadə edirdi. 1910-cu ildə Kopenhagen şəhərində keçirilən Qadın Sosialist İnternasionalının qurultayında 1857-ci ilin 8 martında Nyu Yorkda başlayan mübarizə qadın hüquqlarının genişləndirilməsi və qadın həmrəyliyinin simvolu kimi qəbul edildi.

Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, 8 Martın bayram kimi qeyd olunması səbəblərini bilmək üçün bu təşəbbüsü ilk dəfə irəli sürən Klara Setkinin şəxsiyyətinə, onun milli mənsubiyyətinə nəzər salmaq lazımdır. Onun təklif etdiyi 1910-cu ilin 8 Mart günü yəhudilərin Purim bayramı ilə üst-üstə düşürdü. Purim bayramı isə yəhudilərdə qadın ağlını, eyni zamanda, bu millətin özünümüdafiə haqlarını təcəssüm etdirir.

Elə o gündən dünyanı idarə edənlərin ağlına gəlib ki, cəmiyyətin necə yaşadığını görmək, hiss etmək istəyirsənsə, evdə ananın, küçədə qadın və qızların üzünə baxmaq kifayətdir. Ona görə 1975-ci ilin Beynəlxalq Qadınlar ili olaraq tarixə düşməsi təsadüf deyil. Həmin ilin 8 Martı ilk dəfə Beynəlxalq Qadınlar Günü kimi qeyd olundu. İki il sonra isə BMT-nin ümumi qurultayında 8 Mart qadın hüquqları və beynəlxalq sülh günü olaraq qəbul edildi.

Ancaq hansı mənaları verməsindən asılı olmayaraq, Beynəlxalq Qadınlar Günü eyni zamanda qadın hüquqlarının genişləndirilməsinin və bugünkü qadının daha azad olmasının tarixi səbəblərinin xatırlanması üçün də xüsusi gündür. O, postsovet respublikalarında, habelə Anqola, Burkina-Faso, Qvineya-Bisau, Kamboca, Çin, Konqo, Laos, Makedoniya, Monqolustan, Nepal, Şimali Koreya və Uqandada qeyd edilir, həm də bu ölkələrdə həmin gün istirahət günüdür.

Beynəlxalq Qadınlar Günü, eyni zamanda, qadın hüquqlarının genişləndirilməsinin və bugünkü qadının daha azad olmasının tarixi səbəblərinin xatırlanması üçün də xüsusi gündür. Nəzərdən qaçırmayaq ki, hələ də dünyada yoxsullar var və onların da əksəriyyətini qadınlar təşkil edir. Təhsildən kənarda qalanların da böyük bir qismi qadınlardır. Bəzi ölkələrdə qadın hüquqlarının qorunması lazımi səviyyədə deyil. Bu mənada, heç olmasa ildə bir dəfə 8 Mart münasibətilə qadın hüquqlarının dünyada qeyd olunması, xatırlanması xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Bu bayram Azərbaycanda da geniş qeyd edilir. 1998-ci ildə respublikamızda Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb. Azərbaycan həm də Avropa Şurasının qadınlarla bağlı bürosunda təmsil olunur və BMT-nin qadın məsələləri üzrə komissiyasının tam hüquqlu üzvüdür. 1995-ci ildə isə ölkəmiz rəsmi şəkildə qadınlara qarşı münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması haqqında beynəlxalq konvensiyaya qoşulub. İndi səhiyyədə çalışanların 70, təhsildəkilərin 69 faizi qadınlardan ibarətdir.

8 Martla yanaşı dünyanın bəzi yerlərində “Analar günü” adlanan bir bayram da geniş qeyd olunur. Bu bayram Avstraliya, Belçika, Danimarka, İtaliya, Türkiyə, Finlandiya, ABŞ və Yaponiyada mayın ikinci bazar gününə təsadüf edir. İspaniya və Portuqaliyada anaları dekabrın 8-də, Fransa və İsveçdə mayın sonuncu bazar günündə təbrik edirlər. Serbiyada isə analar günü tamamilə fərqli şəkildə qarşılanır. Miladdan 2 həftə əvvəl qeyd olunan həmin bayram günündə səhər tezdən uşaqlar analarının yatağına yaxınlaşıb onu çarpayıya “bağlayırlar”. Ana “əsirlik”dən qurtulmaq üçün bir gün əvvəldən balışının altında hazır qoyduğu hədiyyələri balaca “quldurlar”a verməli olur...

Son olaraq yenə tarixə qayıdaq. 8 martdan öncə 7 martda Aleksandr Bell telefonu ixtira etdi (1876), bir gün sonra - 9 mart 1842-ci ildə Cüzeppe Verdinin “Nabucco” əsəri Milanda səhnəyə qoyuldu. Bunlar həm də qadın gözəlliyi və məhəbbət haqqında ən yaxşı əsərlərdəndir.

2004-cü ilin bu günü İstanbulda baş verən hüznlü bir hadisə ilə yadda qalıb - bir kafeyə hücum nəticəsində beş nəfər həyatını itirib və o gündən beş kişinin anası ağlar qalıb.

Bizim Xocalıda, Şuşada ağlar qalan analarımız kimi...

İndi analarımıza bir zəng, bir də bir qələbə lazımdır - Ağdamda, Kəlbəcərdə və digər işğal olunmuş ərazilərimizdə.

O, bu bayram günündə verəcəyimiz hər cür hədiyyədən qiymətli və dəyərlidir...

Bir də xatırlayırsınızmı Şuşanın, Xankəndinin arxasından bizə baxan qızları? Namusuna, ismətinə sığınan o qızlar bizi gözləyə-gözləyə dönüb dağ oldular. Adına Qırxqız deyirik. O dağ və o dağa sığınan qızlar bizdən illərdir qələbə ətirli güllər gözləyirlər.

Bəxtiyar QARACA,

Azərbaycan.-2015.- 8 mart.- S.4.