Musiqili ömrün 75-ci baharı

Musiqi xadimləri

2015-ci il tanınmış bəstəkar, musiqişünas və pedaqoq Nərgiz Şəfiyeva üçün əlamətdar olan bir günlə başladı. Musiqi ictimaiyyətimiz Nərgiz xanımı mənalı ömrünün yetmiş beşinci baharı ilə təbrik etdi.

N.Şəfiyeva Azərbaycan bəstəkarlığının ciddi istiqamətində uğurla çalışan sənətkarlarımızdandır. O, musiqişünaslıq və müəllimlik sahələrində də səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Geniş potensial imkanları onun hələ bundan sonra da uğurlar qazanacağına dərin inam hissi oyadır.

Sənət aləmində müvəffəqiyyətin əsas formulu olan parlaq istedad, zəhmətə qatlaşmaq və gözəl məktəb Nərgiz Şəfiyevanın həyat və yaradıcılıq yolunda özünü qabarıq şəkildə göstərmişdir. Onun həyatında çətinliklər və məhrumiyyətlər, hətta məşəqqətli günlər də olmuşdur. Buna baxmayaraq zərif və kövrək qəlbli bu sənətkar özünün tükənməz daxili enerjisinə və musiqinin qeyri-adi mənəvi gücünə arxalanaraq bir çox yaradıcılıq uğurlarına imza atmış, müasir musiqi mədəniyyətimizdə özünə layiqli yer tutaraq həmkarlarının və tələbələrinin nüfuzunu qazanmışdır.

Nərgiz Şəfiyeva həm ata, həm də ana tərəfdən Qarabağın məşhur nəsillərinin nümayəndəsidir. O, 1940-cı ildə Bakıda ziyalı ailəsində dünyaya göz açmışdır. Erkən yaşlarından musiqi istedadını dönə-dönə təsdiq etmiş, eyni zamanda həyatın sərt və qaranlıq tərəfləri ilə də üzləşmişdir. Təəssüf ki, onun ağrı-acıları atasını itirdiyi ağır müharibə illəri ilə bitməmişdir. O illərdə Nərgizin zəngin uşaq təxəyyülündə cazibədar və işıqlı bir aləm də peyda olmağa başlamışdır. Ülvi gözəlliklərdən, saf duyğu və düşüncələrdən ibarət ecazkar musiqi dünyası onun həyatına həmişəlik daxil olmuşdur.

Anasının istəyi ilə musiqi təhsilinə başlayan Nərgiz tez-tez konsert və teatr tamaşalarını izləyir, bədii ədəbiyyatı müntəzəm mütaliə edirdi. Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” və “Koroğlu”, Qara Qarayevin “Yeddi gözəl” kimi şah əsərləri, musiqili filmlər və maestro Niyazinin məşqləri istedadlı qızın qəlbini ovsunlayırdı. Təbii ki, N. Şəfiyeva ixtisas musiqi məktəbində ona dərs demiş müəllimləri, xüsusən də gözəl musiqiçi və pedaqoq Kövkəb Səfərəliyevanı və bəstəkarlıq üzrə yaradıcılıq qrupunun müəllimi Midhət Əhmədovu da həmişə minnətdarlıqla yad edir. Musiqi təhsilinin möhkəm bünövrəsi sayəsində Nərgiz xanım nəinki Üzeyir bəy Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının iki şöbəsinə (bəstəkarlıq və musiqişünaslıq) qəbul olunur, həm də burada oxuduğu ilk illərdən müəllimlərinin və musiqi ictimaiyyətinin dərin rəğbətini qazanır, Bəstəkarlar İttifaqının plenumlarında, baxış-müsabiqələrdə iştirak edir və onun haqqında mətbuatda xoş sözlər yazılır.

Nərgiz Şəfiyevanın bəstəkar və şəxsiyyət kimi yetişməsində dahi Qara Qarayevin müstəsna rolu olmuşdur. Məlumdur ki, unudulmaz sənətkar və misilsiz ustad insan zəkasına müyəssər olan hər şeyi öyrənməyi öz tələbələrinə dönə-dönə tövsiyə edir və bu baxımdan onlara parlaq nümunə göstərirdi. Nərgizin istedadına və sənətdə atdığı ilk uğurlu addımlara ən düzgün qiyməti də məhz Qara Qarayev vermişdir. Dahi bəstəkar N.Şəfiyevanın mükəmməl fortepiano prelüdlərini I kursda tələbələr tərəfindən həmin janrda yazılmış əsərlərin ən yaxşıları kimi dəyərləndirirdi. Prelüdlər Azərbaycan, Rusiya və bir sıra xarici ölkələrin pianoçularının repertuarına daxil olur və bir müddət sonra mətnləri nəşriyyatda işıq üzü görürdü.

