Bu qatar başqa idi...

90-ci ilin əvvəlləri xalqımızın tarixinə şanlı, həm də məşəqqətli illər kimi həkk olundu. Müstəqilliyimizdən öncə 1990-cı ildə baş verən qanlı 20 Yanvar, iki il sonra isə bəşəriyyəti sarsıdan Xocalı soyqırımının acıları bütün dünyaya yayıldı. Həmçinin bu illərdə Qarabağda və ətraf rayonlarda erməni faşistləri tərəfindən törədilən qırğınlar, yandırılan, talan edilən yurd yerləri və doğma ocaqlarından didərgin düşən insanların fəryadı hələ də qulaqlardadır. Çətin də olsa, yenicə müstəqillik qazanmış Azərbaycan dövləti bu ağır günləri arxada qoyub sabitlik həyatına yenicə qədəm qoymuşdu ki, Bakı Metropolitenində baş verən şiddətli partlayışlarda yüzlərlə həmvətənimizin həyatına son qoyuldu.

Bu dövrdə Bakı metrosunda ayrı-ayrı vaxtlarda iki dəfə erməni terrorçuları tərəfindən partlayış törədilmişdi. Erməni quldurları paytaxt Bakıda təxribat yaratmaq və terror törətmək üçün insanların sıx olduğu metro stansiyalarını hədəf seçmişdilər. 1994-cü il martın 19-da günorta saatlarında metronun “20 Yanvar” stansiyasında ilk partlayış səsləri eşidildi. Saat mexanizmi ilə təchiz edilmiş qurğunun işə düşməsi və baş verən güclü partlayış 14 nəfərin həyatına son qoydu, 50-yə yaxın insan yaralandı. Onu da qeyd edək ki, həlak olanların arasında bəstəkar, Xalq artisti Rafiq Babayev də var idi. Bu terror hadisəsindən 4 ay keçməmiş - iyulun 3-də metronun “28 May” və “Gənclik” stansiyaları arasında erməni terror təşkilatının sifarişi ilə növbəti partlayış törədildi. Təxminən saat 8.30 radələrini göstərəndə “28 May” stansiyasından “Gənclik”ə yan alan qatarın ikinci vaqonunda baş verən partlayışda 15-ə yaxın insan həlak oldu, 58 nəfər isə ağır yaralandı. Hadisələrin hər ikisinin Ermənistan terror təşkilatının təlimatçıları və Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşları tərəfindən törədildiyi elə anındaca müəyyən edildi. Bu terror əməliyyatlarına görə Azərbaycan Respublikasının hüquq mühafizə orqanları tərəfindən bir neçə nəfər tutulub istintaqa cəlb olundu.

Sözsüz, bu qədər itki, günahsız insanların qurbana çevrilməsi hər bir azərbaycanlını göynətmişdi. Sən demə, onları qarşıda daha ağır və ən dəhşətli metro qəzası gözləyirmiş. Elə dəhşətli qəza ki, o qəza insan tələfatına görə dünyada baş verən metro hadisələrindən ən faciəlisi olacaqdı, hətta bu qəza “Ginnesin rekordlar kitabı”nda birincilik “qazanacaqdı”...

1995-ci ilin 28 oktyabrı. Gözəl payız günlərindən biridir. Ölkədə yenicə əmin-amanlıq, sabitlik yaradılmış və sanki xalqımızın yaşadığı ağrı-acılar, faciələr arxada qalmışdı. Cəbhə bölgəsindən də ölüm-itim xəbərləri, demək olar ki, gəlmirdi, atəşkəs idi. Gözlənilmədən axşam saatlarında Bakıdan hər yana yayılan ölüm xəbərləri hamını şoka saldı. “Qara xəbər tez yayılır” deyiblər. Təxminən, axşam saat 6 radələrində Bakı metrosunun “Nəriman Nərimanov” və “Ulduz” stansiyaları arasında qatarda baş verən yanğın və yüzlərlə insanın ölüm xəbəri iki saatdan sonra ölkə hüdudlarını da aşdı.

