Cıdır meydanı Cıdır düzü olmasa da...

Şöhrətli “Qarabağ” atları da qaçqın-köçkün həyatı yaşamaqdadır

Xalqımızın ata olan sevgisi əcdadlarımızdan miras qalıb, illərdən, qərinələrdən süzülərək gəlib. Hələ qədim zamanlardan at xalqımız üçün müqəddəs sayılıb, qəhrəmanların adları atları ilə birlikdə çəkilib. Dar gündə, çətin məqamda bir at bir igidə bərabər olub. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, türk dünyasında ata olan sevgi o qədər yüksək olub ki, hətta atın məzarı sahibinin yanında qazılarmış, onunla birlikdə əbədiləşdirilərmiş. Zaman-zaman bu sevgi nəinki azalıb, hətta daha da güclənib, at şərəf rəmzinə, igidlik simvoluna çevrilib.

Atçılığın inkişafı yeni mərhələdə

Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafı yeni atçılıq təsərrüfatlarının yaradılmasına da geniş şərait yaradıb. Nəticədə atçılıq idmanı üzrə ölkədaxili və beynəlxalq yarışlarda kifayət qədər uğurlar əldə edilib. Təsadüfi deyil ki, bu ilin dekabr ayında 110 ölkədən 350-dən çox nümayəndənin iştirak etdiyi Beynəlxalq Atçılıq Federasiyası Baş Assambleyasının iclası ilk dəfə Bakıda keçirildi (xatırladaq ki, Azərbaycan Atçılıq Federasiyası (ARAF) 1997-ci ildən Beynəlxalq Atçılıq Federasiyasına üzvdür). Bütün atçılıq milli federasiyalarının nümayəndələrinin toplaşdığı bu forum atçılıq idmanının inkişafı baxımından çox önəmli idi. Belə bir tədbirin Bakıda keçirilməsini isə ölkəmizdə atçılığa, milli atüstü oyunların və bu sahədə müxtəlif kateqoriyalı yarışların keçirilməsinə verilən qiymət kimi dəyərləndirilir.

Keçən il noyabr ayının 19-da dövlət başçısı “Qarabağ” cinsinin damazlıq özəyinin qorunması, inkişaf etdirilməsi, seleksiya-damazlıq işlərinin elmi əsaslarla aparılmasının təmin edilməsi və bu sahədə müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə 2 milyon manat ayrılması ilə bağlı sərəncam imzalanmışdır. Sərəncam ölkədə atçılığın inkişafının sürətləndirilməsinə və bu sahədə mövcud olan çatışmazlıqların aradan qaldırılmasına yönəlib.

Azərbaycanda bu sahədə əldə olunan yeniliklər və at idmanında qazanılan uğurlar “Qarabağ” atlarının adı ilə bağlıdır. Bu gün atçılığın qarşısında duran əsas məsələlərdən biri Azərbaycanda qədim cins olan “Qarabağ” atlarının qorunub saxlanması və çoxaldılmasıdır. Bu məsələni, eləcə də ölkədə atçılığın və at idmanının hansı səviyyədə olmasını öyrənmək üçün Bakı Dövlət Cıdır Meydanına (BDCM) yollandıq. BDCM-in müdir əvəzi, atçılıq məktəbinin direktoru Kərim Zamanov bildirdi ki, təxminən 180 baş at üçün nəzərdə tutulan cıdır tövlələrində 150-yə yaxın at saxlanılır. Onlar əsasən yerli cinslər olan “Qarabağ”, “Dilboz”, həmçinin xaricdən gətirilmiş və burada yetişdirilmiş təmiz qanlı “İngilis”, “Ərəb”, türkmən cinsi “Axaltəkə” atlarıdır. Atların əksəriyyəti rayonlardan, atçılıq təsərrüfatlarından, ayrı-ayrı klublardan yaş yarımdan sonra bura gətirilib. Burada təlim keçirilən 50 başa yaxın “Qarabağ” atı var ki, onlar da əsasən Ağdam Atçılıq Zavodunda yetişdirilib. Cıdır meydanında atların saxlanılması və yetişdirilməsi ilə peşəkar məşqçilər, mehtərlər məşğul olur. Təxminən 19 hektar ərazisi olan meydanda at idmanının konkur, cıdır, çövkən və polo növləri ilə məşğul olmaq üçün şərait var. Atlar yaş qrupları və cinslər üzrə bölüşdürülərək təlimlər keçirilir və yarışa buraxılır.