N.Şəfiyevanın Fortepiano prelüdləri silsiləsi, Violino və fortepiano üçün Poeması gənc bəstəkarların 1962-ci ildə keçirilmiş Ümumittifaq müsabiqəsində diploma layiq görülmüşdür.

Müasir musiqinin zəngin texniki vasitələrinə və intonasiya lüğətinə yiyələnməklə yanaşı, Nərgiz xanım yaradıcılığının erkən dövründə özünün fərdi dəst-xəttini formalaşdırmağa müyəssər olur, əsərlərinin möhkəm milli kökləri ilə ustadlarının diqqətini özünə cəlb edir. N.Şəfiyeva bu günə qədər öz yaradıcılıq fəaliyyətində yüksək bədii-estetik prinsiplərə sadiq qalıb, öz istedadını müxtəlif səpkili əsərlərində nümayiş etdirib və etdirməkdədir.

O, qələmini musiqi sənətinin bir çox sahələrində - fortepiano, xor, kamera-instrumental əsərlərdə, mahnı və romans janrlarında, simfonik əsərlərdə müvəffəqiyyətlə sınamışdır. Bəstəkarın fortepiano yaradıcılığında kiçik həcmli prelüd, uşaq pyesləri, 7 məqama əsaslanan “Günlər keçər, həftə gələr” silsiləsi ilə yanaşı, daha iri həcmli formalarda yazılmış “Variasiyalar” (1959), “Sonata-Fantaziya” kimi əsərləri də diqqəti cəlb edir.

Tanınmış sənətkar kamera-instrumental əsərlərində müxtəlif heyətlərə müraciət edir. Buna misal olaraq Violino və fortepiano üçün “Skertso” (1959) və “Poema” (1961), Fortepiano triosu üçün “Pastoral”, Fleyta, arfa və violonçel üçün “Damlalar” triosu (1977), 3 hissəli Simli kvarteti (1969) və s. əsərləri göstərmək olar. Bəstəkar Qarabağ faciəsinə dərhal öz münasibətini bildirmişdir. Onun bu mövzuda bəstələdiyi “Mahnı dağlarda qaldı” ilkin olaraq kvartet üçün düşünülmüş (1989), sonra isə simli orkestr üçün işlənmişdir.

Vokal musiqidə N.Şəfiyeva uşaqlara bir sıra mahnılar həsr etmiş, Nazim Hikmətin sözlərinə “David Oystraxa məktubumdur” romansını (fortepiano müşayiətində tenor və soprano üçün), Hafiz Şirazinin sözlərinə “Soruşma” musiqili qəzəlini (2011) bəstələmişdir. O, Simli orkestr üçün iki hissəli Simfoniyanın müəllifidir.

Uşaqlar üçün yazılmış “Günlər keçər, həftə gələr” adlı pyeslər məcmuəsinin ümumi proqramlı məzmunundan danışmaq olar. Pyeslərin sayı (7) rəmzi məna daşımaqla bərabər, həm Azərbaycan milli məqamları, həm də həftənin günləri ilə səsləşir.

Qara Qarayevin yaradıcılığına olan sonsuz məhəbbəti Nərgiz xanımı daha bir cəsarətli addım atmağa sövq etmiş, özünün nəfis tərcümələri ilə Qara Qarayevin rus şairi A.Puşkinin şeirlərinə yazdığı “Mən sizi sevirdim” və “Gürcüstan təpələrində” kimi məşhur romansların Azərbaycan dilində uğurla səsləndirilməsinə nail olmuşdur.

Nərgiz Şəfiyevanın zəngin bədii və intellektual imkanları özünü musiqişünaslıq sahəsində də bariz şəkildə göstərir. Bəstəkarın həm bədii, həm də elmi maraq dairəsi də çox genişdir. O, özünün iti müşahidə qabiliyyəti sayəsində musiqi sənətinin müxtəlif məsələlərinə fəal şəkildə müdaxilə edir, onların mahiyyətini açmaqdan ötrü təhlil və araşdırmalar aparır. Elmi axtarışlarda əsərlərin kəmiyyəti ardınca qaçmayan N.Şəfiyeva incəsənət və mədəniyyət hadisələri haqqında cəsarətli fikir və mülahizələr irəli sürür.