Metronun “Ulduz” stansiyasından “Nəriman Nərimanov” istiqamətində hərəkət edən qatar gözlənilmədən dayanır və partlayış səsindən sonra güclü yanğın ətrafa yayılır. Yanğın arxadakı ikinci vaqonda başlasa da, get-gedə alov və zəhərli tüstü o biri vaqonlara da keçir. Şüşələri qırıb pəncərələrdən, qapılardan çıxan sərnişinlərin bir hissəsi “Nəriman Nərimanov”, bir hissəsi isə “Ulduz” istiqamətində qaçmağa çalışır. Ancaq mazutlu tunelin tüstüyə boyanması və havaçəkmə sistemi qaydasında olmadığından bura can atanların da əksəriyyəti həyatını dəyişir. Texniki qəza kimi qiymətləndirilən hadisədə maşinistin qatarı platformaya çatdırmadan tuneldə saxlaması xilasetmə işlərinə ciddi əngəllər yaradır. Digər tərəfdən də sərnişinlərin kortəbii hərəkət edərək bir-birini ayaqlaması ölənlərin sayını bir az da çoxaldır. Hadisə nəticəsində 286 nəfər faciəvi şəkildə həyatını itirir və təxminən, o qədər də insan müxtəlif dərəcəli xəsarətlər alır. 350-yə qədər sərnişin isə bu təhlükəli qəzadan sağ-salamat xilas ola bilir.

İnsanların xilas olunmasında yaxından iştirak edən və o zaman “Ulduz” stansiyasının rəisi vəzifəsində çalışan (hazırda da həmin stansiyanın rəisidir) Şaiq Heydərov baş verənləri belə xatırlayır: “Şənbə günü idi, axşam saat 5-6 arası idi. “Əhmədli”- “Memar Əcəmi” stansiyası istiqamətində hərəkət edən qatar “Ulduz” stansiyasına daxil oldu və yola düşəndən az sonra - 150 metr tunelə girmişdi ki, güclü partlayış səsi gəldi. Tez bir zamanda məlum oldu ki, bu, qəzadır və tunelin içində qatarlar od tutub yanır. Kiçik bir fasilədən sonra stansiyanın və tunelin işıqları da söndü, çünki yanğın işıq xətlərinə də keçmişdi. Elə bir vəziyyət yarandı ki, çoxları vahimədən çölə qaçdı. 3 nəfər - mən, o vaxt stansiyada nəzarətçi işləyən Cümşüd Cəfərov və Akif adında polis nəfəri sərnişinləri xilas etməyə başladıq. Əvvəlcə 50-yə yaxın insanı platformaya çatdıra bildik.

Bu zaman bir zabit yaxınlaşıb bizə kömək etmək istədiyini dedi. Yanında hərbi geyimdə üç müdavim də var idi. Elə bil zamanında Tanrı onları yetirmişdi, köməyə ciddi ehtiyac var idi. Qəza ikinci yolla gedən qatarda baş versə də, bu qara geyimli zabit və müdavimlər birinci yolla, yəni əks istiqamətdə gələn qatardan düşmüşdülər ki, insanları xilas etsinlər. Beləcə, biz 5-6 nəfərlə xilasetməni davam etdirdik. Mənimlə Cümşüd bir istiqamətdən, həmin zabit, müdavimlər və polis isə digər tərəfdən alov qızışana kimi çoxlu sayda sərnişin xilas edə bildik. Sonra o zabitdən xəbərim olmadı, sürətlə hərəkət edirdi. Hərəmiz bir tərəfdən stansiyaya adamları çatdırıb qayıdırdıq. Biz növbəti dəfə yanan qatara yaxınlaşanda buradakı sərnişinlərin əksəriyyətini dəhşətli vəziyyətdə gördük. Qalaq-qalaq bir-birinin üstünə yıxlıb boğulmuşdular, aralarında qoca, cavan, uşaq, qadın - bir sözlə, hər cür insan var idi. Sonrakı dəqiqələrdə tüstüdən boğulub huşsuz vəziyyətdə olmuşam. Təcili yardımın müdaxiləsindən yarım saat sonra özümə gəlmişəm. Sonra bildik ki, sən demə, həmin zabit bugünkü Milli Qəhrəmanımız Çingiz Babayev imiş”.

Həqiqətən, partlayış zamanı insanların xilas olunmasında baş leytenant Çingiz Babayev əvəzsiz xidmət göstərib. O, C.Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbdə bölmə komandirinin müavini vəzifəsində çalışırdı. Çingiz hadisə baş verən qatarda olmasa da, öz insanlıq borcunu şərəflə yerinə yetirdi, zabitlik adını uca tutdu. Həyatı bahasına olsa belə, yüzlərlə insanı ölümün pəncəsindən xilas etdi. Hadisə şahidlərinin dediyinə görə, o, mümkün qədər çox adam xilas etməyə çalışırdı. Vaqonların pəncərələrini, döşəmələrini sındırıb çarəsiz qalan insanları alovun, zəhərli tüstünün pəncəsindən alıb stansiyaya daşıyırdı. Nəfəsini dərmədən növbəti insanların xilası üçün geri qayıdıb yenidən alovun içinə atılırdı. O, son nəfəsinə qədər çalışdı, öz işini uğurla yerinə yetirdi. Yüzlərlə insan Çingizin əllərində qaranlıq dünyadan xilas olub bir ömürlük işıqlı həyat qazandı. Lakin zəhərli tüstü əldən düşmüş Çingizin və onunla çiyin-çiyinə qəhrəmanlıq göstərən C.Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbin müdavimləri - Ruslan İsayev, Samir Məmmədov və Nicat Səfərovun da həyatına son qoydu. Bununla onların hər biri ölməzliyin zirvəsinə yüksəlib elin, obanın, xalqın yaddaşına xilaskar kimi əbədi həkk olundu...