Dözümlüyünə görə yerli cinslərin əvəzi yoxdur

Cıdırda saxlanan atlar arasında “Qarabağ” və “Dilboz” atlarının xüsusi seçildiyinin şahidi olduq. Maraq bizi onların saxlandığı tövləyə gətirdi. Burada hər bir atın cinsi, adı, yaşı, ləqəbi və digər göstəriciləri haqqında geniş məlumat var. Atlarla tanışlığımıza usta-məşqçi Şəmsəddin Atayev vasitəçilik etdi. Bildirdi ki, tövlədəki hər bir atın adı var. “Xan-xan”, “Ürək”, “Sünbül”, “Banu”, “Pəhləvan” və s. Adlar onlara xüsusiyyətlərinə, keyfiyyət göstəricilərinə görə verilir.

Ş.Atayev:

- Dədə-babadan atçı olmuşuq, bu gün də bu sənəti böyük həvəslə davam etdiririk. At saxlamaq nə qədər qulluq, yüksək qayğı və ciddi nəzarət tələb etsə də, biz bundan zövq alırıq. Atın ən böyük özəlliklərindən biri insanı özünə cəlb etmək bacarığıdır. Atla yoldaşlıq etmək üçün ilk növbədə, onunla münasibət qurmağı bacarasan. Çox həssas heyvandır, insan kimi qarşılıqlı səmimiyyət tələb edir. Bəlkə də nadir heyvandır ki, insanın səmimiyyətini, qəzəbini və kinini daha yaxından duya bilir. Buradakı istənilən ata yaxınlaşsan, o, bunu hansı məqsədlə etdiyini başa düşəcək. Həm də atlar tarixən sahiblərinə sadiq olmaları ilə də məşhurdurlar.

Sonra o, söhbətini “Qarabağ” atlarının özəlliklərini sadalamaqla davam etdirdi:

- “Qarabağ” atlarının özünəməxsusluğu həmişə diqqət çəkib, heyrət doğurub. Şux yerişi, düz qaməti, möhkəm əzələsi və gözəlliyi insanı valeh edir, xarakterik rəngi narıncı və qızılı kürəndir. İrsi əlamət olduğu üçün rənglərini heç vaxt dəyişmirlər. Həm sürətli, həm də dözümlü olan bu atlar əsl yarış atlarıdır. Bir saata təxminən 50 kilometrdən yuxarı yol qət edə bilirlər. Buradakı atlar içərisində Qarabağda Cıdır yarışında iştirak edən atlar da var. Bəzən adama elə gəlir ki, bu atlar Qarabağ üçün darıxırlar...

Azərbaycanda tanınan ikinci at cinsi Qazaxın “Dilboz” atlarıdır. Müsbət keyfiyyətlərinə görə “Qarabağ” cinsinə çox yaxın olan bu atlar əsasən rənginin boz və kürən olması ilə fərqlənir. Məşqçi vurğuladı ki, xarici cinslər nə qədər hündürboylu və sürətli olsalar da, dözümlüyünə görə yerli cinslərə çata bilmirlər. Uzaq məsafəni qət etməkdə isə ümumiyyətlə yerli cinslərin tayı yoxdur.