O, müxtəlif səpkili elmi əsərlərin də müəllifidir. Metodiki tədris vəsaiti, musiqi təhsili barədə salnamə, üzeyirşünaslıq elmi, Qara Qarayevə və Cövdət Hacıyevə həsr olunmuş bədii-publisistik xatirələri və başqaları buna misal ola bilər. Musiqişünas daim axtarışdadır və maraq göstərdiyi rəngarəng mövzular haqqında düşünüb-danışmaq onun üçün daxili bir tələbata çevrilmişdir. Son zamanlar N.Şəfiyeva musiqili qəzəllərə və Q.Qarayev yaradıcılığında olum və ölüm fəlsəfəsinə iki yeni məqalə həsr etmişdir.

N.Şəfiyeva unudulmaz sənətkarın 90 illiyi münasibətilə onun tələbələrinin xatirələrini toplayıb dolğun məzmunu və zəngin illüstrasiyaları ilə seçilən nəfis bir toplu nəşr etdirmişdir (Qara Qarayev tələbələrinin xatirələrində. Esse, oçerk, portret cizgiləri və foto-sənədlər toplusu).

Kitabda müəllif və tərtibçinin ustadı barədə xatirələri (“Qəlbin yaddaşı”) xüsusilə diqqəti çəkir. Sədaqətli tələbə yaddaşına əbədi həkk olunmuş Qara Qarayevin obrazını orijinal bədii formada əks etdirmişdir. “Qəlbin yaddaşı” memuar yazısı öz üslubu etibarilə bəstəkar təfəkkürü ilə işlənmiş ən gözəl portretlər silsiləsindəndir.

Azərbaycançılıq ideyası Nərgiz Şəfiyevanın bədii, elmi və pedaqoji fəaliyyətindən qırmızı xətlə keçir. Ulu muğamlarımıza və folklor yaradıcılığına, Üzeyir bəy Hacıbəyli və Qara Qarayev kimi dahi bəstəkarlarımızın sənətinə sonsuz məhəbbəti, eləcə də dünya incəsənətinə və musiqisinə göstərdiyi ciddi marağı onun musiqi düşüncələrinin möhkəm bünövrəsini təşkil edir. Məlumdur ki, elmi əsərlərin dəyəri onların kəmiyyəti ilə yox, keyfiyyət göstəriciləri ilə ölçülür. N.Şəfiyevanın çox geniş bədii və elmi maraq dairəsi, mürəkkəb məsələlərin təhlilinə yönəlmiş özünəməxsus üsulları, qeyri-adi və cəsarətli ideyaları onun çox böyük potensiala malik olduğunun göstəricisidir. Müxtəlif musiqi cərəyanlarına və konkret əsərlərə obyektiv münasibəti bəstəkarın musiqi tənqidçisi kimi də istedadını ortaya qoymuşdur. Nərgiz Şəfiyeva özünün sənət və sənətkarlar haqqında maraqlı fikirlərini həmkarları ilə həvəslə paylaşır, onlar barədə düzgün ictimai rəyin formalaşmasına müsbət təsir göstərir.

N.Şəfiyeva ömrünün təxminən 30 ilini 2 saylı Bakı musiqi məktəbində keçirmiş, daha sonra Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbində pedaqoji fəaliyyət göstərmişdir. O, müəllimlik peşəsinə də yaradıcılıqla yanaşır, uşaq və yeniyetmələrin musiqi zövqünün formalaşmasına, onlarda həm də müasir bəstəkarlara qarşı məhəbbət hissinin aşılanmasına çalışır.

Nərgiz Şəfiyeva müxtəlif ölkələrin, xüsusən də müasir Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığına həsr olunmuş mühazirə-konsertlər təşkil etmiş, musiqi sənətinin ən yaxşı nümunələrinin təbliği və təşviqi ilə ciddi məşğul olmuşdur. Bu fəaliyyəti əsnasında musiqi maarifçiliyi qabiliyyəti də üzə çıxmış və daha da inkişaf etmişdir. Qəlbinin bu istəyini onun dərslərində, şifahi nitq və çıxışlarında, hətta adicə söhbətlərində də dərhal duymaq olar. Müəllimlik sahəsində qazandığı uğurları da Nərgiz xanımın möhkəm peşəkarlığına əsaslanır, ictimai işlərdə də özünü qabarıq şəkildə göstərir.

Qara Qarayev sinfinin istedadlı yetirmələrindən olan Nərgiz Şəfiyeva indi də musiqi sənətinə qarşı sönməz məhəbbətini qoruyub saxlayır. Gəncliyindən geniş bədii və elmi maraqları sayəsində özünün zəngin musiqi dünyagörüşünü yaratmış bu bəstəkar ömrünün müdrik çağında da sənətin sirli aləmi ilə məşğul olur, yazıb-yaradır, öyrənir, öyrədir.

Fəttah XALIQZADƏ,

Bakı Musiqi Akademiyasının professoru, sənətşünaslıq elmləri doktoru

Azərbaycan.-2015.- 11 yanvar.- S.8.