Hadisə baş verən gün Çingiz hərbi məktəbdən onu gözləyən ata-anasının yanına - evlərinə getməli və növbəti gün yenidən işə qayıtmalı idi. Tale elə gətirdi ki, o, həmin gün böyüyüb boya-başa çatdığı ünvana yox, əbədi haqq evinə yollandı. Heç xidmət etdiyi hərbi məktəbə də qayıtmadı, lakin o məktəbi keçənlərə ömürlük örnək oldu. Hər gün onu işə, oradan evə aparan və heç vaxt dayanmayan qatarlardan fərqli olaraq, Çingizin ömür qatarı əbədi dayandı.

Elə bu igidliyinə görə hadisədən bir il sonra ulu öndər Heydər Əliyevin fərmanı ilə baş leytenant Çingiz Babayev “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adı, onunla birlikdə həlak olan C.Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbin müdavimləri isə “İgidliyə görə” medalı ilə təltif olundular.

Çingizin atası Adil Babayev yeganə oğlunun qəhrəmanlığı ilə fəxr etdiyini deyir: “Çingiz hələ orta məktəbdə oxuyarkən idmana, hərb peşəsinə meyilli idi. O öz bacarığı və səriştəsi ilə həmyaşıdlarından fərqlənirdi. Universiteti bitirdikdən sonra istəyinə uyğun olaraq vətəninə hərbçi kimi xidmət etməyə başladı. Qarabağ savaşında könüllü iştirak etmişdi və torpaqlarımızın itkisini özünə dərd edirdi. Cəmi 31 il yaşasa da, bir ömrə sığmayan qəhrəmanlıq göstərdi. Ən böyük tapşırığını isə sonuncu hadisə zamanı yerinə yetirdi”.

Çingiz atasının istəyi ilə Şəhidlər xiyabanında deyil, şəhər qəbiristanlığında dəfn olunub. Atası oğlunun itkisindən sonra yaşaya bilməyəcəyini düşünüb onunla yanaşı öz məzarı üçün də yer qalsın deyə belə bir məkanı seçib. Ancaq nə qədər ağır olsa da, Adil kişi oğlunun itkisi ilə barışıb, bu gün də yaşamağa davam edir. Onu yaşadan, ona təsəlli verən isə oğlunun igidlik göstərərək qəhrəmancasına həlak olması, elin, xalqın yolunda canından keçməsidir.

Bu gün oxuduğu orta məktəbdə və universitetdə portreti asılıb, yaşadığı binanın önündə barelyefi vurulub. Eyni zamanda, “Ulduz” metro stansiyasının girişində heykəli qoyulub, divardan asılmış lövhələrdə onun həyat yolu və qəhrəmanlığı haqqında məlumatlar yerləşdirilib. Xidmət etdiyi C.Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbdə isə nümunəvi zabit kimi müdavimlərə onun haqqında geniş məlumatlar verilir.

Qəhrəmanlıqdan, igidlikdən söz düşəndə bəlkə də qeyri-ixtiyari döyüş meydanı, yağı ilə cəng edən igidlər, vətənin müdafiəsi uğrunda canından keçən oğullarımız yada düşür. Amma sən demə, müharibəyə getmədən, silaha sarılmadan, heç yağının bağrını dəlmədən də qəhrəmanlığın ən yüksək pilləsinə ucalmaq mümkün imiş. Bunun üçün cəsur, əzmkar, mərd olmaq, içində vətəninə, millətinə və insanlığa sevgi bəsləmək kifayət edərmiş. Çünki əsl qəhrəmanlar harada, nə zaman lazımdırsa, orada peyda olur, öz şərəfli missiyalarını yerinə yetirib qeybə çəkilirlər. 20 il əvvəl Bakı Metropolitenində baş vermiş dəhşətli partlayış zamanı canını qurban verib yüzlərlə soydaşımızı ölümün pəncəsindən xilas edən baş leytenant Çingiz Babayevin timsalında bunun bir daha şahidi olduq.

Elnur HADIYEV,

Azərbaycan.- 2015.- 28 oktyabr.- S. 7.