Cıdır meydanındakı Atçılıq idman məktəbinə də baş çəkdik. Öyrəndik ki, Gənclər və İdman Nazirliyinin balansında olan məktəbə müraciət edən şagirdlərin sayı əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli artıb. Məktəb direktorunun məlumatına görə, hazırda burada 280 şagird 13 müəllimdən dərs alır. Atçılıq idmanına maraq göstərənlər 8-16 yaş arasında məktəbə qəbul olunurlar. Artıq 18 yaşlarına qədər onların arasında təcrübəli idmançılar formalaşır. Məktəbin Şəkidə filialı var və 50-yə yaxın şagird də orada at idmanı ilə məşğul olur. Şəkinin Daşüz kəndində Atçılıq turizm mərkəzində tez-tez təşkil olunan yarışlar isə şagirdlərin bu sahəyə marağını daha da artırıb.

“Qarabağ” atlarının genefondu ciddi qorunur

ARAF-dən aldığımız məlumata görə, hazırda ölkədə müxtəlif yönümlü fermer təsərrüfatlarında və atçılıq zavodlarında 76 mindən çox at var ki, bunlardan da 300 başdan çoxu təmiz qanlı, hec bir cinslə qarışığı olmayan “Qarabağ” atlarıdır. Lakin “Qarabağ” atlarının Azərbaycanda ən qədim cins olduğunu nəzərə alsaq, ölkə ərazisində hər dörd atdan birində bu cinsin qarışığı olduğunu deyə bilərik. Hətta xaricdən gətirilmiş və sonradan burada yetişdirilən “Ərəb”, “İngilis”, “Fransız” və digər at cinslərində də “Qarabağ” atının qarışığı var. Atların yetişdirilməsində Ağdam və Ağstafa at zavodlarının xüsusi rolu var. Dövlətin balansında olan atçılıq təsərrüfatı və klublarından başqa, 7 müstəqil klub da qeydiyyatdan keçib ki, bunlar da ölkədə peşəkar atçılığın inkişafında mühüm rol oynayır.

Atçılığın qarşısında duran əsas məsələlərdən biri son illər ölkədə yerli genefondun ən qiymətli nümunələri olan “Qarabağ” və “Dilboz” atlarının sayının artırılması, eyni zamanda, bu cinslərin başqa cinslərə qarışmadan qorunub saxlanılmasıdır. Bu məqsədlə atlardan DNT analizi alınaraq Almaniyada xüsusi laboratoriyaya göndərilir. “Qarabağ” atlarının ata və ana cinslərinin eyni adlı cinsdən olub-olmadığına xüsusi diqqət yetirilir. Yaxın gələcəkdə isə onlardan yalnız qan analizi almaqla təmiz “Qarabağ” cinsi olub-olmadığını müəyyən etmək olacaq.

* * *

Tarixən şahlar, xanlar, müasir dövrdə isə dövlət başçıları hörmət əlaməti olaraq bir-birlərinə adlarına layiq at hədiyyə ediblər. Yəqin ki, 1956-cı ildə N.S.Xruşşov da Böyük Britaniyanın Kraliçası II Yelizavetaya “Zaman” adlı Qarabağ atını hədiyyə edəndə bu atın onun adına hörmət gətirəcəyinə əmin imiş. Sorağı hər tərəfə yayılan “Qarabağ” atı elə həmin vaxtdan avropalıların sevimlisinə çevrildi. Bundan 56 il sonra (2012-ci ildə) İngiltərədə keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti günlərində səhnəyə dəvət olunan azərbaycanlı rəqqasələrlə bərabər, “Qarabağ” atlarının qeyri-adi rəqsi və şahə qalxması yenidən avropalıların qəlbini fəth etdi.

Gün gələcək “Qarabağ” atları nəinki Avropada, elə Qarabağın özündə - Cıdır düzündə yenə şahə qalxacaq, polad kimi möhkəm ayaqları ilə düşmənin sinəsindən basacaqdır. Həmin gün uzaqda deyil!

Elnur HADIYEV,

Azərbaycan.-2015.- 11 yanvar.- S.7.